«امید اجتماعی» نیاز جدی جامعه جنگ‌زده

امیداجتماعی، در واقع نه افتادن در دام اعتماد به نفس کاذب و خوش خیالی است و نه هم رفتن در پی موهومات، بلکه نیروی نهفته‌‌ای است که در کنار درک واقعیت‌های تلخ و جبران‌ناپذیر، بحران‌های ویرانگر و انسانی، توجه ما را به ظرفیت‌های پنهان و بالقوه، زمینه‌های توسعه و شاخه‌های رشد اجتماعی معطوف می‌دارد.

افغانستان از کشورهایی است که توهمات، بیچاره‌گی‌ها و تنگ‌ناهای زیاد اجتماعی و سیاسی را تجربه کرده است و این رنج‌ها، چالش‌ها و حتی ابرچالش‌ها هنوز هم وجود دارد. سال‌ها است که ملت این سرزمین در ناآرامی‌ها و فلاکت زندگی می‌کنند. درد دارند و فقر از سر و صورت مملکت می‌بارد. این فضای تاریک عواملی بسیار دارد که باید به‌صورت انتقادی، علمی و عملی به آن نگاه کرد که در این نوشتار جای پردازش به آن نیست. اما آن‌چه مسلم به نظر می‌رسد، ترمیم این ازهم‌گسیختگی‌ها، ناملایمات و بحران‌هایی است که اتفاق افتاده و ریشه‌های عمیقِ کهن دارد.
این ترمیم به نیروی خیلی قوی اجتماعی و شهروندی ضرورت دارد که اصطلاحاً به آن «امید اجتماعی» گفته می‌شود.
امیداجتماعی، در واقع نه افتادن در دام اعتماد به نفس کاذب و خوش خیالی است و نه هم رفتن در پی موهومات، بلکه نیروی نهفته‌‌ای است که در کنار درک واقعیت‌های تلخ و جبران‌ناپذیر، بحران‌های ویرانگر و انسانی، توجه ما را به ظرفیت‌های پنهان و بالقوه، زمینه‌های توسعه و شاخه‌های رشد اجتماعی معطوف می‌دارد. به بیان دیگر، امید اجتماعی، بادرنظرداشت تاریکی‌های اجتماعی، توجه به نقاط روشن و امیدوارکننده اجتماعی است.
این واقعیت که در وضعیت اسفباری زندگی می‌کنیم، غیر قابل انکار و کاملاً روشن است. بیکاری، فقر، ناامنی، بی‌اعتمادی، تعصب و دیگر پدیده‌های نامطلوب اجتماعی از هر سو محصورمان کرده است. هیچ منطقی این فضای ازهم‌گسیخته را نادیده نمی‌گیرد. اما آن‌چه می‌تواند بر این فضا غلبه کند، فراهم کردن زمینه‌ بازسازی سرمایه‌ اجتماعی، مشارکت عمومی شهروندی و تسهیل راه‌ دشوار گفت‌وگو، جهت مهیاکردن «گفتمان امید اجتماعی» است.
با این وصف، در کنار این‌همه ناامیدی‌ها و تلخ‌کامی‌هایی که وجود دارد، باید به ظرفیت‌های بالقوه کشور دید و با بازکردن دایره‌های بسته‌ ارتباطی و فکری، زمینه‌ مشارکت را فراهم کرد، تا نوع خرد جمعی مبارزه با عوامل ناامیدی و ویرانگری ایجاد شود.
بی‌تردید امید اجتماعی می‌تواند در این زمینه، خوب کارساز واقع شود، هرچند که برای رسیدن به این نقطه‌ از موفقیت، باید راه دشوار و طولانی را پیمود.
سیدعبدالبصیر مصباح- استاد دانشگاه و پژوهشگر ارتباطات