«تربیت» یا «تربیه»؟

(از سلسله آموزه‌های ادبی و فرهنگی)
قسمت سوم

ما همواره «تعلیم و تربیت» را «تعلیم و تربیه» تلفظ می کنیم و همچنان نهادهای علمی ما نیز، «تعلیم و تربیت» را که واژۀ مرکب، یا اسم مرکب و ترکیب عطفی است، در متون درسیِ مکاتب به صورت « تعلیم و تربیه» نوشته و مردم هم آن را به همان صورت تلفظ می‌کنند. چنانکه «پوهنتون تعلیم و تربیه» یا «تعلیم و تربیه در افغانستان» و مانند آن را هم همین گونه می‌نویسند و می‌گویند.
در این نوشته بیشتر، واژه «تربیت» مورد نظر بوده که معمولاً آن را به این صورت (تربیه) نوشته و تلفظ می‌‌‌‌کنند. در اصل، این واژه ریشه عربی دارد و به این شکل نوشته می‌شود: «تربية» که به معنای پروردن و تهذیب کسی است. بهتر است در این مورد کمی بیشتر تامل نموده و چگونگی نوشتن «تا»ی منقوط عربی را در زبان فارسی دری نیز بررسی کنیم.
وضعیت نوشتن «تا»ی منقوط عربی (ة) -که در زبان فارسی دری به آن «تا»ی گِرد می‌گویند – به دوگونه است: نخست «تا»ی که در آخر کلمه‌های معمول در زبان فارسی دری می‌‌آید و تلفظ می‌شود، مانند:
رحمة ← رحمت
مراقبة ← مراقبت
نظارة ← نظارت
تربیة ← تربیت
دوم؛ «تا»ی که در آخر کلمه می‌آید و تلفظ نمی‌شود و به این شکل نوشته می‌شود:
علاقة ← علاقه(که ترکیب‌های علاقه‌مند، بی‌علاقه، علاقه داشتن و… از آن به دست می‌آید.)
نظارة ← نظاره(که ترکیب نظاره‌‌گر و مانند آن، از آن به دست می‌آید.)
علیه‌الرحمة ← علیه‌‌الرحمه (که به منظور درود فرستادن، بعد از نام اشخاص می‌آید، مانند: سعدی علیه‌الرحمه)
به طور معمول، واژه تربیه را در تمام لغت‌نامه‌ها به این شکل (تربیت و یا تربیة) نوشته‌اند. تاکنون یک مورد در شعر مولانا به کار رفته است که معنای آن پرورده و تربیت شده می‌باشد:
تربیۀ آن آفتاب روشنیم
ربی‌‌الاعلی ازآن رو می‌زنیم
در این شعرِ مولانا، تربیه صفت مفعولی و به معنای تربیت شده و پرورده شده است؛ اما «تربیة» مصدرعربی و به معنای تربیت کردن است. بنابراین، وقتی که منظور از واژه مرکبِ «تعلیم و تربیه»، آموزش (= تعلیم) و پرورش (= تربیت) باشد، خوب است این واژه را به شکل «تعلیم و تربیت» نوشته و تلفظ کنیم و خوب‌تر آنست که به جای «تعلیم و تربیت»، به دور از تعصب و تجاهل، «آموزش و پرورش» نوشته و تلفظ کنیم.
داکتر فضایلی- خبرگزاری دید