حمله داعش به مسکو؛ چه تأثیری بر روابط افغانستان-روسیه دارد؟

مترجم: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید

خبرگزاری دید: مسکو، پکن و تهران در ممانعت از نفوذ بیشتر گروه‌های افراطی مانند دا/عش-خراسان در افغانستان پس از اشغال و همچنین تلاش برای مقابله با نفوذ ایالات متحده در آسیای مرکزی، منافع مشترکی دارند. در نهایت، تعمیق روابط احتمالی روسیه با طا-لبان، دست‌کم در چارچوب مبارزه با دا/عش، می‌تواند راه را برای چین، ایران و دیگر قدرت‌های غیرغربی باز کند تا گام‌های اساسی برای افزایش روابط کاری خود با رژیم دوفاکتو در کابل بردارند.

به گفته مقامات روسی، حمله هولناک به تالار شهر کروکوس در ۲۲ مارچ جان دست‌کم ۱۳۹ نفر را گرفت و مرگبارترین اقدام تروریستی را در روسیه طی سال‌های متمادی رقم زد. دا/عش-خراسان (ISIS-K) به سرعت مسئولیت آن را بر عهده گرفت.
ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه تاکید کرده است که «اسلام‌گرایان افراطی» مسئول این ترور بوده‌اند. همان‌طور که پوتین گفت، افراط‌گرایان “که جهان اسلام قرن‌ها با ایدیولوژی آن‌ها مبارزه کرده است” این حمله را انجام دادند. اما او همچنین اوکراین را به ایفای نقشی در این حمله متهم کرده است؛ ادعایی که مقامات کی‌یف به شدت آن را رد می‌کنند.

کالین پی کلارک، مدیر سیاست و تحقیقات گروه سوفان و نویسنده کتاب «پس از خلافت: دا/عش و دیاسپورای تروریست آینده» می‌گوید: “از زمانی که روسیه در ۲۰۱۵ وارد جنگ سوریه شد، به شدت به عنوان پیشتاز منافع شیعیان تلقی شد. پوتین کمک‌های نظامی قابل‌توجهی به اسد ارایه کرده است و روسیه را با دشمنان جهادی‌های سنی متحد کرده است.”
پس از تسلط مجدد طا-لبان بر افغانستان در اگست ۲۰۲۱، دا/عش قبل از حمله تروریستی اخیر در مسکو، حملاتی را در شماری از کشورهای خارجی مانند ایران، پاکستان و ترکیه انجام داد. این گروه همچنین غرب و چین را تهدید کرده است و نشان داده که چگونه شاخه افغانستانی داعش به یک دستور کار جهانی فراتر از مرزهای افغانستان متعهد است. تعامل دیپلماتیک طال-بان با ایالات متحده در دوحه و با مقامات چین در تبلیغات ضد طا-لبان دا/عش گنجانده شده است.
دکتر مارک کاتز، استاد دانشکده سیاست و دولت دانشگاه جرج میسون، در صحبت با نویسنده گفت: “فکر می‌کنم دا/عش-خراسان آماده حمله به هر کشور یا گروهی است که آن را دشمن می‌پندارد. به نظر می‌رسد بسیاری از کشورها و گروه‌ها را دشمن می‌داند. پس تعجب‌آور نیست که به روسیه حمله کند. در واقع، اگر این‌طور نباشد، جای تعجب خواهد بود.»
در سپتمبر ۲۰۲۲، دا/عش-خراسان به سفارت روسیه در کابل حمله کرد که منجر به کشته شدن شش نفر شد. این حمله تهدید این گروه افراطی برای منافع مسکو در دوران پسا امریکا را در افغانستان و آسیای مرکزی برجسته کرد. انگیزه‌های دا/عش-خراسان برای حمله به نمایندگی دیپلماتیک روسیه در افغانستان نیز ناشی از عزم این سازمان برای متقاعد کردن قدرت‌های بزرگ مانند روسیه و چین به این امر است که افغانستان تحت کنترل رژیم طا-لبان بی‌ثبات و غیرقابل اعتماد خواهد بود.
از اگست ۲۰۲۱، هیچ دولتی در جهان تا کنون به طور رسمی طا-لبان را به عنوان حکومت قانونی افغانستان به رسمیت نشناخته است. اما روسیه – همراه با چین، ایران، مالیزیا، پاکستان، قطر، عربستان سعودی، ترکمنستان و امارات متحده عربی – در راستای به رسمیت شناختن گام‌هایی برداشته است که اساساً «به رسمیت شناختن نرم» امارت اسلامی را تشکیل می‌دهد. دو سال پیش، مسکو جمال نصیر غروال، مقام طا-لبان را به‌عنوان کاردار در نمایندگی دیپلماتیک افغانستان در پایتخت روسیه تایید کرد.

گزینه‌های مسکو
با توجه به حمله مرگبار ۲۲ مارچ، باید در نظر گرفت که سیاست خارجی پوتین چگونه ممکن تکامل یابد و چه تاثیری بر روابط افغانستان و روسیه دارد. پرسش مهم این است که آیا مسکو تمایل بیشتری برای همکاری با طا-لبان به عنوان شریک مبارزه با تروریزم با داعش-خراسان دارد؟
کارشناسان معتقدند که این امر کاملا امکان‌پذیر است.
دکتر کاتز به نویسنده گفت: فکر می‌کنم مسکو حمله اخیر را به‌عنوان تشدید نیاز به همکاری با طا-لبان، و همچنین ایران، علیه داعش-داعش خواهد دید. طا-لبان مانند ایران شریک مطلوب برای مسکو است زیرا ضدغرب است. همکاری روسیه با جمهوری‌های آسیای مرکزی نیز ادامه خواهد داشت.
کلارک گفت: “فکر می‌کنم [حمله ۲۲ مارچ] می‌تواند مسکو را به طا-لبان نزدیک‌تر کند، که از قضا کرملین را به هدف جذاب‌تری برای داعش-خراسان تبدیل خواهد کرد.

گروه‌های افراطی و ستیزه‌جوهایی جهادی سنی در قفقاز و آسیای مرکزی وجود دارد و این شبکه‌ها ممکن به روش‌هایی با هم ترکیب شوند که برای بسیاری از سرویس‌های اطلاعاتی به آسانی قابل مشاهده نیست؛ امری که مفهوم پیش‌بینی برای بررسی است.”
نیکولا میکوویچ، تحلیل‌گر سیاست با تخصص در سیاست خارجی روسیه مستقر در بلگراد در مصاحبه با نویسنده گفت: “روسیه احتمالا به میزبانی از هیئت‌های طا-لبان در مسکو و گفت‌وگو با نمایندگانش با هدف افزایش نفوذش در افغانستان ادامه خواهد داد.

از آنجایی که طبق گزارش‌ها دا/عش-خراسان تهدید جدی برای طا-لبان و تاجیکستان – متحد نسبتا وفادار و بسیار مهم مسکو در آسیای مرکزی – است، کرملین احتمالاً به دنبال تقویت روابطش با کابل و دوشنبه خواهد بود.”
به گفته احمد سیر داودزی، که قبلاً به عنوان کاردار سفارت افغانستان در امارات متحده عربی خدمت می‌کرد، خط سیر سیاست خارجی مسکو در قبال طا-لبان به همکاری حکومت دفاکتوی افغانستان با کرملین بستگی دارد. او توضیح داد که مقامات روسیه هنوز تصمیم نگرفته‌اند آیا طا-لبان، به جای تسهیل‌گر تروریزم در سراسر آسیای مرکزی، می‌توانند به‌عنوان شریک مبارزه با تروریزم عمل کنند یا خیر.
داودزی معتقد است که اگر طا-لبان برای روسیه شریک مفید در مبارزه با تروریزم ثابت نشود، مسکو سه راه عملی را برای مقابله با دا/عش-خراسان پیش خواهد گرفت.
گزینه اول، شامل نادیده گرفتن علت اصلی تهدید داعش-خراسان و در عوض مقصر دانستن عناصر اوکراین در حمله خونین ۲۲ مارچ است، با این امید که حمله تروریستی در پایتخت روسیه دیگر تکرار نشود تا مسکو بتواند از درگیری با دا/عش خراسان در جبهه جنوب این کشور جلوگیری کند.
گزینه دوم، حملات هوایی روسیه علیه اهداف دا/عش-خراسان در افغانستان است. به گفته داودزی، “این امر به آن‌ها اجازه می‌دهد تا با فعالیت‌های ایالات متحده در منطقه که ایمن ظواهری را در کابل هدف قرار داد، مطابقت کند. پاکستان نیز حملاتی را در داخل افغانستان به اهدافی انجام داد که به ادعای آن‌ها اعضای [تحریک طا-لبان پاکستان (TTP)] بودند. این امر می‌تواند روندی را آغاز کند که کشورهای منطقه با مصئونیت به دشمنان خود در داخل افغانستان ضربه بزنند. این به پوتین نیز کمک می‌کند تا وجهه خود را پس از شکست امنیتی بزرگ در مسکو حفظ کند.”
گزینه سوم، شامل حمایت مسکو از برخی بازیگران غیردولتی در منطقه است که می‌توانند با دا/عش-خراسان مبارزه کنند: «این می‌تواند شامل ارایه تسلیحات، بودجه، پشتیبانی لوجستیکی و پشتیبانی اطلاعاتی بیشتر به جبهه مقاومت ملی [NRF] باشد. این جبهه از پایگاه خود در تاجیکستان، شورش‌هایی را علیه طا-لبان به راه انداخته است. جبهه مقاومت بارها این موضوع را به روسیه اعلام کرده است که طا-لبان نمی‌توانند شریک ضد تروریزم باشد، اما جبهه مقاومت می‌تواند باشد و اگر از سوی روسیه حمایت شود، آن‌ها هم با طا-لبان و هم دا/عش مبارزه خواهند کرد.”

مسیر پیش‌رو
برای طا-لبان، تعامل بیشتر با هر قدرت بزرگی مانند روسیه، فرصتی برای فرار از انزوای بین المللی است. مقامات کابل ممکن انتظار داشته باشند روسیه مایل باشد اولین کشوری باشد که رسما امارت اسلامی را به عنوان حکومت قانونی افغانستان به رسمیت بشناسد.
مشاهده این‌که چگونه تصمیمات بزرگ روسیه در مورد طا-لبان در رابطه با سایر اعضای سازمان همکاری شانگهای (SCO)، به‌ویژه چین و ایران، چگونه عمل می‌کند، حیاتی خواهد بود. مسکو، پکن و تهران در ممانعت از نفوذ بیشتر گروه‌های افراطی مانند دا/عش-خراسان در افغانستان پس از اشغال و همچنین تلاش برای مقابله با نفوذ ایالات متحده در آسیای مرکزی، منافع مشترکی دارند. در نهایت، تعمیق روابط احتمالی روسیه با طا-لبان، دست‌کم در چارچوب مبارزه با دا/عش، می‌تواند راه را برای چین، ایران و دیگر قدرت‌های غیرغربی باز کند تا گام‌های اساسی برای افزایش روابط کاری خود با رژیم دوفاکتو در کابل بردارند.

نویسنده: جورجیو کافایرو
منبع: نشنل انترست