٩٨ سال پس از استقلال
شاه امان‌الله خان پس از ترور پدرش امیرحبیب‌الله خان در شکارگاهی در لغمان در (۳۰ دلو ۱۲۹۷) در شهر کابل سلطنت خود را اعلام کرد. وی اندکی بعد طی نامه‌ای که به فرماندار کل هند چلمسفورد لرد نگاشت: از مرگ پدر و اعلام سلطنت خود گفت و ضمنا از «حکومت مستقل و آزاد» سخن گفت. ولی فرماندار هند توجهی به اعلام استقلال او نکرد. پادشاه جدید در ۹ حوت در اعلامیه معروف خود نوشت که پس از این افغانستان در امور داخلی و خارجی خود استقلال کامل دارد. به دنبال آن او در سخنرانی آتشین خود در ۲۴ حمل، در میان جمعیت بزرگی با حضور سفیر هند بریتانیایی در محله مرادخانی، استقلال کشورش را اعلام کرد و گفت:« بعد از این مملکت من مانند سایر دولت‌ها و قدرت‌های جهان آزاد است.»
میر غلام محمد غبار در کتاب افغانستان در مسیر تاریخ می‌نویسد: شاه شمشیر برهنه‌ای به کمر بسته بود و در میانه سخنرانی خود گفت:« به هیچ نیروی خارجی به اندازه یک سر مو اجازه داده نخواهد شد که در امور داخلی و خارجی افغانستان مداخله کند و اگر کسی به چنین امری اقدام نماید گردنش را با این شمشیر خواهم زد. این در حالی بود که نماینده انگلیس نیز در این سخنرانی حضور داشت.»
طی مذاکراتی که در سال ۱۹۱۹ واقع شد، گفت‌وگوی صلح بین دو کشور آغاز شد و در نتیجه در پیمانی به نام پیمان صلح راولپندی به امضا رسید. در پیمان صلح راولپندی هیچ سخنی از استقلال افغانستان در میان نیامده بود و این موجب اعتراض نماینده افغانستان شد. نمانیده انگلیس که از وارد کردن مسئله استقلال افغانستان خودداری کرده بود، طی نامه‌ای که عنوانی نمانیده افغانستان نوشت “استقلال داخلی و خارجی” را تصریح کرد. در نهایت در سال ۱۳۰۰ در کابل انگلیس‌ها طی سندی استقلال کامل افغانستان را به رسمیت شناختند. اولین کشوری که از استقلال اعلام حمایت کرد و افغانستان را به عنوان یک کشور مستقل شناخت، شوری سابق بود.
۹۸ سال از اعلام استقلال افغانستان توسط شاه امان‌الله خان می‌گذرد، دولت هرساله در ۲۸ اسد این روز را برگزار می‌کند. هرچند در زمان خود شاه امان‌الله خان این روز در نهم حوت برگزار می‌شد و نشریه رسمی دولت نهم حوت را روز “عید جلوس با استقلال” می‌دانست و هرساله مطلبی در باره استقلال به چاپ می‌رساند که نشان‌گر آن است که بنیان‌گذار استقلال این روز را مهم می‌دانسته است. ولی با روی کار آمدن محمد نادر خان که دلخوشی از امان‌الله خان نداشت، این روز را به ۲۸ اسد تغییر داد و دستور داد از ۲۰ اسد تا ۲۸ اسد از استقلال افغانستان تجلیل شود. نادر خان نه تنها زمان برگزاری استقلال که مکان آن را نیز تغییر داد، در حالی که در زمان امان‌الله این جشن در نهم حوت در پغمان برگزار می‌شد به دستور نادرخان در ۲۸ حوت و در کنار مناری که نادرخان در نزدیکی کاخ سلطنتی ساخته بود، همه‌ساله در زمان حکومت وی برگزار می‌شد. در نهایت روز استقلال در سال ۱۳۵۸ در زمان حکومت حزب دموکراتیک خلق ۲۸ اسد تثبیت شد.
افغانستان امروز نود و هشتمین سال روز استقلال خود را تجلیل می‌کند و این درحالی است که فاصله چندانی با ۹۸ سال قبل و آرزوهای بنیان‌گذار استقلال که عبارت از استقلال کشور، مدرن شدن و همپایه شدن با دیگر قدرت‌های جهان بود، ندارد. ما در زمانی از استقلال کشور خود تجلیل می‌کنیم که دچار کشمکش‌های داخلی هستیم و طالبان در چند ماه گذشته بسیاری از نقاط تحت کنترل دولت را اشغال کرده است و از سوی دیگر دچار وابستگی‌های شدید اقتصادی هستیم تا آنجا که بودجه دولتمردان و پارلمان ما از بیرون تامین می‌شود. ثبیت و وجود حدود مشخص جغرافیایی که یکی از سه مولفه اصلی نهاد دولت- ملی به شمار می‌رود نامشخص مانده است، و این نامشخص ماندن مرزهای افغانستان- پاکستان از طرفی باعث عدم گسترش حاکمیت مرکزی(که از مولفه‌های دیگر دولت- ملی است) شده و از طرف دیگر باعث اختلال در پروسه ایجاد و تحکیم وحدت ملی شده است. این مسئله همچنان بهانه و توجیه مناسبی را در اختیار پاکستان قرار داده تا با استفاده از آن مداخله‌های خود را در افغانستان توجیه کند. از سوی دیگر، دولت مرکزی متهم به تک‌روی و قوم‌گرایی است که باعث جدایی و مخالفت شدید میان سران حکومت وحدت ملی شده است. این‌ها همه و همه دست در دست یکدیگر گذاشته‌اند تا پروسه ایجاد یک دولت کامل و ملی را به تاخیر بیاندازد و باعث شود که افغانستان نتواند خود را از این معضل بزرگ جنگ‌های داخلی و عقب‌ماندگی بیرون بکشد. برای رسیدن به یک افغانستان مستقل و پیشرفته راهی نداریم جز جایگزین کردن نهادها، روابط، ارزش‌ها و نمادهای استبدادی با ارزش‌های متناسب با استقلال. آزادی، عدالت، خرد ورزی، برابری، همزیستی مسالمت‌آمیز، تنوع فرهنگی و عقیدتی، فکری، مسئولیت‌پذیری فردی و جمعی و نقد پذیری؛ ارزش‌هایی هستند که می‌توانند ما را به آروزهایی که سال‌هاست در سر می‌پرورانیم برسانند.
مهدی سرباز- خبرگزاری دید
