ضیا دانش/ نویسنده و استاد دانشگاه
ملت عبارت است از گروه انسانی است که در آن افراد به لحاظ مادی و معنوی نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‌نمایند(۱) و وحدت ملی نیز اشتراک همهی افراد ملت در آمال و مقاصد، چنانکه به منزله‌ی مجموعه‌ی واحدی به شمار آیند (۲) به عبارت دیگر؛ وحدت ملی عبارت است از: اتحاد و همبستگی تمام اقوام ساکن در یک کشور با داشتن هویت واحد ملی. به این معنا که تمام افراد کشور با در نظرداشت هویت قومی، دینی و مذهبی دارای هویت ملی واحد بوده و ملت کشور را تشکیل می‌دهند(۳)
این تعریف با مفاد ماده چهارم قانون اساسی نیز منطبق است که ملت افغانستان را این‌گونه تعریف کرده است: ملت افغانستان متشکل از اقوام پشتون، تاجیک، هزاره، ازبک، ترکمن، بلوچ، پشه‌یی، نورستانی، ایماق، عرب، قرغیز، قزلباش، گوجر، براهوی و سایر اقوام می‌باشد(۴)
اصول وحدت ملی در قانون اساسی
قانون اساسی افغانستان راهکارهای چندی را به عنوان مولفه‌های اصلی وحدت بخشی میان ساکنین و اقوام مختلف افغانستان در نظر گرفته است:
۱- برابری: تبعیض از ریشه‌های اصلی خشونت و نزاع‌های تاریخی است. به علاوه این‌که، تبعیض برخلاف منطق و عقلانیت و ضد ارزش است. درافغانستان تبعیض تاریخ فاجعه‌بار و طولانی دارد و حکایتهای تلخی از این ناحیه بر افغانستان روا داشته شده است. خوشبختانه، قانون اساسی فعلی به این مهم توجه کرده و تمام اتباع افغانستان را دارای حقوق یکسان و برابر اعلان می‌کند: هرنوع تبعیض و امتیاز بین اتباع افغانستان ممنوع است. اتباع افغانستان، اعم از زن و مرد، در برابر قانون، دارای حقوق مساوی هستند(۵)
بدون تردید، رعایت و عملی‌کردن این اصل بسیار مهم و اساسی است؛ چرا که منع تبعیض و برابر دانستن زن و مرد، نژادها و طیفهای مختلف در قانون اساسی، پایهی توسعه انسانی است و تحول مهمی در سرنوشت تاریخی افغانستان به حساب می‌رود.
۲- به رسمیت‌شناختن تنوع فزیکی: چنانکه اشاره شد، در ماده چهارم قانون اساسی به صراحت از تعدد اقوام و تیرههای مختلف در کشور نام برده شده و آنها را ملت افغانستان تعریف می‌کنند و در موارد دیگر، همین اقوام و تیره‌ها که ملت افغانستان را تشکیل می‌دهند، دارای حقوق و امتیازات یکسان خوانده میشود.
۳- آزادی عقیده: آزادی عقیده– با رعایت قوانین و مقررات- هم امری عقلانی و خردپسندانه است و هم ارزش دینی و مذهبی است. در اسلام، بارها صریحاً از آزادی عقیده و اندیشه صبحت شده و تاریخ اندیشه بشری نیز به اثبات رسانیده است که سلب آزادی فکری و محدود کردن عقاید دیگران، کاری است فاجعه بار و مصیبت‌آفرین. از آنجاییکه در افغانستان مشکلات تاریخی بسیاری در این عرصه وجود داشت و از سویی هم افغانستان شهروندان غیرمسلمان دارد، قانون اساسی به این مهم توجه کرده و آزادی عقیده را- البته در چهارچوب قانون- این‌گونه به رسمیت میشناسد: دین دولت جمهوری اسلامی افغانستان، دین مقدس اسلام است. پیروان سایر ادیان در پیروی از دین و اجرای مراسم دینی خود، در حدود احکام قانون، آزادند(۶)
۴- توزیع یکسان منابع: توزیع عادلانه قدرت، ثروت، فرصتهای شغلی، تحصیلی و… از لوازم زندگی هم‌گرایانه شهروندان هر جامعه‌ای است. بدون توزیع عادلانه این منابع، نمی‌توان از وجود برابری و عدالت اجتماعی سخن گفت. قانون اساسی به همین جهت، دولت افغانستان را مکلف به ایجاد یک جامعه مرفه و مترقی براساس عدالت اجتماعی، کرامت انسانی، حمایت حقوق بشر، تحقق دموکراسی، تامین وحدت ملی، برابری بین همه اقوام و توزیع عادلانه در همه مناطق کشور مکلف است(۷)
۵- به رسمیت‌شناختن تعدد مذاهب: در افغانستان مذاهب متعدد اسلامی زندگی می‌کنند و در گذشته تبعیض در این مورد مشکلات بسیاری ایجاد کرد، ولی تجارب گذشته و مقتضیات زمانی جهان امروز، بستر و زمینههای آزادی مذهبی را در افغانستان فراهم ساخته و این امر در قانون اساسی مصوب ۱۳۸۳ه.ش رسماً پذیرفته شده است(۸)
۶- به رسمیت‌شناختن تنوع زبانی: گویشها و زبان‌های مختلف در افغانستان وجود دارد و گفته میشود که به صورت کل بیش از ۳۰ زبان و یا گویش در افغانستان وجود دارد؛ تنوعی که هم از ذخایر فرهنگی افغانستان به حساب می‌رود و هم می‌تواند بی‌توجهی به آن مصداق از تبعیض و بی‌عدالتی تلقی شود. قانون اساسی این مورد را در نظر گرفته و ضمن تعیین زبان‌های پشتو و دری– پرگویشترین زبان‌های افغانستان- به عنوان زبان‌های رسمی و ملی، تعدد و تنوع زبانی را در افغانستان ارج میگذارد و حتی دولت را مکلف به ارایهی خدمات آموزشی به زبان بومی مردم میسازد: ازجمله زبان‌های پشتو، دری ، ازبکی، ترکمنی، بلوچی ، پشه‌يی، نورستانی، پاميری و ساير زبان‌های رايج درکشور، پشتو و دری زبان‌های رسمی دولت ميباشند.
درمناطقيکه اکثريت مردم به يکی از زبان‌های ازبکی، ترکمنی، پشه‌يی، نورستانی، بلوچی و يا پاميری تکلم مینمايند، آن زبان علاوه بر پشتو و دری بحيث زبان سوم رسمی می‌باشد و نحوهی تطبيق آن توسط قانون تنظيم میشود.
دولت برای تقويت و انکشاف همه زبان‌های افغانستان پروگرامهای موثر طرح و تطبيق مي‌نمايد .
نشر مطبوعات و رسانههای گروهی به تمام زبان‌های رايج در کشور آزاد می‌باشد(۹)
پینوشتها:
۱ـ سلیمی، عبدالحکیم، اصول و مبانی ملی در قانون اساسی افغانستان،”ماهنامه معرفت ، سال هفدهم، شماره ۲(پياپي ۱۲۵)
۲ـ آقا بخشی، علی، فرهنگ علوم سیاسی، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، چ۲ (۱۳۷۵ ) صص۲۵۵ – ۲۵۳
۳ـ -http://www.afghanasamai.com/Dscutions-
۴ـ قانون اساسی، ماده چهارم
۵ ـ قانون اساسی، ماده ۲۲
۶ـ ماده ۲
۷ـ ماده ۶
۸ـ ماده ۳
۹ـ ماده ۱۶
