آیینه کربلا

ویژه محرم- بخش سیزدهم- رضا محمدی- شاعر
شعر سلمان اما، بیش از مدح، وصف حال و کرامت شهدای کربلا و خاک خون آلود کربلاست، همان طور که درباره دلایل منقبت خود و کرامت امام و پدرش که باب علم(دروازه دانش شهری که رسول باشد) و جایگاه آنان نیز به زیباترین شکلی، شرح داده است

ملک‌الشعرای عراق، خواجه جمال‌الدین سلمان ابن خواجه علاءالدین محمد مشهور به سلمان ساوجی در دههٔ اول قرن هشتم هجری در ساوه متولد شد.او هم دوره حافظ شیرازی‌ست و بسیاری از غزلیات حافظ از او الهام گرفته شده، خیلی از استادان او را در زمره سرهنگان درجه اول سخنوران فارسی می‌دانند. کسانی که نوشته‌های این راقم را تعقیب کرده‌اند، شرح و خوانش دیگر غزل‌های او را نیز از من خوانده‌اند، چون غزل مثالی «تا توانی مده از کف به بهار ای ساقی

لب جوی و لب جام و لب یار ای ساقی»

وی ابتدا در خدمت خواجه غیاث‌الدین محمد و سلطان ابوسعید بهادر خان بوده و پس ازبر هم خوردن اساس سلطنت ایلخانان  به خدمت امرای جلایر پیوست. دلشاد خاتون همسر شیخ حسن بزرگ نسبت به سلمان، بی‌نهایت توجه و محبت داشت و تربیت فرزندش سلطان اویس را به او واگذاشت. وی در اواخر عمر منزوی شد و به زادگاه خود بازگشت و در همانجا در سال ۷۷۸ هجری قمری دار فانی را وداع گفت.

درین شعر که بر اساس مدحیه‌های دربار سروده شده، جناب سلمان خود را شاعر اهل بیتی و از پیروان مذهب حسینی خوانده، که احتمالا منظورش شیوه منش آن بزرگوار بوده تا مذاهب معمول امروزی، برای همین، به پیشگاه آن سلطان دین، مدحیه‌ای را به امید صله‌ای معنوی تقدیم کرده است. اگر چه در بغداد و عراق آن ایام، علویان نیز گاه به شعراء پاداش‌هایی شگفت بخشیده‌اند مثل قصه سیدحمیری و فرزدق که هر دو، صله‌های مادی چشم‌گیری از علویان و بزرگان خاندان علوی دریافت کرده‌اند، اما از طرفی چنین حدیت گفتن، برای هر شاعری تاوان‌های سیاسی فراوان هم داشته است. با این حال به تاسی از جناب عطار نیشابوری و سخنوران سرآمد سبک خراسانی که دیوان را با مدح و منقبت خاندان محمدی می‌آراستند، بسیاری از شاعران، شعرهایی درین باب نوشته‌اند. شعر سلمان اما، بیش از مدح، وصف حال و کرامت شهدای کربلا و خاک خون آلود کربلاست، همان طور که درباره دلایل منقبت خود و کرامت امام و پدرش که باب علم(دروازه دانش شهری که رسول باشد) و جایگاه آنان نیز به زیباترین شکلی، شرح داده است. شعر او را می‌توان یکی از بهترین شعرها درین نمط به حساب آورد.

کربلا

خاک، خون آغشته لب تشنگان کربلاست

آخر ای چشم بلابین! جوی خون بارت کجاست؟

جز به چشم و چهره مسپر خاک این ره، کان همه

نرگس چشم و گل رخسار آل مصطفاست

ای دل بی‌صبر من آرام گیر اینجا دمی

کاندر اینجا منزل آرام جان مرتضاست

این سواد خوابگاه قره‌العین علی است

وین حریم بارگاه کعبه عز و علاست

روضه پاک حسین است این که مشک زلف حور

خویشتن را بسته بر جاروب این جنت سراست

شمع عالم تاب عیسی را درین دیر کهن

هر صباح از پرتو قندیل زرینش ضیاست

زاب چشم زایران روضه‌اش «طوبی لهم»

شاخ طوبی را به جنت قوت نشو و نماست

مهبط انوار عزت، مظهر اسرار لطف

منزل آیات رحمت، مشهد آل عباست

ای که زوار ملایک را جنابت مقصد است

وی که مجموع خلایق را ضمیرت پیشواست

نعل شبرنگ تو گوش عرشیان را گوشوار

گرد نعلین تو چشم روشنان را توتیاست

صفحه تیغ زبانت عاری از عیب خلاف

روی مرات ضمیر صافی از رنگ ریاست

ناری از نور جبینت، شمع تابان صباح

تاری از لطف سیاهت، خط مشکین مساست

نا سزایی کاتش قهر تو در وی شعله زد

تا قیامت هیمه دوزخ شد و اینش سزاست

بهره جز آتش چه دارد هر که سر برد به تیغ؟

خاصه شمعی را که او چشم و چراغ انبیاست

هر سگی کز روبهی با شیر یزدان پنجه زد

گر خود او آهوی تاتارست، در اصلش خطاست

تا نهان شد آفتاب طلعتت در زیر خاک

هر سحر پیراهن شب در بر گیتی قباست

در حق باب شما آمد «علی بابها»

هر کجا فضلی درین باب است، در باب شماست

تا صبا از سر خاک عنبرینت برد بوی

عاشق او شد به صد دل زین سبب نامش صباست

هر کس از باطل به جایی التجایی می‌کند

زان میان ما را جناب آل حیدر ملتجاست

کوری چشم مخالف، من حسینی مذهبم

راه حق این است و نتوانم نهفتن راه راست

ای چو دریا خشک لب، لب تشنگان رحمتیم

آب رویی ده به ما کاب همه عالم‌تر است

خواهشت آب است و ما می‌آوریم اینک به چشم

خاکسار آنکس که با دریا به آبش ماجراست

بر لب رود علی، تا آب دلجوی فرات

بسته شد زان روز باز افتاده آب از چشمهاست

جوهر آب فرات از خون پاکان گشت لعل

این زمان آن آب خونین همچنان در چشم ماست

سنگها بر سینه کوبان، جامها در نیل عرق

می‌رود نالان فرات، آری ازین غم در عزاست

آب کف بر روی ازین غم می‌زند، لیکن چه سود؟

کف زدن بر سر کنون کاندر کفش باد هواست

یا امام المتقین! ما مفلسان طاعتیم

یک قبولت صد چو ما را تا ابد برگ و نواست

یا شفیع المذنبین! در خشکسال رحمتیم

زابر احسان تو ما را چشم باران عطاست

یا امیر المومنین! عام است خوان رحمتت

مستحق بی‌نوا را بر درت گوش صلاست

یا امام المسلمین! از ما عنایت وا مگیر

خود تو می‌دانی که سلمان بنده آل عباست

نسبت من با شما اکنون درین ابیات نیست

مصطفی فرمود سلمان هم زاهل بیت ماست

روضه‌ات را من هوادارم بجان قندیل‌وار

آتشین دل در برم دایم معلق زین هواست

خدمتی لایق نمی‌آید ز من بهر نثار

خرده‌ای آورده‌ام وان در منظوم ثناست

هرکسی را دست بر چیزی، و ما را بر دعا

رد مکن چون دست این درویش مسکین بر دعاست

یا ابا عبدالله! از لطف تو حاجات همه

چون روا شد حاجت ما گر برآید هم رواست