احتمال جنگ گسترده در کوهستان‌های مرزی تاجیکستان؛ آیا روسیه مداخله می‌کند!
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
اما برخی صداهای مخالف به این اشاره می‌کند که مشکلات در گورنو بدخشان طولانی‌مدت و عمدتاً داخلی است. از این رو، مداخله نظامی وضعیت را حل نمی‌کند، اما در واقع ممکن اوضاع را برای مسکو بدتر کند
دوشنبه هیچ گاه کنترول کاملی بر ناحیه ناآرام گورنو-بدخشان تاجیکستان نداشته است؛ منطقه‌ای دورافتاده کوه‌های پامیر که یک سوم این کشور را اشغال کرده است (با وجود اینکه فقط ۳ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهد) و در مجاورت افغانستان قرار دارد. اما در هفته‌های اخیر، اوضاع به حدی بدتر شد که مردم در دوشنبه و مسکو آشکارا در مورد خطری صحبت می‌کنند که شرایط آنجا ممکن است به زودی منجر به یک جنگ داخلی تمام‌عیار شود. این امکان رهبری تاجیکستان را وادار کرد تا اقدام دیگر و ظاهراً بسیار گسترده‌تر «ضد تروریستی» در گورنو-بدخشان آغاز کند – اما تا کنون موفقیت محدودی داشته است.
شاید مهم‌تر از آن، مشکلات دوشنبه، تاجیکستان را وادار کرده باشد تا به طور علنی از مسکو بخواهد آماده اعزام نیرو به این منطقه باشد، درست همان‌طور که در ماه جنوری گذشته در قزاقستان انجام داد. چندین روز پیش، امامعلی رحمان رییس جمهور تاجیکستان آشکارا در نشست سران سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) در مسکو گفت که روسیه باید آماده انجام این کار بر اساس مدل مداخله‌اش در قزاقستان باشد. سایر رهبران تاجیکستان نیز از آن زمان به این سو به این موضوع اشاره کرده‌اند، دست‌کم تا حدی به این دلیل که بیشتر مفسران روسی اکنون پیشنهاد می‌کنند که کرملین به‌رغم فشارهای جنگ اوکراین، مجبور شود موافقت کند. چنانچه آنها ادعا می‌کنند، مشکلات در تاجیکستان نه تنها این کشور و آسیای میانه، بلکه امنیت ملی روسیه را نیز تهدید می‌کند.
احتمال تصمیم مسکو به نفع چنین رویکردی، چیزی است که اغلب نادیده گرفته شده است. افغانستان، تهدید مذهبی برای تاجیکستان است. این امر شامل اسماعیلیان نیز می‌شود، فرقه‌ای از اسلام که طا-لبان با آن مخالف است، اما طرفداران زیادی در شمال افغانستان و به‌ویژه در منطقه گورنو-بدخشان تاجیکستان دارد. اگر تهدیدها افزایش یابد، ممکن باعث مداخله چین شود، زیرا پکن این گروه را به عنوان تهدید خطرناک می‌بیند. پکن در حال حاضر قابلیت‌های نظامی در تاجیکستان دارد که آماده اقدام هستند. علاوه بر این، پکن قبلاً اعلام کرده بود که می‌خواهد کنترول منطقه پامیر را در دست بگیرد. این امر می‌تواند درگیری خطرناک بین چین و روسیه را کلید بزند. علاوه بر این، تحلیلگران روسی تأکید می‌کنند که آقاخان رهبر اسماعیلیان بازیگر مستقل نه، بلکه مهره غرب است. بنابراین، کشورهای غربی ممکن است از او برای بیرون راندن روسیه از تاجیکستان و شاید آسیای میانه استفاده کنند – راهبردی که مسکو باید با آن مخالفت کند.
اما برخی صداهای مخالف به این اشاره می‌کند که مشکلات در گورنو بدخشان طولانی‌مدت و عمدتاً داخلی است. از این رو، مداخله نظامی وضعیت را حل نمی‌کند، اما در واقع ممکن اوضاع را برای مسکو بدتر کند. یک سوم شرق تاجیکستان امروزی همیشه برای خود مختار بوده است، مکانی که در آن سند دوشنبه فقط به طور متناوب اجرا می‌شود و قدرت‌های خارجی بارها درگیر رقابت جیوپلیتیک شده‌اند – از بازی بزرگ قرن ۱۹ گرفته تا شوخی‌های اخیر برای نفوذ بین روسیه، چین و افغانستان. علاوه بر این، از زمانی که تاجیکستان در سال ۱۹۹۱ استقلال خود را به دست آورد، این منطقه همچنان منبع ناآرامی بوده است، پایگاه نیروهای ضد دوشنبه در طول جنگ داخلی این کشور در دهه ۱۹۹۰ و بعداً، محلی که پامیری‌های افغانستان در آن به فعالیت پرداخته‌اند. در مقاطع مختلف گذشته، زمانی که شرایط در گورنو-بدخشان بدتر شده است، مسکو در مورد مداخله صحبت کرده است. اما به نظر می‌رسد این زمان متفاوت باشد.
برخی تحلیلگران محلی استدلال می‌کنند که استفاده از زور توسط تاجیکستان کارساز نبوده و به مجموعه اقدامات «ضد تروریستی» اشاره می‌کنند که نتوانسته این منطقه ناآرام را آرام کند. اما آنها معتقدند که اگر مسکو اکنون مداخله کند، درگیری به جای فروکش کردن به احتمال زیاد تشدید خواهد شد. بسیاری تاجیکستانی‌ها حتی فراتر از مرزهای بدخشان، چنین اقدامی را برجسته‌کردن ضعف دولت خود می‌دانند و بیشتر آنها را به گوش دادن به رادیکال‌های اسلام‌گرای افغانستان می‌کشانند، در نتیجه جنگ داخلی گسترده‌تری را تحریک می‌کنند که مداخله در آن به بن‌بست می‌خورد. در چنین سناریویی، روسیه نمی‌تواند مانند قزاقستان وارد شود و سریعاً آنجا را ترک کند. بنابراین، کرملین با انتخاب وحشتناک اختصاص منابع نظامی محدود خود را (که در دونباس مورد نیاز است) متعهد کند.
با این وجود، ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه که خود را به عنوان حامی دولت‌های موجود در میان متحدانش در سازمان پیمان امنیت جمعی معرفی می‌کند، ممکن تصمیم بگیرد که دیگر گزینه‌ای ندارد. به هر حال، تشدید درگیری‌های مسلحانه بین دوشنبه و مردم گورنو-بدخشان از یک سو و همچنین درگیری در امتداد مرز تاجیکستان و افغانستان از سوی دیگر، اعتبار و نفوذ منطقه‌ای پوتین را بیشتر از بین ببرد. در نتیجه، با وجود فشارها بر ارتش روسیه در اوکراین، مداخله نظامی روسیه در تاجیکستان بیشتر محتمل به نظر می‌رسد. اما خیلی چیزها ممکن است به این بستگی داشته باشد که آیا جمعیت این منطقه کوهستانی دوردست، یک بار دیگر نشان می‌دهد که آماده‌اند سر خود را در برابر دوشنبه یا در واقع در برابر دیگران خم کند یا خیر.
