احیای بندر چابهار؛ رقابت هند با طرح کمربند و جاده چین!

دولت هند امیدوار است در تجارت آینده یک مسیر جایگزین را برای دهلیز اقتصادی چین و پاکستان به آسیای مرکزی از طریق ایران فراهم کند

چرا علاقمندی به بندر ایران ناگهان افزایش یافت؟ پیشرفت های ساخت این بندر تا کنون چگونه بوده است؟

تاکنون: ماه‌ها پس از آن که به نظر می‌رسید «پیشرفت آهسته ای» دارد، دولت هند با اعزام ساربنندا سونوال وزیر دولت در امور بنادر، کشتی رانی و آبراه ها به تاریخ ۲۰ اگست به ایران، علاقمندی‌اش را برای افزایش تجارت و استفاده از بندر چابهار ایران به منظور اتصال به افغانستان و آسیای مرکزی نشان داد.

چرا چابهار دوباره خبرساز شد؟

پیش از سفر به ایران، جایی که آقای سونوال و هیئت همراه با مقامات ارشد توسعه پروژه پایانه شهید بهشتی دیدار کرد، هند بیانیه‌ای رسمی منتشر کرد مبنی بر این که این سفر فرصتی برای «تقویت روابط و اتصال دریایی» بین دو کشور خواهد بود. با توجه به همه‌گیری کرونا، سفرهای کم تری از هند به ایران و بالعکس انجام شد. در بیانیه آمده است: این سفر همچنین اهمیت چابهار را به عنوان دروازه تجارت هند با اروپا، روسیه و کشورهای مستقل مشترک المنافع نشان می‌دهد. در جریان بازدید از چابهار، آقای سونوال پیشرفت کار در ترمینل را بررسی و شش جرثقیل متحرک بندرگاه را «به منظور بهبود کارایی» و «تقویت پوتانسیل چابهار» در عملیات تخلیه و بارگیری به این بندر تحویل داد.

دورنمای استراتژیک هند برای چابهار چیست؟

زمانی که اولین توافقنامه چابهار توسط اتل بیهاری واجپایی نخست وزیر وقت هند در سال ۲۰۰۳ امضا شد، این طرح هدف سه گانه داشت: ساخت اولین بندر دریایی هند و پیش‌بینی زیرساخت‌های هند در خلیج، دور زدن تجارت از طریق پاکستان و ایجاد مسیر تجاری دریایی پایدار و طولانی مدت؛ و یافتن مسیر زمینی جایگزین برای افغانستان.

به تعقیب آن، دولت منموهن سینگ نخست وزیر شاهراه زرنج – دلارام را در جنوب افغانستان ساخت و در سال ۲۰۰۹ آن را به دولت کرزی تحویل داد. این شاه‌راه به اتصال مسیر تجاری از مرز ایران به مسیرهای اصلی تجاری هرات و کابل کمک می کرد.

در سال ۲۰۱۶، نارندرا مودی نخست وزیر هند به تهران سفر کرد و توافقنامه توسعه بندر چابهار و همچنین توافقنامه سه جانبه تجارت از طریق چابهار را با اشرف غنی رییس جمهور افغانستان امضا کرد. ماه گذشته، دولت هند در پارلمان اعلام کرد: از زمانی که سازمان بنادر هند و منطقه آزاد جهانی چابهار (IPGCFZ) عملیات این بندر را در سال ۲۰۱۸ به عهده گرفت، ۲۱۵ کشتی، ۱۶ هزار TEU (واحد معادل بیست فوت) و چهار میلیون تن محموله را جابجا کرده است.

طی چند سال اخیر، با برجسته شدن طرح کمربند و جاده چین در منطقه، چهارمین هدف استراتژیک مسیر چابهار رونما شد. دولت هند امیدوار است در تجارت آینده یک مسیر جایگزین را برای دهلیز اقتصادی چین و پاکستان به آسیای مرکزی از طریق ایران فراهم کند. آقای سونووال چند روز قبل به مناسبت مراسم روز چابهار در بمبئی گفت چشم انداز هند این است که بندر شهید بهشتی را به «مرکز ترانزیت» تبدیل و آن را به دهلیز تجاری بین المللی شمال جنوب متصل کند که از این طریق به روسیه و اروپا نیز وصل می شود.

چرا تحقق چابهار این قدر طول می کشد؟

توسعه پایانه شهید بهشتی چابهار و زیرساخت‌های اطراف آن از همان ابتدا جاده‌های جیوپولیتیک را بر هم زده است. بزرگ‌ترین موضوع بر سر رابطه ایران با کشورهای غربی به‌ویژه امریکا بوده است. در سال‌هایی که تحریم‌های غرب علیه ایران افزایش یافت، پروژه چابهار نادیده گرفته شد، و در سال‌هایی که مذاکرات هسته‌ای منجر به برجام در سال ۲۰۱۵ شد، بندر چابهارآغاز به کار کرد. در سال ۲۰۱۸، دولت ترامپ با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران به برنامه‌های هند نیز رسیدگی کرد. این امر باعث شد دولت مودی تمام واردات نفت خود را از ایران که قبلاً تامین کننده اصلی هند بود، «به صفر برساند». امری که باعث تنش در روابط شد. به رغم این واقعیت که ایالات متحده «تحریم‌های» ویژه‌ای را برای چابهار انجام داده است، اما تامین تجهیزات ساخت این بندر از شرکت‌های زیرساختی و شرکت های بیمه دشوار بوده است؛ زیرا این نهادها از تحریم های ثانوی بیم دارند.

دولت مودی همچنین پس از تسلط طا-لبان در اگست ۲۰۲۱، روابط خود را با افغانستان قطع کرد و به کمک های بشردوستانه گندم و حبوبات که از طریق چابهار به کابل ارسال می شد، پایان داد. وقتی هند کمک های گندم را به افغانستان در سال جاری از سر گرفت، با پاکستان مذاکره کرد تا از مسیر زمینی استفاده کند.

با بازگشایی مجدد سفارت هند در کابل از سوی دولت هند و برقراری روابط با طا-لبان، این امکان وجود دارد که مسیر چابهار بار دیگر مورد استفاده قرار گیرد؛ دلیل دیگر بر فعالیت های اخیر در پایانه بندر ایران که هند امیدهای زیادی به آن دارد.