اختلاف آتشین آبی افغانستان و ایران
برخی کارشناسان، به طرح موضوعاتی مبادرت ورزیده‌اند که مفاد آن وجود ماموریتی پنهان برای آتشین ساختن اختلاف آبی ایران و افغانستان است. در این فرض آنچه ابعاد این موضوع را به صورت گسترده و عمیقی، پیچیده می‌کند، حضور دست‌های پنهان عوامل خارجی در برافروختن آتش اختلاف بر سر آب میان ایران و افغانستان است
تنش بر سر آب میان ایران و افغانستان وارد مرحله حساسی شده است؛ ابراهیم رییسی رئیس جمهوری ایران در جریان سفر به ولایت سیستان و بلوچستان این کشور، خطاب به طالبان گفت: «من دارم اخطار می‌کنم به حاکمان افغانستان که حق مردم سیستان و بلوچستان را سریعا بدهید».
رییسی افزود: «حاکمان افغانستان این حرف بنده را بسیار جدی بگیرند و بعداً گلایه نکنند که به ما گفته نشد».
ابراهیم رییسی افزود: «کارشناسان ایرانی باید از سدی [کجکی] که گفته میشود آب به اندازه کافی در آن وجود ندارد، بازدید کنند تا روشن شود وضعیت سد چگونه است. اگر آب نبود، ما هم حرفی نداریم».
همزمان با این هشدارها، آقای رییسی باب گفت‌وگو و دیپلماسی برای حل اختلافات آبی ایران و افغانستان را باز گذاشت و تاکید کرد که نماینده ایران در افغانستان پیگیر این مسئله است.
در همین حال حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، شامگاه چهارشنبه در نشستی که به منظور «تسریع در روند پیگیری حقابه ایران از هیرمند» در سیستان و بلوچستان برگزار شد، از امارت اسلامی خواست تا دیر نشده، دریچه‌های سد کجکی را باز کنند.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی افزود: «آقای رییس جمهوری تاکید کرده که در جریان تعاملات با طرف افغانستانی برای حل مشکل حقابه مردم، از هر ابزاری استفاده کنیم».
تاکید آقای امیرعبداللهیان بر «استفاده از هر ابزاری» بسیار معنادار و مبین جدیت جانب ایرانی در استیفای حق‌آبه خود از حکومت افغانستان است و نشان می‌دهد که تنش آبی موجود، استعداد زیادی برای تبدیل شدن به معضلی جدی میان دو کشور دارد. در این صورت تنها چیزی که می‌تواند از فربه شدن این رویارویی بکاهد، در پیش‌گیری رویه و رویکرد عقلانی حقوقی، از سوی هردو طرف است.
امیرعبداللهیان پیش از حضور در نشست یادشده، در تماسی تیلفونی با امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان، در این مورد تاکید کرد که: «رهاسازی آب از سوی افغانستان و تامین حق‌آبه ایران به صورت عملی مطالبه جدی جمهوری اسلامی ایران است و این امر در مناسبات فی‌مابین تاثیر دارد».
تاکنون جمهوری اسلامی در برقراری روابط گسترده مبتنی بر تعامل با امارت اسلامی، در میان کشورهای منطقه و جهان، پیشگام بوده است، اما وقتی وزیر خارجه جمهوری اسلامی نسبت به تاثیرگذار بودن موضوع آب بر روابط ایران و افغانستان هشدار می‌دهد، مبین این معنا است که هرگونه اهمال از جانب مقابل می‌تواند ورق را علیه آن برگرداند.
در سطح مجلس شورای اسلامی ایران نیز حق‌آبه این همسایه غربی از رود هیرمند، در روزهای اخیر به یکی از بحث‌های مهم تبدیل شده است.
در این میان آنچه بر ابهام این اختلاف میان ایران و افغانستان دامن می‌زند، خودداری مقامات امارت اسلامی از دادن هرگونه پاسخ روشن به مطالبه جمهوری اسلامی، مبنی بر درخواست بازدید تیم فنی مشترک از سد کجکی است که از سوی امیرعبداللهیان پیشنهاد شده است.
با این حال، عبداللطیف منصور سرپرست وزارت آب و انرژی امارت اسلامی، با اشاره به اخطار اخیر رییس‌جمهور ایران گفت: «در حال حاضر خشکسالی کل منطقه را تحت تأثیر قرار داده و ما نیز مشکل آب داریم. خود مردم نیمروز آب می‌خواهند، اما آب وجود ندارد، زیرا این مسئله نباید آنقدر بزرگ باشد».
همچنین ذبیحالله مجاهد سخنگوی امارت در بیانیه‌ای با اشاره به اظهارات آقای رییسی گفته است که مقامات ایرانی خواست خود را با «الفاظ مناسب» مطرح کنند.
واقعیت امر این است که ایران هرگز تا این اندازه نسبت به وصول حق‌آبه خود از رود هلمند که مبتنی بر رژیم حقوقی امضاشده در سال ۱۳۵۱ شمسی میان دولت‌های وقت ایران و افغانستان است و اعتبار خدشه‌ناپذیر بین‌المللی دارد، لحن جدی و هشدارآمیز نداشته است.
از سوی دیگر برخی کارشناسان، به طرح موضوعاتی مبادرت ورزیده‌اند که مفاد آن وجود ماموریتی پنهان برای آتشین ساختن اختلاف آبی ایران و افغانستان است. در این فرض آنچه ابعاد این موضوع را به صورت گسترده و عمیقی، پیچیده می‌کند، حضور دست‌های پنهان عوامل خارجی در برافروختن آتش اختلاف بر سر آب میان ایران و افغانستان است.
در این میان آنچه مایه تشدید نگرانی است، وقوع درگیری‌های مسلحانه بی‌پیشینه مرزی میان مرزبانان دو طرف است؛ همان چیزی که در بیان وزیر امور خارجه ایران نیز به عنوان خط سرخ یاد شد و او تاکید کرد که امنیت مرزی جمهوری اسلامی، خط قرمز آن است. این درگیری‌ها در اوایل، حمل بر ناآگاهی مرزبانان حکومت امارت از اصول مرزبانی می‌شد، اما اشاره وزیر خارجه جمهوری اسلامی به خط سرخ بودن امنیت مرزی ایران در کنار اختلاف آبی ایران و افغانستان، تلویحاً نشان‌دهنده آن است که این درگیری‌ها در خشکی، بی‌ارتباط با اختلاف آبی ایران و افغانستان نیست و می‌تواند ابعاد عمیق‌تری داشته باشد.
در شرایطی که آتش اختلاف آبی میان ایران و افغانستان، در بیش از نیم قرن گذشته برای نخستین بار تا این اندازه، شعله‌ور شده است، خویشتن‌داری و توسل به اهرم‌های دیپلماتیک برای حل و فصل آن، اولین و بهترین گزینه است و ایجاب می‌کند که دوطرف از بالاترین ظرفیت‌های دیپلماسی برای حل این اختلاف به بهترین وجه ممکن استفاده کنند. در غیر آن دامن زدن به تنش‌ها و دامنه‌دار کردن اختلافات، هزینه‌های سنگینی بر هر دو طرف تحمیل خواهد کرد و دشمنان ایران و افغانستان را به اهداف استیلاجویانه خود در منطقه نزدیک‌تر خواهد نمود.
