ارتباطات سیاسی؛ از رهبران تا کاربران انترنتی

به باور برخی تحلیل‌گران ارتباطات، انترنت فضای مناسب برای تحول روابط میان دولت‌ها، فرهنگ‌ها و نسل‌ها است. کاربران در فضای انترنت حوزه عمومی جدیدی را شکل می‌دهند و فارغ از محدودیت‌هایی چون طبقه اجتماعی، سن، نژاد و… می‌توانند هویت جدید تری ایجاد کنند.

در دنیای امروز، تحولات در حوزه ارتباطات و اطلاعات، پیامدهای سیاسی خاصی را در پی داشته است. تکنولوژی‌های نوین ارتباطی با گسترش بزرگراه‌های اطلاعاتی، در جهان اثرات قابل توجهی بر رفتارهای بازیگران سیاسی گذاشته است. فضای مجازی از آن‌جا که حاصل تکنولوژی شبکه جهانی انترنت است، از ویژگی‌هایی برخوردار است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تحولاتی که درعرصه سیاست و ارتباطات میان دولت‌ها و ملت‌ها گذاشته است، اشاره کرد.
پیدایش انترنت در جهان موجب بروز نسل جدیدی از وسایل ارتباط جمعی، موسوم به عصر ارتباطات الکترونیک و پیدایش دهکده جهانی شده و این ابزارهای ارتباطی نوین، تحولات پیچیده‌ای را در روابط و مناسبات سیاسی که تاثیر مهمی بر ساختارهای سیاسی جوامع امروزی داشته است، به ‌وجود آورده است. به بیان واضح‌تر، انترنت با ارائه تعریف جدیدی از جهانی شدن، باعث طرز نگرش جدید به سیاست شده است، تا جایی‌که امروزه تاثیر شگرفی بر روابط و مناسبات سیاسی دارد و می‌تواند از راه برقراری و افزایش ارتباطات دوسویه، باعث ایجاد تعاملات سیاسی اثر بخش گردد و اسباب افزایش تعهد بین‌المللی، اعتماد و مشارکت بین دولت‌ها را فراهم کند.
فضای مجازی چیست؟
پژوهشگران، فضای مجازی را حاصل تکنولوژی شبکه جهانی انترنت می‌دانند که مهم‌ترین ویژه‌گی آن شکسته شدن مرزهای جغرافیایی و بسط روابط سیاسی، آموزش و ارتباطات فردی به شمار می‌رود. فضای مجازی نوع دیگری از زیستن «یا زندگی دوم» را به وجود آورده که در کنار آن، دولت ها هم تمایل به حضور در فضای سایبری برای پیشبرد اهداف داخلی و خارجی خود نشان داده‌اند.
اما فضای مجازی و سیاست چه ارتباطی دارد؟
کشورها در پرتو قدرت ملی خود، اهداف، منافع و ارزش‌های حیاتی خود را توسعه می‌دهند. در حال حاضر قدرت ملی، توانایی نظامی، سیاسی، فن‌آوری، اقتصاد، انسانی و… را دربر می‌گیرد که به فرهنگ، مدل سیاسی، میزان برخورداری از روحیه ملی و ظرفیت‌های رسانه‌ای و تبلیغی گره خورده است. امروزه، قدرت ماهیت نرم افزارانه پیدا کرده که ظرفیت‌های ارتباطی و رسانه‌ای را می‌توان یکی از عناصر قدرت نرم نامید. بنابراین یکی از مظاهر برجسته قدرت ملی، قدرت نرم و یا قدرت تبلیغی-رسانه‌ای است.
با توجه به وضعیت جهان توسعه یافته و کشورهای مرکز سرمایه‌داری، رسانه‌ها و ابزارهای جدید ارتباطی از جمله مهم‌ترین مولفه‌های قدرت، در صحنه روابط بین‌الملل به شمار می‌آید.
به باور برخی تحلیل‌گران ارتباطات، انترنت فضای مناسب برای تحول روابط میان دولت‌ها، فرهنگ‌ها و نسل‌ها است. کاربران در فضای انترنت حوزه عمومی جدیدی را شکل می‌دهند و فارغ از محدودیت‌هایی چون طبقه اجتماعی، سن، نژاد و… می‌توانند هویت جدید تری ایجاد کنند. ارتباطات دور از نظر سیاسی، اشراف حکومت و دولت را به مردم، تشکل‌های سیاسی، گروه‌های فشار، احزاب و انجمن‌ها تحقق می‌بخشد و از طرفی، به فرهنگ سیاسی جامعه و ارتقای سطح کیفی آن کمک می‌کند.
نقش فضای مجازی در مناسبات سیاسی:
در کنار تاثیرگذاری‌های عمیق فضای مجازی، به رساندن تکنیک‌های جدید آموزشی به مناطقی دوردست و فاقد وسایل کافی آموزشی، پخش اخبار در مناطق دور، ایجاد اتحاد ملی و مبادله تفکر از یک جامعه به جامعه دیگر می‌توان اشاره کرد. از طرفی هم بحث دولت الکترونیک جدی است و کشورها در تلاش‌اند سازوکار های حکومتی را دیجیتالی بسازند که انترنت جای‌گاه بس برجسته‌ای در این عرصه دارد. سیستم الکترونیک برای دولت‌ها امکان می‌دهد که از فناوری جدید جهت دسترسی بهتر به اطلاعات و ارائه خدمات دولتی در راستای ایجاد فرصت‌های گسترده‌تر و تقویت مردم‌سالاری استفاده بهینه کند.
به هر روی، اثرات فضای مجازی باعث تحولات در عرصه‌های گوناگون، از جمله سیاست شده است. گسترش رسانه‌ها و انترنت باعث دخالت صاحبان رسانه‌ها در رویدادهای سیاسی شده است که نمونه‌های زیادی در جهان، منطقه و افغانستان را می‌توان نام برد. جالب است بدانیم که همین انترنت باعث تغییر در موقعیت‌های اجتماعی و سیاسی افراد نیز شده است؛ یعنی رازهای بسیاری از چهره‌ها و اسطوره‌های سیاسی به‌ دلیل فاش شدن توسط انترنت، اقتدار اجتماعی آنان را نیز زیر سوال برده است.
در نتیجه، می‌توان گفت که فضای مجازی بستری مناسب مشارکت مردم در سطح جهان را به ‌وجود آورده است و بخش قابل توجهی از رویدادهای سیاسی اخیر در جهان، مدیون فضای مجازی به حساب می‌رود. روی این ملحوظ تاثیر فضای مجازی در ارتباطات سیاسی دنیا را نمی‌توان نادیده گرفت.
سید بصیر مصباح، استاد دانشگاه بغلان و پژوهشگر ارتباطات