با رفتن امریکا از افغانستان، روسیه در پی افزایش نفوذ در آسیای میانه است

برای روسیه، خروج امریکا ممکن است فرصتی طلایی برای بازآفرینی موقعیتش در منطقه آسیای میانه باشد. روسیه حضور امنیتی خود را در کشورهای پسا-اتحاد جماهیر شوروی نتیجه گیری منطقی در تاریخ مشترک شوروی، نزدیکی جغرافیایی و تهدیدات مشترک می‌داند.

سه ماه می‌شود که ایالات متحده و گروه طالبان «توافق‌نامه‌ برای آوردن صلح در افغانستان» را امضا کردند. برای امریکایی‌ها، این امر به هدف ختم مداخله نظامی در افغانستان است که بیش از ۱۸ سال طول کشید. مواد توافق‌نامه شامل خروج نیروهای خارجی و امریکایی از این کشور طی ۱۴ ماه می‌شود. در عوض، طالبان تعهد کردند از استفاده شدن خاک افغانستان به عنوان تهدید علیه امنیت ایالات متحده و متحدانش جلوگیری کنند. این توافق‌نامه همچنان از طالبان می‌خواهد وارد گفت‌وگو با حکومت افغانستان شود.
در حالی که صاحب‌نظران پیرامون جوانب مثبت و منفی توافق امریکا و طالبان به گونه گسترده نوشته‌اند، اما پیامدهای امنیتی برای موضع همسایگان نزدیک افغانستان در آسیای مرکزی کاملاً نادیده گرفته شده است.
این منطقه دارای تاریخچه طولانی ایده‌ها و مردم – از جمله شبه نظامیان – در مرزهای آسیای میانه افغانستان است. برخی از شبه‌نظامیان فعال در افغانستان ریشه در گروه‌های آسیای مرکزی مانند جنبش اسلامی تاجیکستان و ازبیکستان دارد. حزب اسلامی ترکستان (جنبش اسلامی ترکستان شرقی) در غرب چین تأسیس شد و گروه داعش-شاخه خراسان به رغم طالبان، بلندپروازی‌های فرامنطقه‌ای دارد. دولت‌های همسایه همچنین بسیار نگران بازگشت‌کنندگان آسیای مرکزی از خاورمیانه است؛ چنانچه جنگ داخلی سوریه به پایان آن نزدیک می‌شود. در نتیجه، این عوامل منطقه را ترغیب می‌کند تا هماهنگی امنیتی و روابط با حامی سابق خود را تسریع کنند: روسیه.
برای روسیه، خروج امریکا ممکن است فرصتی طلایی برای بازآفرینی موقعیتش در منطقه آسیای میانه باشد. روسیه حضور امنیتی خود را در کشورهای پسا-اتحاد جماهیر شوروی نتیجه گیری منطقی در تاریخ مشترک شوروی، نزدیکی جغرافیایی و تهدیدات مشترک می‌داند. نگرانی‌های امنیتی روسیه در منطقه عوامل مختلفی از جمله تجارت مواد مخدر، قاچاق انسان، مهاجرت غیرقانونی و مهم‌تر از همه تروریزم است. تمام این عناصر از لحاظ مرکزی، در افغانستان ریشه دارد که احتمالاً روسیه را وادار می‌کند تا وارد مشارکت امنیتی با دولت‌های آسیای مرکزی شود.
روسیه نفوذ خود را در منطقه از طریق ارتباط با سازمان‌های بین‌المللی مانند کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و سازمان پیمان امنیت جمعی گسترش داده است. گرچه این سازمان‌ها روسیه را قادر می‌سازد با کشورهای آسیای میانه در سطح اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مدغم شود، اما راه را برای هماهنگی امنیتی در سطح بالا نیز باز می‌کند. این نهادها تدابیری را برای مقابله با تهدیدات مشهود از افغانستان آغاز کرده‌اند. در ماه مارچ، نمایندگان آژانس‌های مرزی روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبیکستان در سمرقند دیدار کردند تا برنامه‌هایی را برای جلوگیری نفوذ شبه نظامیان از افغانستان تدارک ببینند.
روسیه همچنین تقریباً انحصار تجارت اسلحه در منطقه را در اختیار دارد، جایی که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منبع اصلی تجهیزات نظامی بوده است. گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که کشورهای آسیای میانه با پشتیبانی فعال روسیه در حال نوسازی نیروهای نظامی و خدمات امنیتی خود هستند. به عنوان مثال، ازبیکستان برای خرید تجهیزات پیشرفته نظامی از روسیه قراردادهای مختلفی را منعقد کرده است، از جمله بالگردها، سیستم‌های راداری، حامل‌های زرهی شخصی و جنگنده‌ها. همکاری نظامی روسیه و ازبیکستان از زمانی که دو طرف در سال ۲۰۱۷ روابط نظامی را تقویت کردند، افزایش یافته است. خریدهای ازبیکستان حداقل تا حدی توسط وام‌های تحت حمایت مسکو تأمین می‌شود و منابع مالی و نظامی ازبیک را با روسیه بیشتر درگیر می‌کند.
در قزاقستان، روسیه به طور فعال در اقدامات برای نوسازی تجهیزات هوایی ارتش شرکت می‌کند. در سال ۲۰۱۹، دو کشور موافقت کردند تأسیسات تولیدی برای هلیکوپترهای ساخت روسیه را آغاز کنند. به رغم برنامه‌هایی برای توسعه صنعت نظامی، این کشور اخیراً سخت افزار نظامی قابل توجهی را از روسیه خریداری کرده است.
در همین راستا، تاجیکستان و قرقیزستان از نظر نظامی با روسیه درهم تنیده‌اند؛ زیرا روسیه در سال‌های اخیر کمک‌های نظامی خود را به دو ملت ارتقا داده است. قرقیزستان از سال ۲۰۰۳ میزبان یک پایگاه هوایی روسیه است. پایگاه هوایی کانت به عنوان بخشی از نیروهای مشترک CTSO فعالیت می‌کند. در ماه فبروری، روسیه قصد خود را برای ایجاد یک واحد پهپاد و نصب سیستم‌های پیشرفته پدافند هوایی در پایگاه هوایی کانت اعلام کرد. این امر به دنبال استقرار سیستم‌های موشکی پیشرفته ضد هوایی روسیه در پایگاه نظامی در نزدیکی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان است.

با این وجود، تصور آینده ساختار امنیتی افغانستان و آسیای میانه بدون نقش فعالی برای روسیه دشوار است. کارشناسان روسی نسبت به هراس احتمالی ادامه درگیری در افغانستان و بی‌ثباتی ساختار فعلی امنیتی صدای خود را بلند کرده‌اند. خروج سربازان اتحاد جماهیر شوروی از افغانستان در سال ۱۹۸۹ سرانجام پس از فروپاشی توافق تقسیم قدرت میان رهبران رقیب و به دنبال فروپاشی حکومت کمونیستی مورد حمایت شوروی در کابل، منجر به جنگ داخلی همه جانبه شد. طالبان به عنوان واکنش مستقیم از این هرج و مرج و فساد ظهور کردند.
در حالی که انتقال قدرت فعلی در افغانستان ممکن بدون پیچیدگی رخ دهد، ناظران به سختی می‌توانند راهپیمایی مسالمت‌آمیز را برای این کشور پیش بینی کنند. مطمئناً این امر باعث ایجاد خلاء و نیاز به مداخله شدید روسیه در منطقه خواهد شد و در امتداد خطوط مرزی قرار خواهد گرفت. کشورهای آسیای میانه در مواجهه با ابهام آینده افغانستان، مطمئناً از این مشارکت و مداخله استقبال خواهند کرد.