جئوپلیتیک، منافع و خشخاش: چگونه سیا افغانستان را به یک کشور مواد مخدر تبدیل کرد

داستان بسیار طولانی و جزئی تر از آن چیزی است که برخی از تئوری‌های توطئه «سیا مواد مخدر جهان را کنترل می‌کند» آن را بیان می‌کنند. هیچ سرباز امریکایی وجود ندارد که در مسئله رونق تریاک در افغانستان دست نداشته باشد

شیوع گسترده ویروس کرونا در افغانستان باعث شد تا بسیاری از کارخانجات و شرکت‌ها با شکست مواجه شود. سازمان‌های امدادرسان و مساعدت کننده حتی هشدار داده‌اند که نابسامانی اقتصادی می‌تواند جرقه قحطی گسترده‌ای را ایجاد کند. اما یک بخشی هنوز در حال رونق است: تجارت غیرقانونی تریاک.
سال گذشته شاهد رشد بیش از یک سوم کشت خشخاش در افغانستان بودیم در حالی که عملیات مبارزه با مواد مخدر جریان داشت. گفته می شود که این کشور منبع بیش از ۹۰ درصد تریاک غیرقانونی جهان است که از آن هروئین و سایر مواد افیونی ساخته می شود. زمین‌های بیشتری برای کشت تریاک در افغانستان نسبت به تولید کوکایین در سراسر امریکای لاتین مورد استفاده قرار می‌گیرد و گفته می‌شود که تولید این ماده مخدر مستقیماً حدود نیم میلیون نفر را به کار مشغول کرده است.
این وضعیت نسبت به دهه ۱۹۷۰، زمانی که تولید خشخاش حداقل بود و عمدتاً برای مصرف داخلی انجام می‌شد، فاصله زیادی دارد. اما این مسئله در سال ۱۹۷۹ زمانی که سیا عملیات توفان را راه اندازی کرد، تغییر کرد، که بودجه گسترده‌ای از شبه نظامیان مجاهد افغان در تلاش برای خشک کردن تهاجم اخیر شوروی در آن زمان بود. در طول دهه بعد، سیا با همتای پاکستانی خود، آی‌اس‌آی، همکاری نزدیکی کرد تا دو میلیارد دالر کمکی به این گروه‌ها، از جمله اسامه بن لادن و دیگر جنگ‌سالاران معروف به جنایاتی مانند پرتاب اسید به صورت زنان بی‌حجاب، ارسال کند.
پروفسور آلفرد مک‌کوی نویسنده کتاب «سیاست هروئین: همدستی سیا در تجارت جهانی مواد مخدر» گفت: «ریچارد هلمز سفیر ایالات متحده در ایران عنوان کرد که تولید هروئین در آسیای مرکزی تا اواسط دهه ۱۹۷۰ اندک بود. اما با شروع جنگ مخفی سیا، تولید تریاک در امتداد مرز افغانستان و پاکستان افزایش یافت و کارخانه های کوچک بسیاری رشد کردند. جفری سنت کلر نویسنده کتاب «بدون سیا: مواد مخدر و رسانه» معتقد است که با رشد تولید تریاک افغانستان در دهه ۱۹۸۰ اعتیاد به هروئین در ایالات متحده بیش از دو برابر شده است.
مک‌کوی با اشاره به اینکه سلاح های صادر شده نه می‌توانست غذای خانواده جنگجویان را تامین کند و نه می‌توانست هزینه آنها را پرداخت کند، گفت: «مجاهدین برای تامین هزینه‌های مقاومت برای یک دوره طولانی، مجبور بودند درآمدی فراتر از تسلیحاتی که سیا به آنها می‌داد، به دست آورند. (تریاک)»
افغانستان در دهه ۱۹۷۰ هر سال حدود ۱۰۰ تن تریاک تولید می‌کرد. در سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۰، در پایان آن عملیات ۱۰ ساله سیا، آن مقدار حداقل تریاک – ۱۰۰ تن در سال – به مقدار عمده‌ای تبدیل شد، ۲۰۰۰ تن در سال و در حال حاضر حدود ۸۵ درصد تریاک غیرقانونی جهان را تشکیل می‌دهد.
شوروی نتوانست مجاهدین را تا زمانی که سرانجام در سال ۱۹۸۹ از آن خارج شد، شکست دهد. اما پول و سلاح‌های امریکایی نیز افغانستان را به یک مکان خطرناک بی‌ثبات پر از جناح های متخاصم تبدیل کرد که از تریاک استفاده می‌کردند.
داکتر مک‌کوی خاطرنشان می‌کند که پس از اشغال افغانستان توسط امریکا تا سال ۲۰۰۸، تریاک عامل اصلی بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی کشور بود. در مقایسه اینکه، حتی در تاریک ترین روزهای کلمبیا، کوکائین تنها ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌داد.
اما حتی زمانی که ایالات متحده در حال تامین مالی یک کمپین گسترده برای سم پاشی هوایی کوکائین در کلمبیا بود، ایالات متحده از پذیرش سیاست مشابه در افغانستان خودداری کرد. جیمز آپاتورای، سخنگوی ناتو گفت: «ما نمی‌توانیم در شرایطی قرار بگیریم که تنها منبع درآمد مردمی را که در دومین کشور فقیر جهان زندگی می‌کنند، حذف کنیم، بدون اینکه بتوانیم جایگزینی برای آنها فراهم کنیم».
تجارت هروئین تقریباً همه صاحبان قدرت، از جمله برادر حامد کرزی رییس جمهور افغانستان احمد ولی را در میان بزرگترین و بدنام ترین سلاطین مواد مخدر در جنوب کشور دخیل کرد، مردی که به طور گسترده دریافته می‌شود که از سیا پول دریافت می‌کرد.
داستان بسیار طولانی و جزئی تر از آن چیزی است که برخی از تئوری‌های توطئه «سیا مواد مخدر جهان را کنترل می‌کند» آن را بیان می‌کنند. هیچ سرباز امریکایی وجود ندارد که در مسئله رونق تریاک در افغانستان دست نداشته باشد. پروفسور جولین مرسیل، نویسنده کتاب «برداشت بی رحمانه: مداخله ایالات متحده در تجارت مواد مخدر افغانستان» گفت: ارتش ایالات متحده و سیا مسئولیت بزرگی برای رونق تولید تریاک در افغانستان دارند.