خلوتگر: اراده حمایت از رسانه‌ها در کشور وجود ندارد
دید: خلوتگر صاحب، ممنون از این‌که وقت گذاشتید. به عنوان سوال نخستین، این‌که شانزده سال از حضور امریکا در افغانستان می‌گذرد، ما به دنبال این هستیم که اگر در بخش‌های اقتصاد، فرهنگ و امنیت دستاورد نداریم، با حضور امریکا آیا در عرصه رسانه و رسانه‌داری می‌توانیم بگوییم که دستاورد داریم و اگر داریم آن چه است؟
خلوتگر: تشکر تقریبا از دو ماه کم شانزده سال از حضور امریکایی‌ها در افغانستان می‌گذرد. ما در عرصه‌های مختلف دستاورد داریم، مثلا در زمینه ارتباطات ما بزرگ‌ترین دستاورد را شاهدش هستیم، در زمینه حکومت‌داری ما یک چیزی به نام حکومت داریم امروز. در زمینه ساختار نیروهای امنیتی حضور نیروهای امنیتی ما شاهد دستاوردهایی هستیم، ولی من فکر می‌کنم، مهم‌ترین دستاورد در راستای آزادی بیان و رسانه‌ها است در حول این شانزده سال اخیر. ما اگر برگردیم به شانزده سال پیش، آن زمان فقط یک رادیو داشتیم، تقریبا ده رسانه چاپی در کابل، تقریبا بین بیست تا ۲۵ رسانه چاپی در ولایات و هیچ تلویزیونی نبود. دو خط انترنت بود، یکی در قندهار در دفتر ملا عمر و یکی هم در کابل در وزارت خارجه نزد آقای متوکل و دیگر از آژانس خبری غیرحکومتی. از آژانس‌های خبری فقط یک آژانس اطلاعاتی باختر بود و همین کل داشته‌های رسانه‌ای ما بود. امروز وقتی ما می‌آییم حساب می‌کنیم ما بیشتر از صد تلویزیون داریم، بیشتر از ۲۴۰ رادیو داریم، بیشتر از ۳۰۰ رسانه چاپی داریم، بیشتر از ده آژانس خبری داریم و بیشتر از ۳ میلیون استفاده‌کننده انترنت داریم. این‌ها تماماً نشان می‌دهد که ما چقدر پیشرفت داشتیم کما این‌که در زمان طالبان ۱۷۰۰ خبرنگار و کارمندان رسانه‌ای درچوکات نهادهای حکومتی کار می‌کرد، امروزه ما حداقل ۱۲ هزار کارمند رسانه‌ای غیرحکومتی داریم در افغانستان و در کنار از این ما تجارب و اندوخته‌های کلانی داریم که قطعا بدون حمایت یا بدون چنین روندی امکان‌پذیر نبوده، از جمله ما در این شانزده سال گذشته نقد را تجربه کردیم، نقد حاکمیت را تجربه کردیم؛ حاکمیتی که باورش این بود که خب سلطان نماینده خدا و سایه خداست، باور این بود که اگر سلطان را انتقاد کنی، گناه می‌شود، باور این بود که حداقل انتقاد از سلطان، جزا در برابرش دارد، ولی امروز ما نقد حاکمیت را تجربه کردیم، یاد گرفتیم. ما دگراندیشی را یاد گرفتیم. ما حداقل در زمینه فکر دگرباشی را یاد گرفتیم.
دید: در این ۱۶ سال با چه چالش‌هایی همراه بوده‌اید؟
خلوتگر: چیزی که امروز از آن به عنوان دستاورد یاد می‌کنیم، قطعا آسان به دست نیامده. ما هفتاد خبرنگار را از دست دادیم، یعنی خون هفتاد خبرنگار بیشتر از هفتاد خبرنگار چه افغان چه غیر افغان ریخته شد، بیشتر از هزار مورد یعنی حدود ۱۰۵۰ مورد حادثه خشونت شامل ضرب و شتم ، مجروح شدن، گرفتاری‌های موقت تهدید به مرگ، خشونت‌های لفظی را ما شاهدش بودیم و در مواردی ما شاهد انفجار رسانه‌ها بودیم، هم در نزدیکی کابل در دروازه‌های کابل، یعنی در پروان و هم در کلان‌شهر دیگری مثل جلال‌آباد در شرق افغانستان. این‌ها مواردی بود که ما با آن دچار بودیم و هنوز هم رسانه‌ها با وجودی که یک دستاورد کلان است با وجودی که دستاوردها را برشمردیم، دچار چالش‌های کلانی است، مثلا وقتی ما می‌گوییم وضعیت رسانه در افغانستان چطور است، دفعتا فکر ما به این می‌رسد که از دید امنیتی رسانه کارها چطور هستند، از دید مالی از دید دسترسی به اطلاعات از دید فشارهای حکومت. امروز ما سال جاری خونین‌ترین سال رقم خورده، متاسفانه برای رسانه‌ها ما از دو- سه سال به این طرف شاهد بسته شدن رسانه‌ها به دلیل موارد مالی و کمبود موارد مالی بودیم. ما هر روز بدترین حالت را در زمینه دسترسی به اطلاعات تجربه می‌کنیم. این‌ها مواردی‌اند که ما می‌توانیم بگوییم دستاورد ما دستاورد آسانی نبوده، ما با این چالش‌ها دچار هستیم. می‌شد تعدادی از این چالش‌ها امروز فراراه رسانه‌ها نباشد. اگر جامعه جهانی به صورت بسیار نظام‌مند و به صورت راهبردی کمک‌های مالی شان را برای رسانه‌های افغانستان و برای نسج‌گیری رسانه‌های آزاد در افغانستان برنامه‌ریزی می‌کردند؛ در افغانستان، امروز ما دچار افزایش خشونت علیه خبرنگاران نمی‌بودیم، اگر از ابتدا پرونده‌های خشونت علیه روزنامه‌نگاران بررسی می‌شد، امروزه ما شاهد بدترشدن وضعیت مالی رسانه‌ها در افغانستان نمی‌بودیم، اگر رسانه‌های افغانستان بر مبنای قوانین مرتبط به آن شکلی که باید و در قوانین ذکر شده بود، فعالیت‌های شان را ادامه می‌دادند، این به این معنا نیست که فعالیت‌های شان خلاف قانون بود، ولی به این معنا است که صد در صد مثلا بر مبنای قانون نهادهای غیرحکومتی نبوده یا مثلا صد در صد بر مبنای قانون شرکت‌های غیرحکومتی یا شرکت‌های سهامی نبوده. مسئله دیگر که می‌شد بهتر از امروز باشد «قوانین بهتر» مثلا می‌توانستیم داشته باشیم از جمله قانون دسترسی به اطلاعات، هرچند یک قانونی است که در منطقه می‌تواند یک مثال خوب باشد، ولی قطعا با توجه به شرایط افغانستان نتوانسته آن کارایی لازم را داشته باشد.
چیز دیگری که می‌توانیم اینست که حکومت افغانستان از دیرباز به این‌طرف حامی رسانه‌ها نبوده، اگر رسانه‌ها را حمایت می‌کرد چه از دید مالی چه از دید حمایت‌های معنوی امروز ما شاهد وضعیت بد رسانه‌ها نمی‌بودیم. این‌ها مواردی‌اند که می‌شد امروز بهتر از عملکرد و برایند آن عملکردها را می‌داشتیم، اما متاسفانه وضعیت چنین است که برای‌تان گفتم .
دید: خلوتگر صاحب، خب رسانه‌ها در نظام‌های دموکراتیک از حکومت انتقاد می‌کنند به عنوان یک آدرس، و چطور می‌تواند حکومت افغانستان یا می‌توانست از رسانه‌هایی که آن‌ها را به چالش می‌کشید، کارکردهای آن‌ها را حمایت می‌کرد. آیا حکومت افغانستان همچون بستری است که از رسانه‌هایی منتقد حکومت، حمایت کند؟
خلوتگر: ببینید انتقاد به معنای دشمنی نیست. انتقاد به معنای نمایش کمبودی‌ها در یک کار است، انسان به عنوان جایزالخطا اصطلاحا از دید و درامد دینی در کارش همیشه مشکل دارد، بهترین دوست انسان کسانی است که همان مشکلات شان را برای شان نشان می‌دهد که این مشکل وجود دارد.
رسانه‌ها قطعا در یک گستره‌ی کلان در یک بستر کلان در یک مستوی کلان در مقابل حکومت چنین وضعیتی را دارند. یعنی رسانه‌ها حکومت را انتقاد می‌کنند تا اصلاحات به میان بیاید، همان مشکلاتی را که در کار حکومت موجود است به نمایش می‌گذارند و در آخر روز حکومت پاسخگو می‌شود. از طرف دیگر، بر مبنای قوانین، حکومت مکلف است که رسانه‌ها را حمایت کند، حالا هم از دید اخلاقی وقتی کسی برای شما رهنمایی می‌کند که چه مشکل دارید و چگونه این مشکل را حل کنید، الزامیت و وظیفه اخلاقی دارید تا آن را حمایت کنید. از جانب دیگر، از دید قوانین وقتی ما می‌گوییم ماده سی چهار قانون اساسی افغانستان آزادی بیان را تضمین می‌کند، تضمین این آزادی بیان و حمایت آزادی بیان قطعا کار حکومت است، یعنی یکی از وظایف حکومت است تا رسانه‌ها را حتا منتقد ترین رسانه را حمایت کند.
دید: منظور من این بود که همین حکومت این اخلاق را دارد این ظرفیت را که حمایت کند؟
خلوتگر: اخلاق را متاسفانه حکومت افغانستان اگر هم دارد به نمایش نمیگذارد، به باور من می‌تواند از رسانه‌ها حمایت کند، ولی اراده‌ای که از رسانه‌ها حمایت کند وجود ندارد.
