طالب و داعش؛ تفاوت‌ها چیست؟
در این روزها بخش عمده‌ای از رسانه‌های افغانستان، اختصاص به دو گروه طالبان و داعش دارد. این دو گروه که از لحاظ ایدئولوژی، خاستگاه، عملکرد و اهداف متفاوت هست.
به گمان برخی، این دو گروه یکی و تنها تفاوتشان در رنگ پرچم‌شان هست. البته عواملی در تشکیل این ظن و گمان تاثیر داشته است، از جمله سخنان و عملکرد برخی از احزاب که سعی در قومی کردن این دو جریان داشتند تا بتوانند طالبان را در داعش ادغام کنند.
عامل دیگر که باعث شکل‌گیری این فرضیه اشتباه مبنی بر یکی بودن این دو گروه شده است، نگاه قومیتیِ است که سالهاست درافغانستان غالب بوده و هست، از این‌رو چون آغاز فعالیت دو گروه، مناطق پشتون‌نشین بود، این فرضیه پررنگ شد. اما هدف داعش از اینکه در ولایات پشتون‌نشین حرکت را آغاز کرد، سوءاستفاده از قضیه قومیت غالب بود تا زودتر به اهداف خود برسد. در ضمن پیوستن برخی از اعضای داعش به طالبان و بالعکس نیز، باعث شکل‌گیری این ذهنیت شد.
اما وقتی به مطالعه دقیق این دو گروه پرداخته شود ملاحظه خواهد شد که اختلافات فاحشی میان طالبان و داعش وجود دارد. اساسی‌ترین تفاوت‌ها به شرح ذیل است:
۱ شکل‌گیری دو گروه:
طالبان در سال ۱۹۹۴میلادی و تحت عوامل مختلف از جمله کشمکش‌های فراوان میان گروه‌های جهادی و عدم تجمیع آن‌ها تحت سرپرستی یک دولت مرکزی شکل گرفت. البته برخی قایل‌اند هسته اولیه طالبان در سال ۱۹۷۹ به‌منظور مقابله با ارتش سرخ شوروی به وجود آمد. این گروه در سال ۱۹۹۶میلادی حکومت افغانستان را به دست گرفت و با حمله سال ۲۰۰۱ امریکا به افغانستان، حکومت‌شان ساقط شد. این گروه به رغم فشار دولت، هویت و موجودیت خود را حفظ کرد. اگرچه در برخی دیدگاه‌هایشان تغییر و تعدیل صورت گرفت.
داعش بعد از حمله امریکا به عراق، توسط ابومصعب الزرقاوی که از رهبران القاعده بود با شعار مبارزه با «صلیبی‌های کافر» وارد عراق شد، در سرزمین «رافدین و با نام القاعده»، شکل گرفت. این گروه با مبارزه برعلیه نیروهای اشغالگر مورد استقبال جوانان عراقی قرار گرفت و کم‌کم از خارج کشور نیز افرادی را به خود جذب کرد. بعد از کشته شدن الزرقاوی، گروه‌های جهادی جذب سازمانی به نام دولت اسلامی عراق به رهبری ابوعمر البغدادی شدند. بعد از کشته شدن وی، ابوبکر البغدادی رهبری گروه را به عهده گرفت. این گروه پس از خروج امریکایی‌ها با حمله‌‌های ارتش و عشایر عراق دچار افول شد. اما با بحران سوریه، جان دوباره‌ای یافت.
البغدادی با گسترش فعالیت خود در سوریه نام سازمان خود را به دولت اسلامی عراق و شام، که مخفف آن داعش می‌باشد، تغییر داد. داعش با انتخاب نام شام به دنبال احیای خلافت اموی بود. البته حکومت خراسان را نیز مدعی شد.
۲- تفاوت مذهبی:
یکی از بزرگ‌ترین تفاوت‌های این دو گروه، گرایش مذهبی‌شان هست. داعش حنبلی مسلک بوده ولی طالبان حنفی مذهب هستند. اگرچه برخی ادعای وهابی بودن آن را داشتند اما قابل توجه هست که در همان ابتدا نیز رابطه ملاعمر با صوفی‌ها خوب بود و حتی گفته شد، وی از رهروان طریقه قادریه است. اما داعش رهرو ابن تیمیه‌‌ای است که شیعه و مذاهب دیگر را نیز تکفیر کرده بود.
۳- تشکیل خلافت:
هدف داعش، تشکیل خلافت عباسی در مناطق خاورمیانه و آسیای مرکزی است، اما طالبان خواهان تشکیل امارت اسلامی در محدوده کشور افغانستان است.
۴-عناصر تشکیل‌‌دهنده:
در این که طالبان از اقوام پشتون و بومی افغانستان است شکی نیست، اگرچه شمار محدودی از پشتون‌های پاکستان در ابتدا با این گروه همراه بودند، اما داعش با آنکه تلاش‌هایی در قومی کردن گروه خود در افغانستان داشت، اما بر همگان آشکار شد که افراد این گروه از کشورهای مختلف تشکیل شده که البته با هدف این گروه نیز متناسب است.
۵- گستره عملیاتی:
در این بُعد نیز، بر همگان مبرهن گشته است که محدوده عملیاتی طالبان در افغانستان و تا حدودی پاکستان است اما داعش قصد دارد تا درصورت امکان، در مناطق مختلف جهان فعالیت کند.
۶- تکفیر:
در این بُعد نیز لازم به ذکر است، داعش فقط آموزه‌های خود را قبول داشته و علاوه بر شیعیان، سایر مذاهب اهل‌سنت مخالف خود را نیز «مهدورالدم» می‌داند. اما طالبان اگرچه نسبت به شیعیان دید خوبی ندارد، به‌هیچ‌وجه مذهبی را تکفیر نکرده است.
۷- ساختار سازمانی:
ساختار سازمانی طالبان متشکل از یک رهبر بوده که بیشتر حالت شورایی داشته و سایر چارت‌های سازمانی در آن بی‌معناست، ولی داعش بر اساس سازمانی خاص که متشکل از رهبران زیرمجموعه‌ای است، شکل گرفته است.
مجله مطالعات افغانستان
