طا-لبان از مدار پاکستان خارج شده است

مترجم: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید

خبرگزاری دید: سمیع یوسف‌زی، روزنامه‌نگار کهنه‌کار افغانستانی خاطرنشان می‌کند که رویارویی‌های اخیر طا-لبان با پاکستان بخشی از تلاش استراتژیک برای از بین بردن وجهه طا-لبان به عنوان نیابتی‌های پاکستان است. اسلام‌آباد که از اواسط دهه ۱۹۹۰ حامی اصلی طا-لبان بود، اکنون با لحظه حساسی در سیاست افغانستان روبروست.

درگیری‌های اخیر بین جنگجویان طا-لبان و ارتش پاکستان در امتداد خط دیورند بر تحرک و تحولات رو به رشد و نگران‌کننده‌ای تاکید دارد. خشونت از ۱۳ می به این طرف، زمانی که طرف پاکستانی تلاش کرد حصار سیم خاردار را در مرز مورد مناقشه تعمیر کند، کلید خورد.

این مرز کنونی که در اصل توسط امپراتوری بریتانیا در سال ۱۸۹۳ ترسیم شد، هرگز به طور رسمی از سوی هیچ دولتی در افغانستان به رسمیت شناخته نشده است. در این درگیری‌ها که چند روز ادامه یافت، نیروهای پاکستانی و طا-لبان یکدیگر را در سراسر امتداد ولایت‌های پکتیا و خوست در شرق افغانستان و در مجاورت ولسوالی کرم پاکستان هدف قرار دادند.
تنش‌ها بین پاکستان و افغانستان از زمان بازگشت طا-لبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱ تشدید شد. این امر ناکامی‌های سیاست اسلام‌آباد را در افغانستان هویدا می‌کند. پس از تسلط طا-لبان و خروج نیروهای امریکایی از این کشور، عمران خان، نخست وزیر وقت پاکستان از این رویداد استقبال کرد و مدعی شد که «افغانستانی‌ها زنجیر بردگی را شکستند».
به این ترتیب، فیض حمید، جنرال (بازنشسته) و رییس آی‌اس‌آی وقت پاکستان، سعی کرد آرامش را به رخ کشد و در کابل گفت: “نگران نباش، همه چیز درست خواهد شد.” چنین اظهاراتی منعکس‌کننده اعتماد بیش از حد مبنی بر آن بود که طا-لبان در برابر نفوذ اسلام‌آباد منعطف خواهند بود – تصوری که ثابت شده به طرز فاجعه‌باری اشتباه است.
روابط تاریخی پاکستان با کابل، به استثنای اولین حکومت طا-لبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ پر از فراز و نشیب بوده است. افغانستان حتی با ورود پاکستان به سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۷ مخالفت کرد. سمیع یوسف‌زی، روزنامه‌نگار کهنه‌کار افغانستانی خاطرنشان می‌کند که رویارویی‌های اخیر طا-لبان با پاکستان بخشی از تلاش استراتژیک برای از بین بردن وجهه طا-لبان به عنوان نیابتی‌های پاکستان است. اسلام‌آباد که از اواسط دهه ۱۹۹۰ حامی اصلی طا-لبان بود، اکنون با لحظه حساسی در سیاست افغانستان روبروست.
این وضعیت با حملات هوایی پاکستان به اهداف تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) در داخل خاک افغانستان ملتهب شده و تنش‌ها را شدت بخشیده است. تلاش‌های ارتش پاکستان برای تقویت خط دیورند در برابر تهاجمات تی‌تی‌پی فقط به درگیری‌های بیشتر دامن زده است. طا-لبان زیرکانه بر مسئله مرزی متمرکز شده‌اند تا احساسات ملی‌گرایانه را تقویت و از پاکستان فاصله بگیرند و در حوزه مذهبی و ملی به دنبال مشروعیت باشند.
در پاسخ، پاکستان تلاش کرده است تا فشار اقتصادی و قوانین تجارت ترانزیتی را تشدید کند، ضمانت‌های بانکی سخت‌گیرانه‌ای بر تاجران افغانستانی اعمال کند، محدودیت‌های وارداتی را گسترش دهد و عوارض بر واردات از افغانستان وضع کند.
علاوه بر این، پاکستان ورود کانتینرهای حمل و نقل به افغانستان را کند کرده است. با این حال، بعید است این اقدامات در میان‌مدت و بلندمدت موثر واقع شود، زیرا کابل به دنبال تنوع بخشیدن به روابط تجاری خود با آسیای مرکزی و ایران است. سفر اخیر ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر طا-لبان، به ایران به هدف دسترسی بیشتر به بندر و امتیازات تجاری جهت کاهش تاثیر اقتصادی تاکتیک‌های قهری پاکستان انجام شد.
سال گذشته، پاکستان تصمیم گرفت حدود ۱.۷ میلیون پناهجوی افغانستانی را اخراج کند، که بسیاری آن‌ها از آن زمان تا کنون با آینده نامعلومی مواجه اند. حتی کسانی که دارای مدارک قانونی مانند کارت ثبت نام کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل هستند، به زور اخراج شده‌اند. این اقدام یکجانبه موقعیت دیپلماتیک پاکستان را در کابل تضعیف کرده و احساسات ضد پاکستانی را در میان مردم افغانستان تشدید کرده است.

استراتژی پاکستان نسبت به افغانستان به عنوان داراییِ استراتژیک در سیاست نظامی‌اش علیه هند – که به عنوان سیاست «عمق استراتژیک» شناخته می‌شود – مدت‌هاست مداخله‌گری در سیاست داخلی افغانستان را نشان می‌دهد؛ امری که باعث ایجاد نارضایتی عمیق در میان افغانستانی‌ها شده است.
پیگیری این عمق استراتژیک اکنون نتیجه معکوس داشته است و خصومت دیرینه افغانستانی‌ها را با پاکستان به منصه ظهور رسانده است. طا-لبان که نگران تلقی شدن به عنوان دست‌نشانده اسلام‌‌آباد هستند، از حامیان سابق خود فاصله می‌گیرند.
در حالی که پاکستان با این واقعیت جدید دست و پنجه نرم می‌کند، باید درک کند که طا-لبان امروز آن گروهی نیست که زمانی از آن‌ها پشتیبانی می‌کرد. رابطه بین اسلام‌آباد و کابل دیگر نمی‌تواند بر اساس مدل منسوخ شده حامی-وابسته عمل کند.
برای پاکستان، تقویت یک رابطه باثبات و همکاری با افغانستان بسیار مهم است. اسلام‌آباد باید رویکرد خود را اصلاح و برای ترمیم و بازسازی روابط دوجانبه به خودمختاری طالبان اذعان کند.

نویسنده: مانیش رای
منبع: انترنشنل پالیسی دایجست – International Policy Digest