استاد عطا و چشم انداز مخالفان و موافقان

چه بخواهیم و چه نخواهیم، آقای نور یک رهبر موفق و تاثیرگذار است که حوادث سیاسی افغانستان در دو دهه اخیر به صورت جدی از نگرش و رفتار سیاسی او اثر پذیرفته است.

هر ازگاهی از آقای استاد عطا محمد نور در صفحات مجازی سخن می‌رود و دوستان و مخالفان او از ارادت و مخالفت خود نسبت به او سخن می‌گویند. از چشم‌انداز دوستان آقای نور، او خصایل فرشته مانند دارد و از هر عیب و خطای انسانی مبری دانسته می‌شود و از دید مخالفان، او در مراودات و تعاملات سیاسی خود تقصیر کرده است و کفاره جهالت بخشی از مردم و تاوان کج‌فهمی دوستان خود را نیز شخصاً باید بپردازد. در این میان، اما چیزی که ناشناخته می‌ماند شخصیت، خصوصیات انسانی و الگوهای رفتاری و اخلاقی آقای نور می‌باشد که او را نسبت به بسیاری از بزرگان و سیاست‌مداران این سرزمین متفاوت می‌سازد. من شخصاً با آقای نور نه رابطه دوستانه دارم و نه هم خصمانه و تا حالا از نزدیک هم او را ندیده‌ام. اما از آنجایی که او یکی از چهره‌های برجسته و تاثیر گذار در تحولات و مناسبات سیاسی دو دهه اخیر بوده است، نسبت به تمامی تصامیم، جهت‌گیری‌های سیاسی و اخلاق فردی او حساس بوده‌ام و با علاقه‌مندی دنبال کرده‌ام.
آقای نور اما قبل از این‌که یک فرمانده، یک والی، یک رهبر و یک سیاست‌مدار جسور باشد، یک انسان است که مثل سایر انسان‌ها دارای نیازهای انسانی می‌باشد و در چهارچوب فطرت بشری زندگی می‌کند. همین فطرت بشری سبب می‌گردد که او در اثر جسارت، شهامت و فهم خود به قله‌های بلند معرفت و قدرت صعود کند، مرجع و منبع تحولات و کارهای بزرگ بشری گردد، صواب کند، اشتباه کند و یا مانند یک انسان عادی، دور از تمام دغدغه‌های کلان انسانی فاصله میان هستی و نیستی را پیموده و اثر و نشانی از او برجا نماند.
تمایز بنی آدم با بسیاری از مخلوقات خداوند در این است که از ظرفیت تفکر و تحلیل برخوردار می‌باشد و همین ظرفیت نام او را به عنوان «اشرف مخلوقات» ثبت کرده است که معنی این نام، اشراف او را بر سایر مخلوقات تداعی می‌کند. استفاده و بهره برداری از این ظرفیت اما علاوه بر این که با مباحثی مانند، ژنتیک، شرایط پرورش، محیط اجتماعی-فرهنگی گره می‌خورد، یک ویژگی فردی نیز می‌باشد که از یک انسان تا انسان دیگر متفاوت می‌نماید. همین تفاوت در واقع مبنای نظریه‌ها و رویه‌های متعدد و متضاد بشری قرار گرفته است که مدرن‌ترین قرائت از آن تکثر نامیده می‌شود. تکثر یک چشم‌انداز فکری است که جغرافیای نگرش و افکار انسان‌ها را به اعتبار فردیت آن‌ها به رسمیت می‌شناسد و هم‌آمیزی مسالمت‌آمیز آن‌ها را در راستای تامین سعادت مشترک، فلسفه‌وجودی امنیت و سعادت شناخته می‌شود.
آقای نور که اکنون احتمالاً در دهه ششم عمر خود زندگی می‌کند، در بستر جنگ و کشمکش‌های سیاسی اجتماعی افغانستان به این شخصیت و جایگاه سیاسی اجتماعی رسیده است. البته این فرصت برای تمامی کسانی که با آقای نور همسن و سال‌اند، فراهم بوده است و آنها هم اگر از چنین نگرش، شهامت، حساسیت و ژرفنگری برخوردار می‌بودند، شاید تعدادی از آن‌ها در ردیف آقای نور قرار می‌گرفتند. آنچه اما، آقای نور را نسبت به بسیاری آن‌ها متمایز ساخته است، ظرفیت شخصی او می‎باشد که از آن به نام استعداد، تیزهوشی، حساسیت و خطر ستیزی سخن می‌رود.
فراموش نکنیم که آقای نور به سادگی و راحتی به این جایگاه نرسیده است، بلکه با امواجی از حوادث تلخ و خونین مواجه شده است. از کمین‌گاه‌ها و خطرهای بسیار جان به سلامت برده است تا به یک مرجع قابل اعتماد سیاسی برای دوستانش و به یک تهدید جدی برای مخالفینش تبدیل شده است. من از دستاوردهای آقای نور چیزی نمی‌گویم، زیرا همه می‌دانند که سال‌های ولایت او بر بلخ، به عنوان سال‌های توسعه و سعادت مردم آن ولایت ثبت تاریخ خواهد شد.
در مبانی نظریه رهبری یک بحث وجود دارد مبنی بر این که خصوصیات رهبری اکتسابی است یا رهبران به صورت فطری رهبر به دنیا می‌آیند. شکافتن این بحث در این جستار نمی‌گنجد، اما قدر مسلم این است که انسان‌ها به صورت استثنا در موقعیت رهبری قرار می گیرند و خصوصیات رهبری در الگوهای رفتاری همه کس رشد نمی‌کند. از همین رو ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، آقای نور یک رهبر موفق و تاثیرگذار است که حوادث سیاسی افغانستان در دو دهه اخیر به صورت جدی از نگرش و رفتار سیاسی او اثر پذیرفته است. او چند ویژگی منحصر به خودش را دراد که قامت او را در میان بسیاری از رهبران دیگر متمایز و بلندتر نشان می‌دهد.
اولاً این‌که او به معنای دقیق تعریف سیاسی، یک سیاست مدار است که مثل خیلی‌های دیگر سیاست را عاشقی نمی‌داند و با توجه به تعریف منافع و مصالح سیاسی خود و دوستان خود به سیاست می‌پردازد و آن را که می‌خواهد و به آن باور دارد، با جسارت و شهامت و بدون ملاحظه و پیش پرداخت بیان می‌کند.
دوم این‌که او با زبان مردم سخن می‌گوید و به منظور گریز از مسئولیت به جستارهای روشنفکری پناه نمی‌برد.

سوم این‌که او یک مغز اقتصادی است و با پرداختن به مسایل اقتصادی خود را بی‌نیاز ساخته است.
چهارم این‌که او برای خود مرزهای اخلاقی تعریف، و تحت هیچ شرایط از آن مرزها عبور نکرده است. خانواده نور الگوی بارز اخلاقی است و تاکنون هیچ بدرفتاری اخلاقی نسبت به اعضای خانواده او ثبت نشده است. این در حالی است که صنعت ارتباطات کوچکترین خطای اخلاقی را کشف می‌کند.
پنجم این‌که آقای نور با دوستان خود و مشخصاً با حلقه‌ای که همراهش کار می‌کند و مورد اعتمادش است، سخت جوانمرد و خودگذر است و برای حل مشکلات و نیازمندی‌های آن‌ها از هیچ گونه همکاری دریغ نمی‌کند. این درحالی است که وسیله‌پنداری دوستان، یک امر شایع و رایج در میان سایر رهبران سیاسی است که نمونه‌های آن کم نیست. مجموعه این خصوصیات سبب گردیده است که آقای نور متفاوت از خیلی از رهبران سیاسی در میدان سیاست رزم‌آرایی و جلوه پردازی کرده و سبب حسادت مخالفان و ارادت دوستان خود گردد. البته او به طبع طبیعت انسانی خود مصئون از خطا نیست، اما ویژگی‌های مثبتی که او را نسبت به دیگران متمایز می‌سازد فراوان است. آقای نور هنوز جوان است و با توجه به تجاربی که از رخدادهای سیاسی عصر خود آموخته است، می‌تواند نقش و سهم بسیار تعیین کننده در سمت‌وسو دهی حوادث سیاسی در افغانستان داشته باشد.