علل و اهداف رویکرد جسورانه ریاض در قبال کانادا

در واقع رهبران سعودی معتقدند که در این وضعیت عدم‌حمایت گسترده واشنگتن از کانادا فرصتی مغتنم برای سیاست خارجی عربستان در قبال کاناداست.

هر چند ریاض در سه سال پیش قرارداد بزرگی برای خرید زره پوش‌های کانادایی امضا کرد، اما در دو سال گذشته روابط کانادا و عربستان سعودی سیر منفی را به دلیل فشار گروه‌های مدافع حقوق بشر بر کانادا، برای نفروختن سلاح به عربستان به دلیل جنگ یمن و به دلیل استفاده از این سلاح‌ها علیه غیرنظامیان آغاز کرده است.
در این حال روابط تجاری دوجانبه میان دو کشور در سال ۲۰۱۷ از ۳ میلیارد دالر فراتر رفت و عربستان به بیستمین واردکننده بزرگ از کانادا تبدیل شد. با این حال اخیراً کریستا فریلند وزیر خارجه کانادا از ریاض خواست تا فعالان جامعه مدنی بازداشت شده را در عربستان به دلیل درخواستشان برای آزادی بیان و دمکراسی آزاد کند. واکنش ریاض به این درخواست تند بوده و به اخراج سفیر کانادا، خارج کردن دانشجویان عربستانی از دانشگاه‌های کانادایی و توقف پروازها میان دو کشور منتهی شد.
چنانچه دولت عربستان با فراخوانی سفیر خود از کانادا به سفیر این کشور در ریاض ۲۴ ساعت فرصت داد تا خاک این کشور را ترک کند.
در بیانیه‌ای رسمی عربستان آمده است، این اقدام دولت ریاض پس از آن صورت می‌گیرد که منابع مخالف سعودی از بازداشت دو فعال جامعه مدنی ازجمله سمر بدوی «برنده» جایزه بین‌المللی زن شجاع سال ۲۰۱۲ امریکا و نسیمه الساده، خواستار آزادی فوری فعالان حقوق بشر سعودی شده بودند. نوشتار زیر به علل و اهداف رویکرد متهورانه ریاض در قبال کانادا می‌پردازد.

یکم- به نظر می‌رسد روابط یک سال گذشته امریکا با عربستان سعودی و نوع قراردادهای گسترده نظامی و اقتصادی به انجام رسانده شده موجب شده است رهبران ریاض معتقد باشند پترو دالرهای نفتی سعودی یا به‌نوعی تعاملات گسترده امریکا در حوزه‌های مختلف موجب خواهد شد که در روند تنش بین عربستان سعودی و کانادا، ایالات‌ متحده امریکا واکنش‌های گسترده و عملی به نفع کانادا و به ضرر ریاض به انجام نرساند.
دوم- درواقع از نگاه رهبران عربستان، شدت عمل ریاض بی‌گدار به آب زدن نیست و سعودی‌ها می‌خواهند از آب گل‌آلوده کانادا-امریکا ماهی خود را بگیرند. درواقع باید توجه داشت که در ماه‌های گذشته روابط کانادا و امریکا و همچنین جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا و دونالد ترامپ تحت تأثیر نوع رویکردهای ترامپ رییس‌ جمهوری ایالات‌متحده امریکا در قبال ناتو و روابط اقتصادی با چالش‌هایی روبرو بوده و عملاً نخبگان دولت کانادا و امریکا بر سر حوزه‌های اقتصادی و سایر حوزه‌ها با همدیگر اختلاف داشته‌اند. در این‌ بین به نظر می‌رسد ریاض معتقد است در وضعیتی که در روابط کانادا با امریکا تحت تأثیر چالش‌ها و مشکلاتی شده است؛ این امر موجب واکنش‌های حداکثری و پشتیبانی‌های گسترده مقامات واشنگتن از سوی کانادا در قبال عربستان نمی‌شود. همین امر آن‌ها را واداشته که به‌ نوعی واکنش‌های حداکثری در قبال کانادا داشته باشند.
در کنار این، نیز باید توجه داشت که درواقع درک مقامات ریاض از جایگاه مسائل حقوق بشری در نزد جمهوری خواهان حاکم در دولت امریکا و شخص ترامپ موجب شده رهبران سعودی معتقد باشند که ازآن‌جا که جایگاه حقوق بشر و رویکردهای حقوق بشری در نزد مقامات امریکا بدان اندازه گسترده نیست، آن‌ها در انتظار واکنش‌های تندی در قبال رویکرد حمایت‌آمیز واشنگتن از کانادا نخواهند بود.
درواقع رهبران سعودی معتقدند که در این وضعیت عدم‌حمایت گسترده واشنگتن از کانادا فرصتی مغتنم برای سیاست خارجی عربستان در قبال کاناداست.

سوم- درواقع نوع نفوذ اقتصادی روابط گسترده عربستان و بسیاری از بازیگران غربی موجب شده که مقامات سعودی امیدوار باشند بازیگران غربی از خطوط قرمز سعودی‌ها و خطر انتقاد گسترده از آن آگاه‌تر شوند و عملاً انتقاد از رویکرد حقوق بشری و سایر چالش‌های داخلی عربستان را به سود روابط گسترده اقتصادی و خریدهای تسلیحاتی گسترده از اروپا و امریکا رها کنند.
گذشته از این، در واقع در سال‌های گذشته ریاض در قبال انتقادهای دولت سویدن و آلمان رویکردهای تندی از خود نشان داد؛ اما این رویکرد تند عربستان سعودی در الگوی کانادا می‌تواند الگویی برای سایر بازیگران جهان و همچنین به ‌نوعی برای غربی‌ها باشد. در وضعیت کنونی، رهبران سعودی به این نتیجه رسیده‌اند که این رویکردهای هم‌زمان چندجانبه در قبال کانادا مانع از افزایش فشار حقوق بشری از سوی اتحادیه اروپا و همچنین کشورهای غربی بر ضد عربستان باشد.
چهارم- درواقع ازآن جا که این رویکرد ریاض به ‌نوعی رویکرد کم‌نظیر است، مقامات سعودی معتقدند در داخل عربستان روند تدریجی و اقداماتی مانند صدور اجازه رانندگی برای زنان، بازگشایی سینماها و دیگر تغییرات در ساختار اجتماعی انجام‌شده، ولی همچنان ازجمله کشورهایی با پایین‌ترین رتبه آزادی بیان، آزادی‌های سیاسی و مدنی به ‌شمار می‌رود؛ لذا تداوم وضعیت کنونی و توجه به پرونده حقوق بشری و سایر مشکلات و چالش‌های داخلی عربستان موجب افزایش فشار بر هیئت حاکمه عربستان خواهد شد. اما موفقیت نسبی ریاض در کسب نتایج در الگوی کانادا موجب خواهد شد که در داخل عربستان این رویکرد به نفع هیئت حاکمه و به ‌نوعی نمایش قدرت از سوی رهبران حاکم بر ریاض در مقابل باشد و به ‌نوعی پاسخی نیز به انتقادات محافظه‌کاران تندرو در قبال رویکردهای غرب‌گرایانه محمد بن سلمان باشد.

پنجم- با توجه به چالش‌های تقریباً همسان کشورهای منطقه در حوزه حقوق بشر ریاض امیداور است در رویکرد خود نوعی حمایت بیشتر کشورهای عرب و اسلامی را در قبال انتقادات داخلی و حقوق بشری کسب کند. چنانچه دولت مصر اعلام کرد که در نزاع سیاسی اخیر میان عربستان سعودی و کانادا، جانب ریاض را می‌گیرد و با این کشور عربی حاشیه خلیج‌فارس در برابر مداخله خارجی در امور داخلی کشورها اعلام همبستگی می‌کند و برخی از اعضای شورای همکاری خلیج ‌فارس و جامعه عربی نیز به حمایت از ریاض پرداختند.
فرزاد رمضانی بونش
تحلیل گر ارشد مسایل منطقه‌ای – موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام