قتل الظواهری و افزایش تنش بین پاکستان و افغانستان

به اشتراک گذاشته نشدن جزییات این عملیات با رسانه‌ها توسط ایالات متحده یا پاکستان نشان می‌دهد که پایگاه و فضای هوایی پاکستان توسط ایالات متحده برای هدف قرار دادن الظواهری در کابل استفاده شده است

در ۳۰ جولای، ایمن الظواهری رهبر القاعده که در سال ۲۰۱۱ جایگزین اسامه بن لادن شد، در حمله هواپیمای بدون سرنشین امریکا در افغانستان کشته شد. جوزف بایدن رییس ‌جمهور امریکا روز اول اگست مرگ وی را اعلام کرد و گفت: «اکنون عدالت برقرار شده است و این رهبر تروریست دیگر وجود ندارد». الظواهری که اصالتاً یک جراح مصری بود، ۲۵ میلیون دالر جایزه بالای سرش داشت.
مهم‌ترین سوالی که پس از مرگ او مطرح شد مربوط به منشأ پهپادی بود که او را کشت. به طور حتم از داخل افغانستان نبوده است. اما آیا از پاکستان همسایه بود یا کشور دیگری؟ و آیا پاکستان به ایالات متحده اجازه داد تا از حریم هوایی‌اش برای حمله به الظواهری در کابل استفاده کند؟
اگر این پهپاد از پاکستان پرتاب شده است، حمله هواپیمای بدون سرنشین امریکا بدون عواقب جیوپولیتیکی و پیامدهای سیاسی برای پاکستان نخواهد بود. پاکستان پس از خروج نیروهای امریکایی از افغانستان از میزبانی پایگاه‌های ایالات متحده در این کشور خودداری کرد. قبل از خروج از افغانستان، نیروهای امریکایی از زمان تهاجم اولیه در سال ۲۰۰۱، از پایگاه هوایی شمسی واقع در ایالت بلوچستان، هم‌مرز با افغانستان، برای حمله به اهدافی در داخل افغانستان استفاده می‌کردند.
نقش پاکستان در عملیات بر الظواهری: حدس و گمان یا واقعیت؟
مقامات پاکستانی هر گونه نقشی را که پاکستان در عملیات ایالات متحده برای ترور رهبر القاعده ایفا کند، رد می‌کنند. به گفته یک منبع دولتی ناشناس، «قتل [الظوهیری] یک موضوع داخلی افغانستان است. پاکستان هیچ نقشی نداشت…. آن‌ها [ایالات متحده] گزینه‌های زیادی در منطقه دارند. با این حال، این [پهپاد] از پاکستان یا از طریق فضای هوایی آن پرواز نکرده است». با این حال، طا-لبان پاکستان را متهم کرده است که به ایالات متحده اجازه داده از حریم هوایی‌اش استفاده کند. وزارت خارجه پاکستان این را رد کرده است.
آنچه باعث گمانه‌زنی‌های فزاینده در مورد نقش پاکستان در این عملیات شده است، گفت‌وگوی تیلفونی جنرال قمر جاوید باجوا فرمانده ارتش پاکستان و جنرال مایکل اریک کوریلا رییس فرماندهی مرکزی ایالات متحده است. این تماس درست ۴۸ ساعت قبل از حمله هواپیمای بدون سرنشین که الظواهری را به هلاکت رساند، رخ داد. روابط عمومی پاکستان اعلان کرد که هر دو طرف در مورد منافع متقابل، از جمله ثبات منطقه‌ای، همکاری دفاعی و امنیتی تبادل نظر کردند. بنابراین، زمان‌بندی نشان می‌دهد که ماموریت هدف قرار دادن الظواهری نیز مورد بحث قرار گرفته است.
علاوه بر این، به اشتراک گذاشته نشدن جزییات این عملیات با رسانه‌ها توسط ایالات متحده یا پاکستان نشان می‌دهد که پایگاه و فضای هوایی پاکستان توسط ایالات متحده برای هدف قرار دادن الظواهری در کابل استفاده شده است. تحلیلگران امنیتی در امور جنوب آسیا معتقدند که هواپیمای بدون سرنشینی که الظواهری را کشت، باید از حریم هوایی پاکستان عبور کرده باشد، اگرچه این احتمال نیز وجود دارد که از یک کشور عربی خلیج فارس بلند شده باشد. این تحلیلگران معتقدند که پاکستان در این عملیات نقش داشته است و بنابراین اطلاعاتی را در مورد مکان ظواهری با ایالات متحده به اشتراک گذاشته است.
قتل الظواهری تنش بین پاکستان و افغانستان را افزایش داد
هواپیمای بدون سرنشین امریکا نه تنها رهبر القاعده را کشت، بلکه ضربه‌ای به روابط افغانستان و پاکستان وارد کرد؛ روابطی که پس از تسلط طا-لبان در سال گذشته بر کابل بدتر شده است. این ترور بازی سرزنش را به راه انداخته و تنش بین دو کشور همسایه را افزایش داده است. طا-لبان ادعا می‌کنند که هواپیماهای بدون سرنشین امریکایی که از پاکستان وارد می‌شوند، حتی پس از کشته شدن الظواهری همچنان در آسمان کابل دیده می‌شوند.
در حالی که طا-لبان به اسلام‌آباد در مورد استفاده از خاک پاکستان جهت حمله به افغانستان هشدار داده است، پاکستان ادعاهای طا-لبان را رد کرده است. عاصم افتخار احمد سخنگوی وزارت خارجه پاکستان نسبت به اتهامات مطرح شده از سوی کابل ابراز نگرانی عمیق کرد و گفت: «در غیاب هیچ مدرکی، چنانکه خود وزیر افغانستان نیز اذعان کرده است، چنین ادعاهای حدسی بسیار تأسف‌آور است و هنجارهای دیپلماتیک را زیر پا می‌گذارد». اسلام‌آباد همچنین از طا-لبان خواست تا به تعهدات بین‌المللی خود مبنی بر عدم اجازه استفاده تروریستان از قلمروش علیه سایر کشورها عمل کنند.

به دنبال ادعاهای طا-لبان علیه اسلام‌آباد، تحریک طا-لبان پاکستان نیز حملات خود را در پاکستان از سر گرفت. حمله ماه سپتمبر که منجر به کشته شدن پنج نفر از جمله پرسونل پولیس در منطقه سوات در شمال غربی ایالت خیبر پختونخوا شد، آتش‌بس نامحدود بین تحریک طا-لبان پاکستان و اسلام‌آباد را که با میانجی‌گری طا-لبان در کابل انجام شده بود، از بین برد. علاوه بر این، ستیزه‌جویان تحریک طا-لبان پاکستان سه سرباز پاکستانی را در تبادل آتش در امتداد مرز پاکستان و افغانستان در منطقه کرم خیبر پختونخوا کشتند.
همکاری و پیامدهای سیاسی پاکستان
بر اساس استراتژی پسا-افغانستان، ایالات متحده از پاکستان خواست نقش متحد خط مقدم در جنگ علیه تروریزم را ایفا کند و اسلام‌آباد حمایت لوجستیکی خود را گسترش داده و پایگاه‌های هوایی را در اختیار ایالات متحده قرار دهد. همان‌طور که آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده بیان کرد، «ما در بازی می‌مانیم… ما نیروهای خود را از افغانستان بیرون می‌کشیم، ما عقب‌نشینی نمی‌کنیم. ما نمی‌رویم. ما در مورد حمایت از افغانستان عمیقاً متعهد هستیم. سپیده دم». با این حال، عمران خان نخست‌وزیر سابق پاکستان سال گذشته در مصاحبه‌ای ایده اجازه دادن به سیا برای استفاده از خاک پاکستان جهت انجام عملیات‌های ضد تروریزم فرامرزی علیه القاعده، داعش (ISKP)یا طا-لبان را رد کرد.
خان همچنین دولت ایتلافی کنونی شهباز شریف را «وارداتی» خواند که در نتیجه «توطئه خارجی» امریکا علیه او تحمیل شده است. خان ادعا کرد که «تغییر رژیم» در اسلام‌آباد برای سرنگونی دولت او به دلیل سیاست خارجی مستقلش توسط ایالات متحده طراحی شده است. او علناً اعلام کرد که دولتش سرنگون شده است، زیرا قاطعانه به سیا اجازه نداد تا حملات هواپیماهای بدون سرنشین علیه اهدافی در افغانستان انجام دهد یا از حریم هوایی و خاک پاکستان استفاده کند، مانند عملیات بر الظواهری.
یک ماه پس از سرنگونی دولت خان در پی رای عدم اعتماد، ایالات متحده به دنبال از سرگیری عملیات ضد تروریزمش با همکاری پاکستان تحت حکومت جدید به رهبری شهباز شریف بود که در ماه اپریل جایگزین خان شد. ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده گفت: «ما می‌خواهیم در زمینه‌هایی که منافع متقابل با شرکای پاکستانی خود داریم به همکاری ادامه دهیم. این شامل مبارزه با تروریزم نیز می شود». اگرچه دولت بایدن علناً خواستار ادامه استفاده از پایگاه‌ها در پاکستان نشد، زیرا این درخواست در میان مردم پاکستان بسیار منفور بود، اما دولت خان به ایالات متحده اجازه نداده بود که از خاک پاکستان برای حمله به اهدافی در داخل افغانستان استفاده کند. اگر دولت فعلی شریف در اجرای عملیاتی که الظواهری را به قتل رساند نقش تسهیل کننده‌ای داشته باشد، بهای سنگینی را برای این کار در انتخابات سراسری برنامه‌ریزی‌شده در سال ۲۰۲۳ خواهد پرداخت؛ چنانچه روایت (توطئه خارجی) عمران خان را امضا می‌کند.
نتیجه
گمانه‌زنی‌ها در مورد نقش پاکستان در عملیات ضد تروریستی ایالات متحده در داخل افغانستان پایان نخواهد یافت، مگر این‌ که اسلام‌آباد سیاست خود را در رابطه با همکاری با ایالات متحده روشن کند. و واشنگتن جزییات عملیاتی بیشتری در مورد عملیات کشتن الظواهری با رسانه‌ها به اشتراک بگذارد. اگر این عملیات با همکاری مخفیانه دولت پاکستان به رهبری شهباز شریف انجام شده باشد، برعکس، در دولت عمران خان که به شدت با مشارکت در جنگ امریکا علیه گروه‌های تروریستی در افغانستان مخالف بود، امکان‌پذیر نبود.
حزب اصلی اپوزیسیون پاکستان، تحریک انصاف پاکستان (PTI) که توسط خان رهبری می‌شود، همچنین استفاده مشکوک از حریم هوایی پاکستان برای کشتن الظواهری را به عنوان یک موضوع سیاسی مطرح کرده است که همچنان در گفتمان‌های سیاسی پاکستان ادامه خواهد داشت. همان‌طور که یکی دیگر از رهبران تحریک انصاف بیان کرد، «ملت می‌خواهد بداند که آیا ما دوباره به ابزار ایالات متحده علیه القاعده تبدیل خواهیم شد. پاسخ به این سوال می‌تواند تعیین کند که آیا عمران خان دوباره قدرت را در پاکستان به دست می‌آورد یا خیر. در صورتی که این اتفاق بیفتد، آیا ایالات متحده می‌تواند بر ادامه همکاری ضد تروریزم روی پاکستان حساب کند یا خیر؟