قرن ۲۱؛ قرن دیپلوماسی یا قدرت نظامی؟

قرن حاضر شاید بیشتر از هر چیزی به قرن دموکراسی مشهور باشد. قرنی که بزرگ‌ترین دولت‌های دموکراتیک را در خود پرورانده است و قدرت‌مندترین کشورهای قرن ما بیشترشان کشورهایی هستند که دارای نظامی دموکراتیک هستند. در یک نظام دموکراتیک که قدرت در آن به صورت مسالمت‌آمیز انتقال و توسط مردم انتخاب می‌شود، می‌بایست که اصل دیپلوماسی حرف اول را بزند. اما آنچه جالب توجه است این است که امروزه قدرت نظامی جز لاینفک روابط دیپلوماتیک شده است. به بحران سوریه و جلساتی که شورای امنیت در این سال‌ها در مورد این کشور برگزار کرده است، نظری بیاندازید؛ حرف اول در این جلسات پیشرفت نظامی قدرت‌های درگیر در زمین سوریه بوده است و مذاکرات براساس این پیشرفت‌ها صورت گرفته است. این نشان می‌دهد که توقع داشتن از کشورهای قدرت‌مند دموکراتیک جهان، مبنی بر این‌که اصل اساسی در نظامی دموکراتیک روابط دیپلوماتیک و گفت‌وگو است، بسیار خوش‌بینانه بوده و در حقیقت حرف اول را در روابط کشورها و منافع آن‌ها قدرت نظامی کشورها می‌زند. در سال ۲۰۱۶ میلادی کشورهای جهان ۱۶۸۶ میلیارد دالر(حدود ۱.۷ تریلیون دالر) هزینه نظامی کرده‌اند. این رقم برابر با ۲۲۸ دالر به ازای هر نفر از جمعیت جهان است. توجه بیش از اندازه به هزینه‌های نظامی در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که قدرت نظامی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و تنها به به خاطر مسئله دفاعی نیست. به فلسفه داشتن بمب اتم توجه کنید. کشورهایی را که دارای بمب اتم هستند، بسیار به سختی می‌شود تهدید به حمله نظامی کرد؛ زیرا تا جای بسیار زیادی(داشتن بمب اتم) مسئله توازن نظامی را حل کرده است. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که وجود بمب اتم و برخورداری کشورهای رقیب جهان از این بمب باعث کاهش جنگ‌های رو در رو توسط آن‌ها(کشورهای رقیب) شده است. برای همین نیز سخنرانی کیم جونگ اون، رهبر کوریای شمالی در تلویزیون ملی این کشور که گفت برنامه هسته‌ای کشورش تا دست‌یابی به توازن نظامی با امریکا ادامه خواهد یافت، بی‌مورد نیست. از سوی دیگر، ترس از جنگ جهانی سوم نیز باعث شده که کشورها هزینه نظامی خود را به صورت چشم‌گیری بالا ببرند. به اعتقاد آگست کول و پی.دبلیو سینگر دو کارشناس سیاسی:« ممکن است مانند گذشته، جنگ جهانی سوم تنها با رویدادی کوچک یا حتا به‌طور تصادفی آغاز شود. شاید یکی از هواپیماهای بمب‌افکن روسیه در مرزهای ناتو با هواپیماهای تیفون RAF برخورد کرده و باعث برانگیختن درگیری‌های هوایی شود که جهان دهه‌هاست شبیه به آن را به خود ندیده است. در واقع، در حال حاضر نیز آسمان سوریه به‌ طرز خطرناکی شلوغ شده است: جنگنده‌های روسیه، در بمباران‌های هوایی یا دفاع هوایی ناتو در کشور همسایه، ترکیه، نزدیک به هواپیماهای ایالات متحده پرواز می‌کنند. شاید این اتفاق در میان دریا بیفتد: زمانی که یک کشتی جاپانی یا امریکایی، در میان صخره‌های اقیانوس آرام، بر بدنه‌ی یک کشتی چینی خراشی بیاندازد.» مسلماً، این درگیری نه خواستنی است نه اجتناب‌ناپذیر. جنگ جهانی سوم، شکست بزرگ برای دیپلماسی و سیاست‌های مرتبط با انباشت سلاح‌های اتمی به‌منظور جلوگیری از جنگ خواهد بود. از طرفی دیگر جنگ نیابتی میان ابرقدرت‌های جهان و آغاز فصل تازه‌ای از جنگ سرد بین روسیه و امریکا این امکان را بالا برده است. در کنار این موارد به خاطر بیاورید بیانیه‌ی افسر نظامی چین را که در نشریه‌ای رسمی از این رژیم در سال ۱۳۹۳منتشر شد:« جنگ جهانی، نوعی از جنگ است که تمام جهان باید منتظرش باشد.»
از سوی دیگر خارج شدن امریکا از برجام(توافقی بین‌المللی که بر سر برنامه هسته‌ای ایران با کشورهای گروه ۱+۵ صورت گرفت) که به بسیار دشواری نیز به دست آمد، باعث می‌شود که دیگر کشورها، پس از این خوش‌بینی گذشته را نداشته و به توافق‌های بین‌المللی به خصوص با حضور امریکا، اعتماد نداشته باشند. و این به خودی خود باعث می‌شود که این کشورها به جای کار بر روابط دیپلوماتیک روی توان نظامی خود هزینه‌گذاری کنند.

اما بالابردن هزینه‌های نظامی به معنای آن نیست که کشور ذیل بتواند توان نظامی خود را نیز بالا ببرد. برای همین هستند کشورهایی که تنها خریدار باقی می‌مانند و فقط پول خود را از دست می‌دهند. به طور مثال به گزارش موسسه تحقیقاتی فایر پاور که مربوط به سال ۲۰۱۶ می‌شود توجه کنید؛ براساس تحقیقات این موسسه عربستان سعودی، با آن‌که بعد از روسیه بالاترین بودجه نظامی را دارد، در رتبه ۲۴ جدول موسسه فایر پاور است. از سوی دیگر، ترکیه و مصر، با آن‌که بودجه‌های نظامی هنگفتی ندارند، جزو ۱۰ قدرت نظامی برتر جهان هستند و این در حالی است که بودجه عربستانی سعودی ۶۳.۷ میلیارد دالر بوده است، اما بودجه مصر ۴.۵ میلیارد دالر. براساس گزارش این موسسه بالاترین هزینه نظامی را در جهان به ترتیب: امریکا، چین، روسیه، عربستان سعودی و هند دارند، اما قدرت‌مندترین ارتش‌های جهان را به ترتیب: امریکا، روسیه، چین، جاپان و هند دارند.
مهدی سرباز- خبرگزاری دید