نقش رسانه‌ها در همگرایی قومی؛ از اختلافات سیاسی تا زندگی عام
در خبرها، تحلیل‌ها و پیام‌های تبلیغی و اطلاعاتی مطبوعات افغانستان، روی واژه‌ها، اصطلاحات و زبان تند و خشونت‌آمیز تمرکز می‌شود
در جامعه اطلاعاتی امروز، نقش نیرومند رسانه‌ها را جهت آگاهی جمعی و سازماندهی افکار عمومی نمی‌توان نادیده گرفت. رسانه‌ها به بخشی از زندگی انسان‌های امروز تبدیل شده است.
در شرایط فعلی دولت‌ها، نهادهای سیاسی و اجتماعی، سازمان‌های فرهنگی و افراد پرنفوذ تلاش دارند که از این ابزار مهم، در راستای فعالیت‌های فکری و سیاسی شان در جامعه استفاده کنند؛ تا جایی‌که رسانه‌های قدیم و جدید به حیث ابزار تبلیغاتی و ایدئولوژیک آنان استفاده می‌شود.
با وجودی که از عمر کار رسانهای در افغانستان، کمتر از چند دهه می‌گذرد، اما ده‌ها شبکه رادیو و تلویزیون دولتی و خصوصی و حزبی و نشریات چاپی عامه‌پسند، در کنار شبکه‌های اجتماعی- رسانهای در این کشور فعالیت دارند.
از سویی هم، به دلیل برخورداری این کشور از اقوام، مذاهب و زبان‌های مختلف؛ هنوز هم سروصداهای مبنی بر تنش‌های قومی، زبانی و منطقه‌ای در این جغرافیا، از طریق رسانه‌ها به گوش می‌رسد؛ چه این‌که برخی از عوامل این تنش‌ها به فعالیت‌های غیرحرفه‌ای، قوم‌گرایانه و تنش‌افزای بعضی از رسانه‌ها نیز بر می‌گردد.
باتوجه به اهمیت همگرایی قومی، زبانی و منطقه‌ای، جهت تامین منافع ملی و رسیدن به اهداف بلند جمعی و توسعه فرهنگی- اقتصادی در وضعیت امروز، پرسش اساسی این است که چگونه می‌توان از این ابزار مهم اطلاعاتی، آموزشی و تبلیغی در راستای کاهش تنش‌های قومی و زبانی استفاده کرد.
در این نوشته، به موارد انگشت‌شماری اشاره می‌شود که از آن می‌توان جهت دست‌یابی به این هدف ارزشمند، استفاده کرد.
یکی از راهکارهای مهم، نهادینه کردن فرهنگ تحمل‌پذیری میان اقوام مختلف مردم افغانستان است. در این کشور، اقوامی چون بلوچ، سادات، پشه، پشتون، تاجیک، ازبیک، هزاره، نورستانی و… زندگی می‌کنند. باتوجه به ضعف نظام آموزشی و نبود منابع انسانی و فرهنگی جهت تقویت این امر، برخی از افراد در میان این اقوام، به اهمیت تحمل‌پذیری کمتر پی برده‌اند و بیشتر نیازمند این امراست.
در این خصوص، رسانه‌ها می‌تواند نقشی بزرگی ایفا کند. کارگزاران ارتباطات در این کشور، با تنظیم راهبردی که بتواند فرهنگ تساهل و تسامح را در جامعه نهادینه کند، می‌توانند در این عرصه نقشی مهمی داشته باشند. بدون شک، استفاده از زبان همدلی، انسانی و صلح‌آمیز در خبرها، گزارش‌ها و تولیدات رسانهای کشور، می‌تواند کارساز و ثمربخش باشد.
متاسفانه هنوز هم در خبرها، تحلیل‌ها و پیام‌های تبلیغی و اطلاعاتی مطبوعات افغانستان، روی واژه‌ها، اصطلاحات و زبان تند و خشونت‌آمیز تمرکز می‌شود. بی‌تردید، این امر پیامد ناگواری چون افزایش خشونت، نابرابری و تنش‌های قومی دارد.
راهبرد دیگر، ایجاد گفتمان‌های ملت‌محور و فرهنگی با رویکرد حقوق بشری است که عوامل ارتباطات می‌توانند آن‌را روی دست بگیرند. البته در این بخش، مطبوعات افغانستان ضعیف عمل کرده است و استراتژی مشخصی در این عرصه نداشته و یا کمتر داشته است.
از آنجایی‌که رسانه‌ها با مخاطب انبوه و جمعیت بسیار، اعم از باسواد و بی‌سواد سروکار دارند، می‌توانند با ایجاد گفتمان‌ها، مصاحبه‌های کارشناسانه و گزارش‌های ویژه، گفتمان فرهنگ ملی را ایجاد کنند و اهمیت آن را در میان جامعه برجسته بسازند.
و حرف آخر این‌که، ارائه راه حل‌های منطقی و کارشناسانه به دولت‌مردان، جهت کاهش اختلافات قومی که ریشه تاریخی و سیاسی دارد، از فاکتورهای مهم دیگر در این حوزه می‌باشد.
کارکنان مطبوعات و قلم‌به‌دستان این سرزمین مسئولیت انسانی دارند، تا دولت و سیاست حکومتی را به دلیل بی‌توجهی آن به حل اختلافات قومی به چالش کشند و تحت فشار قرار دهند. ازسویی هم، در کنار ایجاد چالش و نقد کارکردهای دولتی در این راستا، ارائه راهکار فرهنگی و کارشناسانه به نظام حکومتی، به خصوص وزارت‌های اقوام و قبایل، آموزش و پرورش، تحصیلات عالی و… جهت تنش‌زدایی قومی و زبانی، می‌تواند این پدیده خشن، ویرانگر و ضد بشری را از جامعه ریشه‌کن کند.
سیدعبدالبصیر مصباح- استاد دانشگاه و پژوهشگر ارتباطات- خبرگزاری دید
