نگاهی به ماموریت خلیلزاد در مذاکرات صلح

هر چند اکنون زود است که بگوییم خلیلزاد در این مورد پیروز بوده یا ناکام ولی به نظر می‌رسد که تلاش‌های او نتیجه چندانی نداشته که اجماع منطقه‌ای برای صلح افغانستان سروسامان بگیرد.

در سنبله سال گذشته زلمی خلیلزاد به عنوان نماینده ویژه وزارت خارجه ایالات متحده امریکا برای صلح افغانستان رسماً معرفی شد و آغاز به کار کرد. زلمی خلیلزاد نُه دور با نمایند‌گان گروه طالبان در دوحه پایتخت قطر برای رسیدن به یک توافق سیاسی گفت‌وگو و رایزنی کرد. پس از پایان دور نُهم این گفت‌وگوها باورها بر این گمان استوار بود که امریکا و طالبان به یک توافق سیاسی رسیده‌اند که باید از جانب دونالد ترامپ رییس جمهور امریکا نهایی شود. زلمی خلیلزاد پس از پایان دور نُهم این مذاکرات به کابل سفر کرد و در دیدار با رهبران حکومت وحدت ملی و برخی از چهره‌های سیاسی طوری وانمود کرد که به زودی امریکا پای توافق‌نامه صلح با گروه طالبان امضا می‌کند و خروج نیرو‌های امریکایی از افغانستان به تدریج رقم خواهد خورد.
زلمی خلیلزاد در کابل بود که ارگ در پیوند به چگونگی توافق‌نامه صلح با طالبان اعلام مخالفت کرد و از دولت امریکا خواست که در باره تفاهم‌نامه صلح وضاحت بدهد.
خلیلزاد در یک گفت‌وگو به گونه آشکارا با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در ششم ماه میزان موضع گرفت و آن را تلاشی برای تخریب صلح خواند. روایت ارگ این بود و هست که گفت‌وگوهای میان‌افغانی پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری باید آغاز شود. اندکی بعد گزارش‌هایی منتشر شد که اشرف غنی باید در سفری عازم امریکا شود و در ارتباط به مذاکرات و توافق‌نامه صلح با شخص آقای ترامپ دیدار و گفت‌وگو کند.
سرانجام مذاکرات صلح میان امریکایی‌ها و طالبان در بامداد روز یک‌شنبه( ۱۷ سنبله) با توییتی از سوی دونالد ترامپ لغو شد. رییس جمهور امریکا همزمان با لغو مذاکرات، دیدار با رییس جمهور غنی و گروه طلبان را در «کمپ دیوید» نیز متوقف کرد. لغو مذاکرات صلح با توجه به عجله امریکا و سخنان آقای خلیلزاد یک اقدام غیر منتظره بود. خلیلزاد در سفر‌اش به کابل به توافق رسیدن امریکا با طالبان را حتمی خوانده بود.
رهبری گفت‌وگو‌های صلح، ماموریت تازه خلیلزاد در افغانستان نیست و پیش از این نیز به عنوان سفیر امریکا در این کشور کار کرده است.
زلمی خلیل‌زاد در سال ۱۹۹۰ میلای به عنوان مشاور وزارت خارجه و پنتاگون در جنگ ضد شوروی در افغانستان کار کرده است و در دوران حکومت بیل کلینتون با تهیه سندی زیر نام« کتاب سفید در باره افغانستان» خواستار دخالت مجدد امریکا برای تغییر وضع جنگ در افغانستان شد. آقای خلیلزاد پیش از ماموریت تازه‌اش در رهبری گفت‌وگو‌های میان امریکا و طالبان، پس از حملات ۱۱ سپتمیر به عنوان فرستاده ویژه امریکا برای افغانستان معرفی شد و کار کرد.
موضع ارگ نسبت به کار زلمی خلیلزاد به عنوان نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا برای صلح افغانستان چگونه بود؟

خلیلزاد نُه دور با نمایندگان گروه طالبان برای رسیدن به یک توافق کلی برای پایان جنگ در افغانستان گفت‌وگو کرد. شخص آقای محمد اشرف غنی و حمد الله محب مشاور شورای امنیت ملی افغانستان، چند باری بر عملکرد آقای خلیلزاد در فرایند صلح تاختند و انتقاد کردند. باری حمد‌الله محب مشاور شورای امنیت ملی کشور در سفری به واشنگتن، او را متهم ساخت که در افغانستان در پی ایجاد حکومت موقت به رهبری خویش است و همچنان جزئیات گفت‌وگوهای قطر را با حکومت شریک نمی‌کند. این حمله لفظی مشاور شورای امنیت ملی بالای این دیپلمات وزارت خارجه امریکا واکنش‌های گوناگونی به همراه داشت. تاحدی که وزارت خارجه امریکا روابط‌ش را با شورای امنیت ملی افغانستان قطع کرد. یکی از انتقادات وارده در کار زلمی خلیلزاد از جانب حکومت این بود که او جزئیات مذاکرات را با کابل شریک نمی‌کند. این مسئله به یک موضوع محوری در افغانستان مبدل شده بود. با آن‌که امریکا و طالبان در آستانه امضای توافق‌نامه صلح قرار داشتند اما، خلیلزاد موفق نشد که در داخل افغانستان در پیوند به صلح، ارگ و احزاب سیاسی را نزدیک کند تا اجماعی در این زمینه شکل بگیرد. ارگ و جریان‌های سیاسی همچنان آجندای متضاد و متفاوت دارند. در جریان مذاکرات، آقای خلیل‌زاد دست‌کم نه بار به کابل سفر کرد و در این رفت‌وآمد‌ها با رهبران حکومت و جریان‌های سیاسی دیدار و رایزنی نمود. این تلاش‌ها در نهایت بی‌ثمر باقی ماند و اجماعی در پیوند به صلح شکل نگرفت. این دیپلمات ارشد وزارت خارجه امریکا نه تنها که زمینه نزدیکی ارگ و احزاب را فراهم نکرد، بلکه یک‌بار در مسکو و بار دیگری در پاکستان زمینه دیدار و گفت‌وگوی احزاب را با گروه طلبان فراهم نمود. چیزی که آقای غنی از بنیاد با آن مخالف بود و تاکید داشت و دارد که احزاب سیاسی مشروعیت گفت‌وگو با طالبان را ندارد و مذاکرات صلح باید در محور حکومت باشد. به طور کلی ریاست جمهوری از عملکرد او در فرایند صلح راضی نبود. در تازه‌ترین مورد، محمد اشرف غنی در گفت‌وگو با طلوع نیوز از آقای خلیلزاد انتقاد کرد و گفت که بسیاری از پیش‌‌بینی‌های وی در روند صلح محقق نشده و غلط از آّب درآمده است.
انتقاد دیگری که از زلمی خلیلزاد در پروسه صلح از سوی حکومت وجود داشت، همان گپی بود که حمدالله محب مشاور شورای امنیت ملی مطرح کرده بود که او در پی معامله است و طرح شکل‌گیری حکومت موقت به رهبری خود‌ش را دارد. در خیلی مواقع روایت غیر رسمی حکومت و حلقه نزدیک به آقای غنی این بود که زلمی خلیلزاد دو دسته افغانستان را به طالبان و «امارت» اسلامی تسلیم می‌کند. البته این طور یک نگرانی را افکار عمومی هم داشت. این نگرانی زمانی قوت می‌گرفت که خلیلزاد تاکید می‌کرد که امریکا برای رسیدن به یک توافق سیاسی با طالبان و خروج از افغانستان عجله دارد.
افزون بر حکومت افغانستان، در داخل امریکا نیز موجی شکل گرفته بود که به نوعی از عملکرد زلمی خلیلزاد و رویکرد شتاب‌زده امریکا برای خروج از افغانستان انتقاد می‌کردند. به تاز‌گی پس از لغو مذاکرات صلح، زلمی خلیلزاد از سوی کانگرس امریکا « احضار» شد. پیش از این در ایامی که حرف امضای توافق‌نامه صلح میان امریکا و طالبان خیلی داغ بود، سفیران پیشین امریکا از رویکرد شتاب‌زده این کشور برای خروج از افغانستان انتقاد داشتند و استدلال شان این بود که پس از ترک نیرو‌های امریکایی، افغانستان در یک جنگ قومی گیرمانده و درعین حال گروه‌های تروریستی از جمله سازمان تروریستی «القاعده» بار دیگر از خاک افغانستان منافع امریکا را تهدید می‌کند. ایتلاف به رهبری امریکا هژده سال پیش پس از حملات ۱۱ سپتمبر به منظور نابودی و انتقام‌جویی از گروه القاعده شکل گرفت و داخل خاک افغانستان شد.
تلاش خلیلزاد در زمینه شکل‌گیری اجماع منطقه‌ای برای صلح افغانستان:
یکی از ماموریت‌های زلمی خلیلزاد در فرایند صلح افغانستان، شکل‌گیری یک اجماع منطقه‌ای بود. او بارها به کشور‌هایی چون پاکستان، هند، چین، امارات متحده عربی، عربستان، روسیه … سفر کرد تا ایتلافی در حمایت از گفت‌وگو‌های صلح و پایان جنگ در افغانستان شکل بگیرد. هر چند اکنون زود است که بگوییم خلیلزاد در این مورد پیروز بوده یا ناکام ولی به نظر می‌رسد که تلاش‌های او نتیجه چندانی نداشته که اجماع منطقه‌ای برای صلح افغانستان سروسامان بگیرد. پس از لغو مذاکرات، حالا دیده می‌شود از جمله هند و پاکستان نسبت به اوضاع و جنگ افغانستان نزدیک نشده‌اند. زلمی خلیلزاد به عنوان یک امریکایی« افغان‌تبار» در سمت‌های مختلف در دوره جورج دبلیوبوش جمهوری‌خواه کار کرده است. او در سال ۲۰۰۲ به‌حیث سفیر امریکا در عراق هم ماموریت داشته است. در خصوص ماموریت او در عراق یک باور این است که کار او نه تنها که مشکلات را حل و فصل نکرده، بل به تشدید بحران و پیچیدگی‌های این کشور افزوده است.

در پیوند به نُه دور مذاکرات صلح میان امریکا و طالبان، نگارنده به این باور است که زلمی خلیلزاد ماموریت چندان موفق نداشته است. ولی اگر مذاکرات انجام شده منجر به یک توافق سیاسی میان طرفین می‌شد، بدون شک زلمی خلیلزاد و دولت به رهبری دونالد ترامپ قهرمان جنگ هژده ساله و پرهزینه افغانستان معرفی می‌شد.
این دیپلمات وزارت خارجه امریکا در مذاکرات صلح، حال به هر دلیل نتوانست از اقتدار و مشروعیت سیاسی حکومت افغانستان دفاع کند. طالبان هیچگاه برای آغاز مذاکرات میان‌افغانی با حکومت تمایل نشان نداد و هرباری که حرفی از مذاکرات حکومت با طالبان مطرح شد، این گروه خیلی فوری حکومت را غیر مشروع و افغانستان را اشغال شده توسط امریکایی‌ها خواند. زلمی خلیلزاد به کرات گفته بود امریکا در پروسه صلح تنها نقش تسهیل کننده را بازی می‌کند و حرف اول و آخر را حکومت افغانستان می‌زند. اما، در واقعیت دیده شد که کابل در این فرایند هیچ‌گونه حضور معنا‌دار نداشت.
دولت امریکا به رهبری آقای ترامپ، چون زلمی خلیلزاد از افغانستان و کشور‌های سطح منطقه شناخت خوبی دارد، او را به عنوان رهبری کننده گفت‌وگو‌های صلح برگزید. از زلمی خلیلزاد به عنوان یک چهره تاثیر گذار در افغانستان پس‌ از طالبان یاد می‌شود. حالا هرگاه مذاکرات دوباره از سر گرفته شود، بدیهی است که در شیوه و آجندای ماموریت آقای خلیلزاد تغییراتی رونما خواهدشد.