هدف ازبیکستان از نزدیکی با طا-لبان چیست؟

مشخص نیست که تاشکند چقدر از اعتبار خود را – هم برای مخاطبان جهانی و هم برای مخاطبان داخلی – برای ادامه خدمت به عنوان یک پل، مایل است قربانی کند

ازبیکستان در یک تغییر چشم‌گیر در مقایسه با همین چند سال پیش زمانی که درها و چشمان خود را به روی همسایه جنوبی خود بست، اکنون مصمم است نقش پیشرو در سیاست جهانی افغانستان ایفا کند. واقعیت گواه این است که ازبیکستان در ماه گذشته سومین کنفرانس جهانی خود را در مورد افغانستان میزبانی کرد. این اجلاس که بر توسعه اقتصادی و مسایل امنیتی متمرکز بود، با حضور بیش از ۱۰۰ نماینده از تقریباً ۳۰ کشور جهان برگزار شد. مهم‌تر از همه، رهبران طا-لبان را با دیپلمات‌های امریکایی در یک اتاق گردهم آورد.
این کنفرانس مهم بود، زیرا نشان داد که دولت ازبیکستان بدون توجه به اینکه چه کسی در قدرت است، مایل است با رهبری افغانستان همکاری کند.
طی چندین دهه، ازبیکستان روابط سردی با افغانستان داشت. از زمانی که شوکت میرضیایف رییس جمهور این کشور در سال ۲۰۱۶ به قدرت رسید، سیاست خارجی این کشور را با این استدلال که افغانستان سالم یک منطقه سالم را به ارمغان می‌آورد، دوباره تنظیم کرد. تاشکند با داشتن روابط راحت‌تر با رهبری طا-لبان به دنبال ایجاد پل ارتباطی با متحدانی مانند ایالات متحده است که هنوز روابط پرتنشی با طا-لبان دارند.
این بار ازبیکستان نمایندگان ویژه و کارشناسان سیاست را گرد‌هم آورد که از سراسر جهان در مورد افغانستان تحقیق می‌کنند. این رویکرد به شرکت کنندگان این فرصت را داد تا در مورد وضعیت کنونی به امید هماهنگی بیشتر برای نجات افغانستان از بحران انسانی کنونی بحث و گفت‌وگو کنند. همچنین این فرصت را به دست‌اندرکاران این نشست داد تا مجموعه‌ای از نشست‌های دوجانبه را برای بحث در مورد مهم‌ترین موضوعات برگزار کنند.
نمایندگان جامعه جهانی، از جمله رهبری ازبیکستان، یک بار دیگر تلاش کردند تا طا-لبان را تشویق کنند که اجازه تحصیل زنان در تمام سطوح را بدهند، حکومتی را شامل همه گروه‌های قومی و ایدیولوژی‌های مختلف افغانستان تشکیل دهند و از ارتباط با همه سازمان‌های تروریستی خودداری کنند. امیرخان متقی وزیر خارجه طا-لبان نیز وعده داد که افغانستان را به مرکز صلح، ثبات و همکاری اقتصادی تبدیل کند.
چرا ازبیکستان تا این حد فعالانه تلاش می‌کند تا به صورت دوجانبه و چندجانبه با طا-لبان تعامل داشته باشد و دستاوردها و چالش‌های کنونی آن چیست؟
اولاً جغرافیا در تعیین اولویت‌های سیاست خارجی این کشور اهمیت دارد. ازبیکستان که با افغانستان مرز مشترک دارد، معتقد است افغانستان صلح‌آمیز، باثبات و از نظر اقتصادی مناسب برای منافع ملی آن حیاتی است. طی چندین دهه، تاشکند همسایه خود را یک تهدید امنیتی می‌دانست و تعامل خود را با جامعه بین‌المللی در زمینه حل منازعه در افغانستان محدود و بر همکاری دوجانبه با کابل تمرکز می‌کرد. با این حال، در سال‌های اخیر ازبیکستان رویکرد خود را در قبال افغانستان تجدید کرده و بر همکاری اقتصادی به عنوان کلید ثبات منطقه تاکید کرده است. با ادغام افغانستان در اقتصادهای منطقه، تأثیر مثبتی بر هر دو کشور و منطقه وسیع‌تر خواهد داشت.
دوم، پس از خروج نیروهای ایالات متحده و ناتو در سال گذشته و فروپاشی جمهوری اسلامی، در غرب تمایل چندانی برای ادامه حضور در افغانستان وجود ندارد. ازبیکستان این را می‌بیند و می‌فهمد که باید نقشی ایفا کند. این کشور معتقد نیست که بتواند همه مشکلات افغانستان را حل کند، اما می‌تواند برای حفظ این موضوع در راس آجندای سیاست جهانی تلاش کند. میزبانی از چنین کنفرانس‌هایی یکی از تاکتیک‌های این استراتژی گسترده‌تر برای دخیل نگه داشتن جهان در حل و فصل فوری‌ترین مشکلات افغانستان است.
سوم، افغانستان سنگ بنای برنامه‌های استراتژیک تاشکند برای اتصال آسیای مرکزی و جنوبی است. ازبیکستان به طور فعال ساخت ۷۶۰ کیلومتر راه آهن از مزارشریف به پیشاور و ۲۴۵ کیلومتر خط انتقال برق به نام سرخان-پلخمری را توسعه می‌دهد که ارتباط بین این مناطق را بهبود می‌بخشد. هر دو کشور قبل از فروپاشی نظام جمهوری مورد حمایت غرب، با این پروژه‌ها موافقت کرده بودند و مرحله اجرا در شرف آغاز بود.
این ارتباطات منطقه‌ای بین آسیای مرکزی و جنوبی اکنون بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. به دلیل تحریم‌ها علیه روسیه و بلاروس در بحبوحه جنگ جاری در اوکراین، دهلیزهای حمل‌ونقل شمال برای آسیای مرکزی پیچیده و خطرناک شده‌اند. مسیرهای کشتیرانی جایگزین در سراسر دریای سیاه نیز به دلیل محاصره مداوم دریایی روسیه علیه بنادر اوکراین به خطر افتاده است. بنابراین، افتتاح یک دهلیز حمل و نقل جدید به جنوب آسیا، موضوع فوری برای تنوع بخشیدن به اتصالات منطقه‌ای است.
به‌رغم افزایش نقش رهبری، کنفرانس اخیر چندین چالش را پیشروی سیاست ازبیکستان در مورد افغانستان قرار داد.

اولا، با وجود همکاری با تاشکند، طا-لبان نتوانست توانایی تامین امنیت در مرز افغانستان و ازبیکستان را نشان دهد. ازبیکستان در چهار ماه گذشته با حداقل سه حمله موشکی از خاک افغانستان روبرو شده است. به‌رغم تضمین‌های طا-لبان، این حوادث نشان می‌دهد که طا-لبان کنترول کامل شمال افغانستان را در دست ندارند. علاوه بر این، ایجاد یک گروه وابسته به طا-لبان که تاجیکستان را هدف قرار می‌دهد، تحریک طا-لبان تاجیکستان (TTT) در ولایت بدخشان سیگنال هشداردهنده برای آسیای مرکزی است، زیرا راه‌هایی را نشان می‌دهد که طا-لبان می‌توانند با پناه دادن به تروریست‌ها، از همسایگان باج گیری کنند. برخلاف ازبیکستان، تاجیکستان روابط بسیار سردی با طا-لبان داشته و اعضای جبهه مقاومت ملی را پناه داده است.
دوم، به دلیل این واقعیت که طا-لبان توسط جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته نمی‌شوند، تمویل موسسات مالی بین‌المللی برای حمایت از پروژه‌های زیربنایی که افغانستان را به آسیای مرکزی متصل می‌کند، متوقف شده است. تاشکند مشتاق تسهیل گفت‌وگو و درک متقابل بین جامعه جهانی و طا-لبان است. با این حال، بیانیه‌های هیئت‌های دیپلماتیک در تاشکند، اختلافات عمیق را در مورد فراگیر بودن دولت طا-لبان، سیاست آن‌ها در قبال تأمین حقوق زنان، گروه‌های قومی و فرقه‌ای مختلف و آزادی مطبوعات آشکار کرد. در سال گذشته، هیچ پیشرفتی در این زمینه‌ها حاصل نشده است.
ثالثاً، طا-لبان اکنون با اختلافات جناحی داخلی و مقاومت بسیاری از کسانی که حکومت آن‌ها را زیر سوال می‌برند، روبرو هستند. این جنبش در مورد بسیاری مسایل حیاتی ناتوان به نظر می‌رسد. تصمیمات ناسازگار و اختلافات ایدیولوژیک داخلی منجر به سیاست‌های متفاوت در مورد آموزش زنان، آزادی رسانه‌ها و سایر مسایل مهم شده است. بنابراین، توافقات حاصل‌شده در مذاکرات با برخی نمایندگان این جنبش ممکن به اقدامات سیاسی تبدیل نشود، زیرا مشخص نیست که واقعاً چه کسی به نمایندگی از طا-لبان صحبت می‌کند. چندین گروه مقاومت فعال در شمال افغانستان با ایدیولوژی طا-لبان مخالف هستند و حکومت آن‌ها را نپذیرفته‌اند. در حالی که بعید است آن‌ها، طا-لبان را سرنگون کنند، اما می‌توانند برای سال‌های آینده خاری در چشم باشند و از تحکیم قدرت این گروه جلوگیری کنند.
در سال‌های اخیر، ازبیکستان به محرک اصلی آشتی در افغانستان و به یک شریک معتبر برای کابل تبدیل شده است، به‌رغم اینکه چه کسی در افغانستان قدرت را در دست دارد. روابط بین کشورها هم در دوره حکومت غنی و هم در زمان حکومت کنونی طا-لبان به طور اساسی توسعه یافت.
میزبانی کنفرانس بزرگ بین‌المللی در تاشکند نشانه دیگری از تلاش دولت ازبیکستان برای حفظ افغانستان در راس توجه جهانیان است. با این حال، با وجود این کار، تاشکند نتوانسته است امتیازات قابل توجهی را از مقامات طا-لبان دریافت کند. کشته شدن ایمن‌الظواهری رهبر القاعده در مرکز کابل در خانه‌ای که متعلق به یکی از اعضای رهبری طا-لبان است، برای اعتبار این گروه نشانه خوبی نیست. تاشکند تلاش کرده است تا به عنوان میانجی بین طا-لبان و جهان عمل کند تا افغانستان را در آجندا قرار دهد. اما مشخص نیست که تاشکند چقدر از اعتبار خود را – هم برای مخاطبان جهانی و هم برای مخاطبان داخلی – برای ادامه خدمت به عنوان یک پل، مایل است قربانی کند.