چرا تنش‌های افغانستان-پاکستان در حال افزایش است
پاکستان معتقد است که طا-لبان پاکستانی از سوی هند حمایت می‌شود و گسترش نفوذ هند در افغانستان را یک تهدید بالقوه امنیتی می‌داند
طا-لبان افغان در سال ۱۹۹۶ موفق به ایجاد امارت اسلامی شدند. پاکستان یکی از سه کشوری بود که در دهه ۱۹۹۰ حکومت طا-لبان را به رسمیت شناخت، اما در سال ۲۰۰۱ روابط رسمی خود را با آن قطع کرد. در دو دهه گذشته، پاکستان پناهگاه امنی برای طا-لبان بوده است. بنابراین، ظهور مجدد طا-لبان در افغانستان در تابستان ۲۰۲۱ و روی کار آمدن دولت دوست در کابل به عنوان یک پیروزی استراتژیک برای پاکستان توصیف شد.
پاکستان همچنین تلاش‌های مختلفی در سطوح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای کمک بیشتر به افغانستان و حتی پیوند دادن بازیگران مختلف با طا-لبان انجام داده است. اما در ۹ ماه گذشته، نشانه‌های تنش و درگیری بیشتری مانند درگیری مرزی و تبادل موشک، آشکارتر شده است. حملات هوایی پاکستان در ۱۷ اپریل و هشدارهایی به طا-لبان در حالی صورت گرفت که مقامات طا-لبان افغان نیز به پاکستان هشدار داده و این حملات هوایی را محکوم کردند. در شرایط کنونی، اگرچه روابط پاکستان با طا-لبان به مرحله تنش گسترده نرسیده، اما عوامل گسترده‌ای در افزایش سطح تنش‌ها دخیل هستند:
علل اصلی تنش
احیای تحریک طا-لبان پاکستان: از اگست ۲۰۲۱ به بعد، فعالیت‌های تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) با حملات به شهرهای پاکستان مانند کویته، بلوچستان و صدها حادثه تروریستی دیگر افزایش یافته است. همچنین سازماندهی مجدد طا-لبان پاکستان (گردهم آمدن ۱۷ جناح تقسیم‌شده) و تقویت ساختار مرکزی، گسترش جنبش به اقوام دیگر، تداوم حملات به شرکای غیراسلامی دولت پاکستان (به ویژه منافع چین)، روابط نزدیک با جنبش اسلامی ترکستان شرقی، همگی بر خلاف منافع امنیتی و جیوپلیتیکی پاکستان است.
ظهور طا-لبان پاکستانی با قدرت بین ۵ هزار تا ۱۰ هزار نفر و ادعاهایی مانند ایجاد حکومت اسلامی مشابه امارت اسلامی افغانستان، ایجاد دولت مستقل در مناطق قبایلی پاکستان و کنترول مناطق مرزی برای پاکستان بسیار خطرناک است.
در واقع، بیعت رهبران تحریک طا-لبان پاکستان با رهبر طا-لبان افغان، آموزش برابر، روابط قومی پشتون بین این دو گروه و آزادی صدها تن از اعضای تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) از زندان‌های افغانستان از جنبه‌های همکاری این دو گروه بوده است. طا-لبان عملاً به تحریک طا-لبان پاکستان پناهندگی داده‌اند و تحریک طا-لبان پاکستان از افغانستان برای افزایش حملات مرزی و فرستادن جنگجویان به پاکستان استفاده می‌کند. (طا-لبان پناه دادن به تحریک طالبان پاکستان را رد می‌کنند.)
در حالی که اسلام‌آباد حمایت فزاینده از حاکمیت کابل در پاکستان را تهدیدی برای طا-لبانی‌شدن پاکستان می‌بیند، رهبران طا-لبان مستقر در کابل چنین فکر نمی‌کنند. بر اساس گزارش سازمان ملل، گروه‌های تروریستی مانند جیش محمد و لشکر طیبه و تحریک طا-لبان پاکستان در برخی از ولایت‌های افغانستان کمپ‌های آموزشی و پرسنل خود را حفظ کرده‌اند. اما در پاسخ، طا-لبان آن را رد کرده و اصرار دارند که به هیچ گروه یا سازمان تروریستی اجازه استفاده از خاک افغانستان علیه پاکستان را نخواهند داد.
با این حال، اگرچه پیشرفت‌هایی در مذاکرات سازش بین دولت پاکستان و تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) با میانجی‌گری طا-لبان افغان صورت گرفته است، تحریک طا-لبان و دولت پاکستان در خلع سلاح با چالش‌های گسترده‌ای روبرو هستند. احترام به خطوط قرمز و قانون اساسی پاکستان، وضعیت نیروها یا مناطق مرزی، حل و فصل مسالمت‌آمیز، انحلال تحریک طا-لبان پاکستان، قطع رابطه با داعش و غیره از موارد دیگر است.
در واقع اسلام‌آباد اکنون رهبران طا-لبان افغان را برای توقف تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) تحت فشار قرار داده و بر ناتوانی طا-لبان در مقابله با آن ها تاکید می‌کند، اما انتظارات اسلام‌آباد از نیات و توانایی‌های طا-لبان افغان چندان روشن نیست. به نظر می‌رسد این مهم‌ترین عامل تنش‌های اخیر در رابطه به نه ماه گذشته باشد.
تحریک جدایی‌طلبی در پاکستان: اتحاد بین طا-لبان پاکستان و سایر گروه‌ها، خطر همکاری نظامی و آموزش جنگجویان و جدایی‌طلبان بلوچ را افزایش می‌دهد، در حالی که پاکستان با تأثیر منفی افزایش شدید حملات و شورش بلوچ‌ها در بلوچستان و گوادر مواجه است.
همچنین طا-لبان پاکستانی در تلاش است تا به آزادی «بلوچستان آزاد»، «پشتونستان آزاد» و «سند آزاد» در مقیاس ملی کمک کند. در همین حال، طا-لبان افغان تا کنون یا خودداری کرده و یا در راستای خواسته‌های پاکستان و پیگیری گسترده جدایی از طا-لبان ضد پاکستانی در افغانستان عمل نکرده‌اند. این، چیزی است که به دامنه واگرایی کمک کرده است.
چالش پشتونستان و خط دیورند:
خط دیورند بین مرز پاکستان و افغانستان مساحتی بالغ بر ۲۵۶۰ کیلومتر از شمال تا جنوب افغانستان را در بر می‌گیرد. محافل ناسیونالیست پشتون خواهان اتحاد پشتون‌های دو کشور و پشتونستان بزرگ هستند. اسلام‌آباد عدم به رسمیت شناختن خط مرزی کنونی از سوی طا-لبان را نقض تمامیت ارضی بخش مهمی از کشور می‌داند. اما سیاست طا-لبان تاکنون به رسمیت نشناختن خط دیورند بوده و با مخالفت با حصارکشی مرزهای پاکستان، بر حمایت ضمنی برخی از مقامات طا-لبان از خواست پشتونستان بزرگ نیز تاکید کرده است.
اختلاف بر سر موقعیت هند در افغانستان:
به نظر می‌رسد برخی طا-لبان از نفوذ و دخالت گسترده اسلام‌آباد در تمام امور داخلی افغانستان ناراضی هستند. از این رو طا-لبان می‌خواهند از وابستگی خود به پاکستان بکاهند و با رایزنی با کشورهای مختلف مانند هند، زمینه را برای به رسمیت شناختن بین‌المللی و کسب اهرم و توازن در برابر پاکستان به دست آورند. بسیاری سفرهای اخیر مقامات هندی به افغانستان نیز امکان افتتاح سفارت هند در کابل و حضور دیپلماتیک در افغانستان را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر پاکستان معتقد است که طا-لبان پاکستانی از سوی هند حمایت می‌شود و گسترش نفوذ هند در افغانستان را یک تهدید بالقوه امنیتی می‌داند.
سیاست خارجی پاکستان و شناسایی طا-لبان:
در ۹ ماه گذشته فشارها و درخواست‌های گسترده‌ای از سوی طا-لبان افغان برای شناسایی طا-لبان (به عنوان دولت قانونی افغانستان) در اسلام‌آباد وجود داشته است. اما پاکستان خواسته یا ناخواسته تصمیم گرفته که به طور یکجانبه حکومت جدید را در کابل به رسمیت نشناسد. علاوه بر این، این نوع اقدام اسلام‌آباد در مشورت با جریان‌های مختلف قومی و سیاسی در افغانستان را می‌توان ابزاری برای فشار بر طا-لبان جهت تعدیل رفتار شان در راستای منافع پاکستان دانست.
در واقع، در نگاه کنونی پاکستان، حل مسئله افغانستان سیاسی و همه‌شمول بودن است و برخلاف منافع طا-لبان، از به رسمیت شناختن یکجانبه طا-لبان فاصله گرفته است. در بعد دیگر نیز، بیشترین تعداد وزیران کابینه در دولت جدید پاکستان از حزب مسلم لیگ نواز پاکستان (PML-N) و حزب مردم پاکستان است. این نوع حکومت ایتلافی دیدگاه متفاوتی نسبت به افغانستان و اختلافاتی با طا-لبان پاکستانی دارد.
علاوه بر این، نگران‌کننده‌ترین چالش پاکستان، اقتصاد در حال فروپاشی با کاهش نرخ رشد، کاهش سرمایه خارجی و افزایش وابستگی است. در واقع، دولت فعلی باید به ایالات متحده برای حل مشکلات اقتصادی، توسعه متوازن سیاست خارجی و روابط با چین سرعت بخشد. این امر نیازمند همکاری با بازیگران مختلف در پرونده افغانستان است و تا حدودی با خواسته‌های طا-لبان افغان فاصله دارد.
مهاجران افغان و موضوع آب:
وضعیت اقتصادی پاکستان با بیش از ۳ میلیون مهاجر افغان، همزمان با جلوگیری از بحران انسانی در افغانستان و پیامدهای خطرناک حرکت موج جدید پناه‌جویان به سمت مرزها، حائز اهمیت است. در واقع، پاکستان تلاش می‌کند رفتار طا-لبان را به گونه‌ای کنترول کند که مانع آسیب بیشتر به منافع پاکستان شود. علاوه بر این، به نظر می‌رسد طا-لبان با توجه به کاهش سطح آب رودخانه‌های مرزی، سیاست آب خود را به کاهش سهم آب پاکستان و مدیریت رفتار سیاسی اسلام‌آباد در راستای منافع خود گره زده است. این امر به نوبه خود، زمینه را برای واگرایی روابط فراهم می‌کند.
آینده روابط:
در همین حال، به نظر می‌رسد که توانایی رهبران طا-لبان برای برآورده کردن خواسته‌های مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و جیوپلیتیکی پاکستان چندان بالا نیست. این امر سطح پوتانسیل تنش و واگرایی را بالا نگه می‌دارد. به عنوان مثال، به نظر نمی‌رسد که طا-لبان مایل به انجام اقدامات معنادار علیه تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) باشند و فقط ممکن بتوانند به ایجاد یک آتش‌بس قوی‌تر کمک کنند. همچنین اگر اسلام‌آباد طا-لبان را به رسمیت نشناسد، طا-لبان حاضر به همکاری گسترده با پاکستان نخواهد بود.
در همین حال، پاکستان ممکن است به دنبال اهرم‌های بیشتری علیه طا-لبان باشد، رهبران ضد پاکستانی طا-لبان را به حاشیه براند، منافع طا-لبان را در پاکستان سرکوب کند، روابط با مخالفان طا-لبان را تقویت کند (برای کنترول طا-لبان)، گذرگاه‌های مرزی را ببندد و تمایل به شناسایی و تعامل دیپلماتیک با طا-لبان و همکاری بیشتر در مبارزه با تروریزم را با شرکای غربی کاهش دهد.
