کدام طیف رسانهای کشور واقع‌بینانه عمل می‌کند؟
رسانه‌های آزاد در این کشور، خصوصی‌اند و از منابع گوناگون داخلی، تبلیغات بازرگانی، نشر برنامه‌ها و شخصیت‌های حقیقی یا حقوقی خارجی تمویل می‌شوند. تعداد این رسانه‌ها زیاد است و در نقد امور دولتی دست بالاتر از هر رسانهای در افغانستان دارند.
پس از سقوط طالبان و ایجاد دولت موقت، تاریخ کشور رقم خورد و شاهد توسعه ابتدایی در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بودیم. این ابعاد خیلی گسترده است و نیازمند نقد منصفانه. در این نوشتار، فقط به گوشه‌ای از بُعد فرهنگی آن که شامل توسعه ارتباطی می‌شود، می‌پردازیم.
ارتباطات مفهوم گسترده دارد و به سازوکارهایی که باعث پیوند فردی و اجتماعی در راستای تقویت ارزش‌های بشری با استفاده از ابزارهای مدرن یا سنتی می‌شود، می‌پردازد. دانشمندان در این باره نظریه‌های عمیق و گسترده‌ای دارند که بخشی از تحقیقات به رسانه‌ها پرداخته‌اند.
با این سخن، طی هفده سال گذشته شاهد توسعه قابل تأمل رسانهای و مخابراتی در کشور بودیم؛ تا جایی‌که ده‌ها رسانه چاپی، دیداری و شنیداری در کنار رسانه‌های سایبر فعالیت دارد. توجه به نوع سیاست‌گذاری نشراتی این رسانه‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. هرچند از لحاظ علمی روی این موضوع به‌دقت کار نشده و جای یک پژوهش تمام عیار خالی است، اما تجربه و محتوای وسایل ارتباط جمعی در این کشور نشان می‌دهد که در یک تقسیم‌بندی، سه نوع رسانه در افغانستان فعالیت دارد؛ رسانه‌های دولتی، حزبی و خصوصی (آزاد).
رسانه‌های دولتی یا ملی، از بودجه دولت و مالیات مردم این سرزمین حمایت مالی می‌شود که به‌زبان‌های رسمی و با سیاست تقویت فعالیت‌های حکومتی نشرات دارند. ژانرهای خبری در این رسانه‌ها، کلیشه‌ای و با سبک تاریخی نوشته می‌شود و نقدی از کارکردهای حکومت در آن کم‌تر دیده می‌شود و گاه نقدی وجود ندارد. رسانه‌های دولتی، در کنار مزایا باید اصلاح شوند و در رقابت با رسانه‌های دیگر موفق باشند. افغانستان در این رسانه‌ها، چهره روشن و دور از خشونت دارد.
رسانه‌های حزبی، شامل مطبوعات و رادیوتلویزیون‌های ارگان‌های خاص سیاسی و طرفدار و بیشتر منتقد دولت افغانستان است. بیشتر این رسانه‌ها، به کمک احزاب جهادی فعال است و اغلب منافع حزب را در صدر برنامه‌های کاری شان در نظر می‌گیرند. بعضی اوقات خبر مربوط به رهبر حزب، مقدم‌تر از خبرهای ملی است و برخورد خاص و تشریفاتی با رهبر حزب تمویل کننده دارند. این رسانه‌ها، اطلاعیه‌های حزبی را نیز نشر می‌کنند و در پوشش تجمعات حزبی به‌صورت دوامدار مبادرت می‌ورزند. در کنار تصویر سیاسی و فرهنگی افغانستان، تصاویر شخصیت‌های سیاسی و حزبی کشور نیز به جهان معرفی می‌شود.
رسانه‌های آزاد در این کشور، خصوصی‌اند و از منابع گوناگون داخلی، تبلیغات بازرگانی، نشر برنامه‌ها و شخصیت‌های حقیقی یا حقوقی خارجی تمویل می‌شوند. تعداد این رسانه‌ها زیاد است و در نقد امور دولتی دست بالاتر از هر رسانهای در افغانستان دارند.
برخی نشرات این رسانه‌ها، با تقلید از رسانه‌های خارجی دور و نزدیک به‌پیش می‌رود و از توسعه فرهنگی، دموکراسی، جنسیت، حقوق بشر و… شدیداً حمایت می‌کنند. گفته می‌شود که مخاطبان این رسانه‌ها بیشتر از سایر رسانه‌های کشور است. چهره افغانستان در این رسانه‌ها آزادی‌گرا، توسعه‌نیافته و ویران به‌نمایش گذاشته می‌شود.
مردم افغانستان می‌دانند که افغانستان در چه وضعیت و در کجای تاریخ قرار دارد و کدام یک از این صنوف واقع بینانه‌تر انعکاس می‌دهند.
سیدعبدالبصیر مصباح- استاد دانشگاه بغلان و پژوهشگر ارتباطات
