۱۴ ماه بعد: پنج نکته در مورد خروج از افغانستان
متأسفانه، نه ایالات متحده پرمشغله و زخمی، همسایگانی که درگیر بحران‌های داخلی خود هستند و نه سازمان ملل ضعیف و نامنسجم احتمالاً رهبری لازم را برای تحقق این فرصت به واقعیت اعمال نمی‌کنند
بیش از یک سال پس از آن که ایالات متحده نیروهای خود را از افغانستان خارج کرد، این کشور به طا-لبان واگذار شد. هیچ دولت امارت اسلامی طا-لبان را به رسمیت نشناخته، اما هیچ دولت نیز از جنگ نیابتی علیه آن حمایت نمی‌کند. چنین جنگی خلأ قدرتی را به وجود می‌آورد که می‌تواند فرصت‌هایی را برای داعش خراسان (ISKP) و ایالات متحده فراهم کند؛ دو نهادی که قدرتمندترین کشورهای همسایه، آن‌ها را تهدید برجسته می‌دانند. از جمله نگرانی‌های کشورهای همسایه می‌توان به هجوم گروه‌های تروریستی بین‌المللی به افغانستان، پایگاه محدود و شکننده قدرت، سیاست‌های اجتماعی واپس‌گرا، بحران اقتصادی و انسانی ناشی از قطع کمک‌ها، مسدود شدن دارایی‌های خارجی افغانستان، تحریم‌ها علیه رهبران طا-لبان و ناتوانی یا عدم تمایل حکومت برای رسیدگی به این چالش‌ها اشاره کرد.
همسایگان افغانستان خواهان خروج نظامی ایالات متحده به عنوان بخشی از راه‌حل سیاسی بودند. بدون هیچ تلاش دیپلماتیک یا سیاسی در سطح بالا جهت دستیابی به توافقی که طا-لبان را در چارچوب فراگیرتر بگنجاند، ایالات متحده به طا-لبان اجازه داد با فروپاشی دولت، قدرت را به دست گیرند. با وجود تمام لفاظی‌های گاه و بیگاه در مورد ثبات منطقه‌ای و جهانی، ایالات متحده همچنان بر تهدیدات علیه «میهن» و منافع جیوپولیتیک خود متمرکز بود.
نگرانی از گروه‌های تروریستی بین‌المللی در رأس آجندای همسایگان افغانستان قرار گرفته؛ همسایگانی که بیشتر از امریکای فرسنگ‌ها دور در معرض خطر هستند. طا-لبان در ازای خروج نیروهای امریکایی موافقت کردند که از هیچ فرد یا گروهی که ایالات متحده و متحدانش را تهدید کنند، «میزبانی» یا کمک نکنند. کشته شدن ایمن الظواهری رهبر القاعده توسط هواپیمای بدون سرنشین امریکا به تاریخ ۳۱ جولای ۲۰۲۲، ناتوانی طا-لبان در رعایت این توافق را روشن کرد. ظواهری در حالی که در بالکن خانه مجللش در شیرپور کابل بود هدف قرار گرفته شد. این خانه متعلق به یکی از بستگان سراج الدین حقانی وزیر داخله بود.
حضور ظواهری در خانه‌ای که متعلق به یکی از اعضای خانواده رهبری طا-لبان است، تعهد آن‌ها را مبنی بر عدم میزبانی از کسانی که امنیت ایالات متحده را تهدید می‌کنند، نقض می‌کند. این رویداد و همچنین موارد دیگر اطمینان داد که در ۲۳ اگست ۲۰۲۲، ایالات متحده در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه تمدید معافیت ممنوعیت سفر برای فعالیت‌های صلح‌آمیز سیزده عضو طا-لبان رای دهد. چین و روسیه به تمدید معافیت‌ها رأی مثبت دادند، زیرا برخلاف ایالات متحده، آن‌ها به طور فعال در مذاکرات و معاملات تجاری با طا-لبان شرکت دارند. با این وجود، هر دو نشان داده‌اند که پناه دادن طا-لبان به تروریست‌ها یک مانع غیرقابل مذاکره برای به رسمیت شناختن است.
وانگ یی وزیر امور خارجه چین در ۲۴ مارچ ۲۰۲۲ در راس هیئتی به کابل رفت. بر اساس گزارش رسمی وزارت خارجه چین در مورد این دیدار:
وانگ یی امیدوار است که افغانستان اقدامات موثری را برای فراهم کردن شرایط لازم جهت تبادلات عادی بین کشورهای مختلف و افغانستان انجام دهد. جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) یک سازمان تروریستی تعیین شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد است و طبق قانون در فهرست دولت چین قرار دارد. چین امیدوار است که طرف افغان با جدیت تعهد خود را انجام دهد و اقدامات مؤثری را برای سرکوب قاطعانه تمام نیروهای تروریستی از جمله ETIM اتخاذ کند.
محققان مؤسسه‌هایی که برای ریاست جمهوری در تاجیکستان کار می‌کردند و در اواسط سپتمبر در دوشنبه ملاقات کردند، تخمین زدند که ۱ هزار و ۴۰۰ تا ۲ هزار ستیزه‌جو از تاجیکستان و تعداد زیاد اویغور از چین در شمال افغانستان وجود دارد. طا-لبان در تلاش برای راضی کردن چین، اویغورها را از ولایت بدخشان و از مرز چین دور کرده است، اما مقامات اتاق فکر تاجیکستان گزارش می‌دهند که به اویغورها پاسپورت افغانی داده شده (بر خلاف توافق دوحه) و برای آموزش نیروهای ویژه طا-لبان به کار گرفته می‌شوند.
روسیه دست‌کم به طور علنی موضع طا-لبان را در قبال تروریزم تایید می‌کند. ضمیر کابلوف نماینده ویژه ریاست جمهوری روسیه در امور افغانستان در مصاحبه اخیر با اسپوتنیک گفت: «در امور خارجی، ما از [طا-لبان] شکایت نداریم، زیرا آن‌ها به وعده‌ای که برای مبارزه با تروریزم داده اند عمل می‌کنند.» سال‌ها بزرگ‌ترین نگرانی روسیه در مورد افغانستان داعش ISKP بود. روسیه ایالات متحده را متهم کرده که جنگجویان داعش را از آسیای مرکزی و از سوریه به افغانستان می برد.
پاکستان که برای طا-لبان افغانستان پناه‌گاه امن و پایگاهی برای جنگ علیه نیروهای تحت رهبری ایالات متحده و دولت جمهوری اسلامی افغانستان فراهم کرده است، اکنون در مورد پناه‌گاه‌های امن تروریزم در افغانستان ابراز نگرانی کرده است. پاکستان سال‌هاست که می‌گوید دولت افغانستان با حمایت هند از تحریک طا-لبان پاکستان و ملی‌گرایان بلوچ حمایت می‌کند. دولت طا-لبان میزبان مذاکرات پاکستان و تحریک طا-لبان پاکستان در کابل بوده است، اما این گفت‌وگوها به جایی نرسیده است. در عوض، اتحاد بین طا-لبان افغانستان و پاکستان قوی‌تر از همیشه به نظر می‌رسد. شهباز شریف نخست‌وزیر پاکستان در سخنرانی خود به تاریخ ۲۳ سپتمبر ۲۰۲۲ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد اظهار داشت که پاکستان همانند جهان در مورد «تهدید ناشی از گروه‌های تروریستی فعال در افغانستان، به ویژه داعش خراسان، القاعده، جنبش اسلامی ترکستان و جنبش اسلامی ازبیکستان نگران است.»
در سال ۲۰۰۱، ایران در زمان محمد خاتمی رییس جمهور اصلاح‌طلب این قمار را زد که حضور امریکا در افغانستان نسبت به افراط‌گرایان مانند طا-لبان و القاعده تهدید کم‌تری خواهد بود. بیش از دو دهه تجربه جانشینان خاتمی را متقاعد کرده است که این یک قمار بد بود. علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه پیشین و مشاور رهبر، از حضور طا-لبان در «محور مقاومت» ایران در برابر امریکا استقبال کرد. حسن کاظمی قمی نماینده ویژه ابراهیم رییسی رییس جمهور ایران در امور افغانستان، فرمانده سابق قدس، این اتهام دیرینه را تکرار کرد که داعش، از جمله شاخه خراسان ساخته و پرداخته امریکایی‌هاست. او همچنین مدعی شد که «امریکا در حال سازماندهی گروهی تحت عنوان «جبهه مقاومت» است که دروغ است. آن‌ها به دنبال ایجاد هرج و مرج داخلی به نام مقاومت هستند.»، محمدرضا بهرامی سفیر سابق ایران در افغانستان علناً با وی مخالفت کرد و قمی نیز با ادعای سوء‌تفاهم از اظهارات خود عقب‌نشینی کرد. ایرانیان از مخالفت طا-لبان با داعش شاخه خراسان ISKP راضی، اما نسبت به تلاش آن‌ها برای بهبود روابط با ایالات متحده محتاط و نگران بدرفتاری آن‌ها با جمعیت شیعه هستند.
همه همسایگان افغانستان – چین، هند، ایران، پاکستان، روسیه، ازبیکستان – علناً اعلام کرده‌اند که حکومت طا-لبان باید «فراگیرتر» شود. کابلوف در جدیدترین مصاحبه خود گفت که «دولت فراگیر اولین گام در جهت عادی‌سازی جامعه است که شامل آموزش برای دختران و مشاغل و فرصت‌های کاری برای زنان افغان و دیگران می‌شود.» ایران تا آنجا پیش رفت که در مشهد میان نمایندگان طا-لبان و جبهه مقاومت ملی افغانستان نشستی برگزار کرد، اما هیچ یک از طرف‌های افغان آمادگی مذاکره را نداشتند. دیپلمات‌های چینی می‌گویند که تشکیل یک دولت «فراگیر» شرط لازم برای به رسمیت شناختن است. دلیل این موضع مشترک این باور است که هر حکومتی که در انحصار یک گروه باشد، ثبات را برای افغانستان به ارمغان نخواهد آورد.
روسیه و چین هر دو فرآیندهای منطقه‌ای جداگانه را با هدف دستیابی به اهداف مشترک در افغانستان، به ویژه اقدام موثر طا-لبان علیه گروه‌های تروریستی و تشکیل یک دولت فراگیر رهبری می‌کنند. کابلوف امیدوار است که تلاش‌های هماهنگ روسیه، چین، پاکستان، ایران و هند (با حذف امریکا) بتواند طا-لبان را متقاعد کند که با تشکیل یک دولت فراگیرتر موافقت کنند. مسکو در حال آمادگی برای برگزاری نشست «فارمت مسکو» به تاریخ ۱۶ نوامبر ۲۰۲۲ برای این منظور است. چین روی جلسات مکرر وزرای امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان از جمله چین، روسیه، پاکستان، ایران، ترکمنستان، ازبیکستان و تاجیکستان حساب می‌کند. سومین و آخرین دیدار از این دست در ۳۱ مارچ ۲۰۲۲ در تانشی چین برگزار شد.
نتیجه‌گیری:
- طا-لبان با این دیدگاه که پس از بیش از ۲۰ سال جنگ، ایالات متحده را شکست دادند، به تحریم‌ها و محدودیت‌های بیشتر پاسخی نخواهند داد.
- به همین اندازه بعید است که طا-لبان به تعاملی که با یک پیشنهاد معتبر، حتی اگر مشروط، به رسمیت شناخته شدن آن‌ها باشد، پاسخ دهند. اگر این پیشنهاد توسط ایتلافی به رهبری ایالات متحده ارایه شود، احتمال بیشتری برای پاسخ به آن وجود دارد، اما چنین پیشنهادی از سوی چنین ایتلافی اکنون عملاً غیرممکن است.
- اگر تنها هدف سیاست خارجی ایالات متحده ایجاد صلح و ثبات در افغانستان می‌بود، بهترین سیاست، تعامل با چین، روسیه، ایران، پاکستان، هند و سازمان ملل بود تا زمینه مشترک برای تعامل با طا-لبان بر اساس یک نقشه‌راه به رسمیت شناختن باشد. به دلایل واضح، اکنون تعامل یا همکاری ایالات متحده با روسیه و ایران کاملاً غیرممکن و با چین و پاکستان کمی دشوارتر است. هند در حال حاضر اقدام متعادل‌کننده حساسی را بین ایالات متحده و روسیه در مورد اوکراین انجام می‌دهد و بعید است که بخواهد آن را بیشتر پیچیده کند.
- علاوه بر این، حتی آینده نزدیک روسیه، ایران و ایالات متحده نیز بسیار نامشخص است. از میان همه کشورهایی که در افغانستان نفوذ دارند، چین – به‌رغم چالش‌های فراوانش – تنها کشوری با ثبات منطقی است که تغییر رهبری ظاهراً بدون مشکل را تجربه می‌کند. با این حال، بیزاری چین از خطر به حدی است که خبرنگار خبرگزاری فارس ایران در دوشنبه، آن را با کسی مقایسه می‌کند که یک بطری آب را از یخچال بیرون می‌آورد و در صورتی که هنوز گرم است، به آن ضربه می‌زند.
- برای اولین بار در نزدیک به پنج دهه، اجماع ملی، منطقه‌ای و جهانی علیه حمایت از مبارزات مسلحانه بیشتر در افغانستان به وجود آمده و فرصتی را برای صلح فراهم کرده است. متأسفانه، نه ایالات متحده پرمشغله و زخمی، همسایگانی که درگیر بحران‌های داخلی خود هستند و نه سازمان ملل ضعیف و نامنسجم احتمالاً رهبری لازم را برای تحقق این فرصت به واقعیت اعمال نمی‌کنند.
