افغانستان در آتش تنش هند و پاکستان؛ سفر ناگهانی پرکاش به کابل چه معنایی دارد؟

خبرگزاری دید: دهلی نگران است که حکومت طالبان موضعی ضد هندی اتخاذ کند یا به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، به شکل‌گیری موجی از حمایت‌های اسلام‌گرایانه علیه هند دامن بزند. موضع رهبران طالبان می‌تواند در بسیج گروه‌های شبه‌نظامی و افکار عمومی جهان اسلام مؤثر باشد. از همین رو، هند تلاش کرده با اعزام مقام بلندپایه خود به کابل، ضمن دریافت تضمین‌های سیاسی، سطح روابط و هماهنگی با طالبان را در سطح قابل قبولی نگه دارد.

در پی حمله مرگبار پهلگام در کشمیر و تشدید تنش‌ها میان دهلی و اسلام‌آباد، «آناند پرکاش» نماینده ویژه وزارت امور خارجه هند و رییس بخش افغانستان، ایران و پاکستان، به‌صورت غیرمنتظره وارد کابل شد و با امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه حکومت طالبان دیدار و گفتگو کرد. هرچند دو طرف جزئیاتی از محتوای مذاکرات منتشر نکرده‌اند، اما به نظر می‌رسد این سفر با هدف مدیریت تبعات منطقه‌ای تنش اخیر میان دو قدرت هسته‌ای جنوب آسیا انجام شده باشد. این یادداشت به بررسی اهداف احتمالی این سفر در متن تحولات جاری منطقه می‌پردازد.

تلاش برای دریافت تضمین از کابل
هند مدعی است که عاملان حمله پهلگام مورد حمایت پاکستان بوده‌اند و در نتیجه حق پاسخگویی نظامی را برای خود محفوظ می‌داند. مشابه این وضعیت در سال ۲۰۱۹ و پس از حادثه پولواما رخ داد؛ زمانی که هند در واکنش به حمله‌ای تروریستی، مواضع گروه‌های شبه‌نظامی در خاک پاکستان را هدف حمله هوایی قرار داد. اکنون نیز احتمال واکنشی مشابه وجود دارد.
در چنین شرایطی، دهلی نگران است که حکومت طالبان موضعی ضد هندی اتخاذ کند یا به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، به شکل‌گیری موجی از حمایت‌های اسلام‌گرایانه علیه هند دامن بزند. موضع رهبران طالبان می‌تواند در بسیج گروه‌های شبه‌نظامی و افکار عمومی جهان اسلام مؤثر باشد. از همین رو، هند تلاش کرده با اعزام مقام بلندپایه خود به کابل، ضمن دریافت تضمین‌های سیاسی، سطح روابط و هماهنگی با طالبان را در سطح قابل قبولی نگه دارد.
نشانه‌هایی از رضایت هند نسبت به نتایج این دیدار وجود دارد.
اولاً سیاست خارجی طالبان تاکنون نسبتاً بی‌طرفانه و غیرمداخله‌گرانه بوده و جز در قبال رژیم صهیونیستی، وارد صف‌بندی در مناقشات بین‌المللی نشده است.
ثانیاً با توجه به روابط پرتنش میان کابل و اسلام‌آباد، اتخاذ موضع حمایتی از پاکستان می‌تواند تبعات منفی داخلی برای طالبان به همراه داشته باشد. افکار عمومی افغانستان، به‌ویژه پس از موج اخراج مهاجرین از پاکستان، به‌شدت منتقد اسلام‌آباد هستند و در صورتی که در مناقشه جاری میان هند و پاکستان، طالبان جانب اسلام‌آباد را بگیرد، با بحران مشروعیت داخلی شدیدتری مواجه خواهد شد.
ثالثاً دهلی یکی از مهم‌ترین حامیان اقتصادی افغانستان به شمار می‌رود و حکومت طالبان برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی، به تداوم این حمایت‌ها امید بسته است. نهایتاً کابل به روابط راهبردی با دهلی به عنوان اهرم فشار بر پاکستان نیاز دارد و مایل نیست این کارت راهبردی را از دست بدهد.

بُعد اقتصادی سفر
از پیامدهای غیرمستقیم تنش اخیر، انسداد مرزهای هند و پاکستان و متوقف شدن تبادلات تجاری میان دو کشور است. افغانستان که بخش قابل ‌توجهی از صادرات آن به هند از طریق خاک پاکستان انجام می‌شد، اکنون با مانع جدی تجاری مواجه شده است. طبق اعلام مقامات طالبان، ارزش مبادلات تجاری سالانه میان افغانستان و هند حدود ۸۰۰ میلیون دالر برآورد می‌شود و اختلال در این مسیر، ضربه جدیدی به اقتصاد شکننده طالبان وارد می‌کند.
در چنین شرایطی، انتظار می‌رود مذاکراتی میان کابل و دهلی نو درباره یافتن مسیرهای جایگزین، به‌ویژه فعال‌سازی بندر چابهار، صورت گرفته باشد. پروژه چابهار که با مشارکت هند طراحی شده، می‌تواند مسیر ترانزیتی افغانستان به هند را از طریق ایران فراهم کند، اما به دلیل کم‌کاری طرف هندی در سال‌های گذشته، این مسیر هنوز به شکل کامل عملیاتی نشده است. حال ممکن است کابل در این سفر، از دهلی نو خواسته باشد تا با جدیت بیشتری در تکمیل و تجهیز این مسیر اقدام کند.
علاوه بر این، احتمال دارد موضوع استخراج و صادرات منابع معدنی افغانستان، به‌ویژه زغال سنگ، نیز در محور گفتگوها قرار داشته باشد. هند در تلاش است تا شرکت‌های داخلی خود را به خرید منابع کلیدی از خارج ترغیب کند و افغانستان که تا پیش از این، زغال ‌سنگ به پاکستان صادر می‌کرد، اکنون به دنبال بازارهای جایگزین است. دهلی نو می‌تواند با خرید زغال‌ سنگ از افغانستان، هم به تأمین نیاز داخلی خود کمک کند و هم گامی در جهت تثبیت رابطه با کابل بردارد.
جمع‌بندی
سفر غیرمنتظره نماینده ویژه هند به کابل را باید در چارچوب سیاست چندلایه و مشروط دهلی نسبت به تحولات منطقه و حکومت طالبان تحلیل کرد. هند در تلاش است ضمن مدیریت تهدیدات امنیتی ناشی از حمله پهلگام، جایگاه خود را در معادلات اقتصادی و سیاسی افغانستان تقویت کند. در این چارچوب، نه‌تنها تلاش برای دریافت تضمین‌های امنیتی از طالبان اهمیت دارد، بلکه ایجاد انگیزه‌های اقتصادی برای حفظ موضع بی‌طرفانه کابل نیز در دستور کار قرار گرفته است.

نویسنده: راحل موسوی – خبرگزاری دید