برنامه‌ریزی شهری در افغانستان و چالش‌های پیش رو
برنامه قبلی کابل، ماستر پلان ۲۵ ساله به سبک اتحاد جماهیر شوروی تا سال ۲۰۰۳، زمانی ساخته شد که این شهر حدود نیم میلیون نفر باشنده داشت – بسیار متفاوت از جمعیت شلوغ و ترافیک پر سر و صدا و آشفته فعلی که اکنون شهر را خفه می‌کند.
احمد ذکی سرفراز مانند هر شهردار یک شهر پررونق، نگران ازدحام ترافیک، مسکن قابل دسترس و کمبود آب است، اما با ابتکار و نوآوری جدید: او نمی‌داند جمعیت پایتخت افغانستان چقدر است.
آخرین سرشماری در افغانستان در سال ۱۹۷۹ انجام شد و بخش اعظم این شهر در چهار دهه جنگ که پس از آن رخ داد، تخریب شد.
سرفراز در مصاحبه‌ای گفت:« ما نمی‌دانیم چند نفر اینجا زندگی می‌کند، چه تعداد شهرک‌ها وجود دارد. تمام چیزی که داریم تخمین برآورد است که برنامه‌ریزی برای بهداشت، آب، مسکن و حمل و نقل عمومی را به یک چالش بزرگ تبدیل می‌کند.»
وی می‌افزاید:« یک ماستر پلان ساخته می‌شود و ما نیز با جامعه مشارکت داریم تا ببینیم که به چی نیار دارند.»
طبق سرشماری سال ۱۹۷۹، سازمان ملل متحد تخمین می‌زند که حدود ۵ میلیون نفر در حال حاضر در کابل زندگی می‌کنند.
پیش‌بینی سازمان ملل این است که جمعیت افغانستان در ۱۵ سال آینده از حدود ۳۸ میلیون نفر با نیمی از جمعیت ساکن در شهرها، در مقایسه با یک چهارم فعلی آن، دو برابر خواهد شد.
برنامه قبلی کابل، ماستر پلان ۲۵ ساله به سبک اتحاد جماهیر شوروی تا سال ۲۰۰۳، زمانی ساخته شد که این شهر حدود نیم میلیون نفر باشنده داشت – بسیار متفاوت از جمعیت شلوغ و ترافیک پر سر و صدا و آشفته فعلی که اکنون شهر را خفه می‌کند.
در حالی که یک ماستر پلان جدید در حال تدوین است، مقامات در حال اجرای برنامه شهری برای ده‌ها شهر از جمله کابل با حمایت برنامه اسکان بشر ملل متحد (هبیتات) است.
جوامع در برنامه‌های به اصطلاح عملیاتی استراتژیک دخیل هستند و پروژه‌ها از جمله زیرساخت‌ها و خدمات اساسی را که بتوان به سرعت تأمین مالی و تطبیق کرد، شناسایی و اولویت بندی می‌کنند.
آنتونی لامبا رییس بخش برنامه‌های شهری هبیتات می‌گوید:« این فرایند تضمین می‌کند که صدای ساکنان محلی – از جمله زنان و جوانان – شنیده می‌شود و شما پروژه‌های قابل انجام و مسئولیت‌پذیری بیشتری خواهید داشت.»
وی همچنان می‌گوید:« روند مردمی با برنامه‌ریزی از جامعه آغاز می‌شود. به این ترتیب می‌توانید زمین بازی برای کودکان، پیاده‌روهای وسیع‌تر و فضاهای باز تر داشته باشید.»
آدرس مدرن
جهان بزرگ‌ترین موج رشد شهری در تاریخ را شاهد است – سازمان ملل انتظار دارد تقریباً ۷۰ درصد از جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ در مناطق شهری زندگی کنند که از ۵۶ درصد در حال حاضر نیز بالا خواهد رفت.
شهرها در سراسر جهان تلاش می‌کنند با استفاده از داده‌ها و فناوری «هوشمند‌تر» شوند و امنیت، تحرک و ارائه خدمات را بهبود بخشند. همه اینها طبق بررسی‌های سرشماری منظم و پیش‌بینی‌‌های تفصیلی آینده انجام می‌شود.
اولین سرشماری افغانستان در سه دهه برای سال ۲۰۰۸ برنامه‌ریزی شده بود که به دلیل نگرانی‌های امنیتی لغو شد. به گفته مقامات، بررسی حکومت که در سال ۲۰۱۳ آغاز شد ناتکمیل ماند.
در کابل، بازسازی زیرساخت‌ها پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱ اولویت داشته است. نهاد‌های خارجی و غیرانتفاعی به بازسازی فضاهای سبز نادیده گرفته شده و بازسازی اماکن تاریخی کمک کرده‌اند.
بیش از ۷۵ درصد شهر (کابل) با مهاجران که از ولایت‌های روستایی و صدها هزار نفر از پناهندگان عودت‌کننده به طور غیررسمی ساخته شده است. آن‌ها در هر جا که توانستند خانه‌های خود را ساختند.
از سال ۲۰۱۶، سازمان ملل متحد از تصاویر ماهواره‌ای برای تخمین‌زدن شمار خانه‌ها در ۳۴ مرکز ولایت و از بررسی‌های زمینی برای تعیین اندازه جمعیت استفاده کرده است.
به عنوان بخشی از کارهای هبیتات، مسئولان اقامت‌گاه‌ها و نقشه‌برداری محلات یا گذر‌ها را ثبت می‌کند تا شمار خانوارها را در هر یک از این مناطق معیاری ساخته و سوابق و نوسازی قالب آدرس را دیجیتالی کنند.
یک میلیون «گواهی سکونت» به باشندگان غیررسمی طی سه سال آینده داده می‌شود تا آن‌ها حق مالکیت دارایی‌های خود را داشته باشند.
لامبا می‌گوید:« اما مالکین زمین و جنگ‌سالاران با این بررسی‌ها مخالفت کرده‌اند، زیرا آن‌ها نمی‌خواهند املاک غیرقانونی خود را اعلام کنند.»
با این وجود، هر یک از ۲۲ ناحیه در کابل، حداقل یکی از پروژه‌های برنامه عملیاتی استراتژیک خود را از سنگ‌فرش کردن جاده‌ها گرفته تا شبکه فاضلاب و نوسازی پارک‌ها اجرا و تطبیق می‌کند.
لامبا می‌گوید:« این امر به ایجاد مشروعیت دولت کمک می‌کند و روابط بین شهروندان و شهرداری را در سطح ناحیه بهبود می‌بخشد.»
احیای اعتماد و اطمینان
ناحیه اول کابل، کوچک‌ترین ناحیه شهر است و دارای بازارهای نسبتاً بزرگی است که روزانه جمعیت زیادی از مردم را به سوی خود می‌کشاند.
هزاران خانه در دامنه کوه‌ها توسط افغان‌هایی که پس از سقوط طالبان از پاکستان و ایران بازگشتند، ساخته شده است.
وحیده صمدی معاون مدیر شهرداری ناحیه اول می‌گوید:« حدود ۵۵۰ خانوار – از بیش از ۹۶۰۰ خانه – گواهی سکونت دریافت کرده‌اند.
وی می‌افزاید که این خانوارها اکنون مالیات شهرداری را پرداخت می‌کنند که این امر باعث می‌شود سرمایه‌گذاری و ارائه خدمات اولیه آسان‌تر شود.
صمدی در این مصاحبه گفت:« هم اکنون مردم در خانه‌های خود سرمایه‌گذاری می‌کنند و حاضرند هزینه‌های ارتقاء و خدمات را بپردازند. با برنامه عملیاتی استراتژیک، آن‌ها به ما گفتند که چی می‌خواهند – بنابرین، ما پارک‌ها، زمین‌های بازی کودکان و مسیرهای بالا رفتن از تپه‌‌ها را ایجاد و ترمیمم می‌کنیم.»
پترو کالوگرو استاد مطالعات شهری در دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو که برنامه‌ریزی شهری را در کابل خوانده است، می‌گوید:« ارائه خدمات حتی خدمات اولیه برای احیای اعتماد به دولت و ثبات بیشتر، ضروری است.»
او می‌گوید از آنجا که شورش به رهبری طالبان علیه دولت مانع توافق صلح می‌شود، اجرای پالیسی در کابل یکی از راه‌های بارز برای دستیابی به اعتبار ملی و محلی است.
کالوگرو تأکید می‌کند:« سیاست‌های شهری مستقیماً با مبارزات کشور در برابر شورش پیوند خورده است.»
وی می‌افزاید که اقدامات برای ایجاد شبکه آب و فاضلاب و سنگ‌فرش جاده‌ها تا محافظت در برابر تخلیه خانه به خاطر عدم پرداخت بدهی یا کرایه، به وضوح نشان می‌دهد دولت به مردم خدمت می‌کند و مستحق وفاداری و پشتیبانی است.
برای محمد شریف که ۱۲ سال پیش با خانواده هشت نفری خود از ولایت مرکزی بامیان به کابل گریخت، گواهی سکونت نیز همین کار را انجام داده است.
شریف که یک خانه کوچک را در دامنه کوه در ناحیه اول ساخته، در ترس و هراس از اخراج شدن از این محل زندگی کرده بود. وی پس از دریافت گواهی سکونت، خانه خود را رنگ‌آمیزی نموده، یک دروازه دیگر اضافه کرده و منزل دیگری نیز ساخته است.
او می‌گوید:« در تمام این سالها، ما مطمئن نبودیم که دولت مراقب فقرایی مانند ما نیز است و مشکلات ما را حل می‌کند. اما می‌توانیم ببینیم که آن‌ها می‌خواهند به ما کمک کنند و کابل را برای همه بهتر بسازند.»
