دورنمای استقلال کردستان
مسعود بارزانی، رییس اقیلم کردستان عراق اعلام کرده است که همه‌پرسی این اقلیم، در ۲۵ سپتمبر برگزار خواهد شد. این در حالی است که ایران، ترکیه و سوریه که در همسایگی این کشور قرار دارند، به شدت مخالف این همه‌پرسی هستند. وزارت خارجه ترکیه اعلام کرده است که در همین روزها(یک هفته قبل از این همه‌پرسی) رژه نظامی در مرز ترکیه که هم‌مرز با اقلیم کردستان است برگزار خواهد کرد. از سوی دیگر، وزارت خارجه ایران اعلام کرده که این همه‌پرسی و نتیجه آن را به رسمیت نخواهد شناخت. واکنش وزارت خارجه امریکا نیز حمایت از یک عراق فدرال، باثبات، دموکراتیک و متحد، بوده است. وزرات خارجه امریکا در آخرین واکنش‌اش بدون مخالفت با این همه‌پرسی تاکید کرده است که زمان برگزاری این همه‌پرسی زود است و امکان دارد بر مبارزه مشترک علیه داعش تاثیر منفی بگذارد. تنها حامی صریح این همه‌پرسی اسرائیل است؛ بنیامین نتانیاهو به صراحت اعلام کرده است که از این همه‌پرسی حمایت خواهد کرد.
بعضی نیز این همه‌پرسی را تشکیل اسرائیل دوم در منطقه اعلام کرده‌اند. حیدر العبادی، نخستوزیر عراق گفته است که برگزاری رفراندوم استقلال، نه به نفع منطقه کردستان است و نه به نفع عراق خواهد بود. با این حساب، همه‌پرسی استقلال کردستان امری بسیار دشوار به نظر می‌رسد و حتی اگر این همه‌پرسی با رای مثبت استقلال کردستان تمام شود، گرفتن خودمختاری کاری ساده نخواهد بود و چه بسا که اگر کردستان با توسل به این همه‌پرسی اختیار مناطق مورد مناقشه با بغداد را در کنترل بگیرد، مخالفت عراق با این همه‌پرسی بیشتر خواهد شد، زیرا نخستوزیر عراق تاکنون با اصل این همه‌پرسی مخالفت نکرده و آن را «حق طبیعی» مردم کردستان اعلام کرده است؛ لیکن زمان آن را زود و به ضرر مردم عراق و کردستان گفته است. اما مسعود بارزانی با تاکید بر روی زمان اعلام شده گفت است:« هیچ راه بازگشتی در کار نخواهد بود.»
یکی از مشکلات اصلی و بسیار مهم میان بغداد و اقلیم کردستان مسئله کرکوک است، کرکوک به تنهایی ۴۰ درصد از نفت عراق را تولید می‌کند و برای اقتصاد این کشور بسیار مهم است. پس از به محاصره درآمدن کرکوک توسط داعش در سال ۱۳۹۳ با پیش‌روی نیروهای کرد این منطقه حالا در کنترل کردها قرار دارد و کردها این منطقه را از آن خود می‌دانند، این در حالی‌ست که بغداد به شدت مخالف این موضوع است. طبق ماده ۱۴۰ قانون اساسی(از سال ۲۰۰۵) قرار بوده طبق یک همه‌پرسی سرنوشت کرکوک بین بغداد و کردها معلوم شود، ولی تاکنون نشده است. و در چنین زمانی یعنی در آستانه شکست داعش؛ تشکیل اقلیم کردستان به رهبری مسعود بارزانی معتقد است که این بهترین زمان برای رفراندوم استقلال و سرنوشت کرکوک است، زیرا دولت عراق و همچنان سوریه از قدرت چند سال پیش برخوردار نیستند و بسیار ضعیف شده‌اند، اما آنچه مایه نگرانی است جلب توجه و موافقت ترکیه و ایران است، زیرا در صورت استقلال اقلیم کردستان این منطقه محصور به خشکی خواهد بود و برای ارتباط تجارتی با خارج بخصوص صدور نفت که منبع اصلی آن را شکل می‌دهد، به همکاری کشورهای همسایه نیاز خواهد داشت. وزارت خارجه ترکیه در مخالفت با این همه‌پرسی اعلام کرده است که یکی از اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه حفظ اراضی و یک‌پارچگی عراق است و این امر ارتباط مستقیم با امنیت ترکیه دارد. ایران از مدت‌ها قبل این نوع رفراندوم‌ها را دسیسه امریکا برای طرح «خاورمیانه بزرگ» می‌داند؛ محمد خاتمی، رییس‌جمهور وقت این کشور گفته بود:« باید قبل از طرح خاورمیانه بزرگ توسط جرج بوش ما طرح خاورمیانه اسلامی را مطرح کنیم.» چنانچه به نظر می‌رسد؛ ایران و امریکا هر دو طرح خاص خود را دارند، امریکا با تجزیه کشورها به چند منطقه، به دنبال طرح خاورمیانه بزرگ است و ایران با نفوذ در عراق و سوریه دنبال ایجاد حلال شیعی می‌باشد. این‌که کردستان و مردم این اقلیم چقدر مستحق داشتن یک منطقه خود مختار هستند موضوع مجزایی است که باید در فرصتی دیگر به آن پرداخت. اما برخورد کشورهای منطقه و جهان با استقلال اقیلم کردستان غیر از آن چیزی است که وزارت خارجه این کشورها عنوان کرده‌اند. ایران و ترکیه به این دلیل با رفراندوم استقلال مخالفت می‌کنند که خودشان نیز دارای اقلیت کرد هستند و می‌پندارند با گرفتن استقلال کردها در عراق، کردهای این کشورها نیز دست به استقلال طلبی می‌زنند، اما چنانچه تاریخ به تجربه نشان داده است؛ حس استقلال‌طلبی زمانی در مردم بروز می‌کند که بر علیه آن‌ها تبعیض روا داشته شود یا به عنوان شهروند درجه دوم به حساب آیند، این مسئله در قبال واکنش سوریه به این همه‌پرسی نیز چنین است.
برعکس همین مسئله را می‌توان در بیانیه رفراندوم استقلال کرکوک دید؛ چند حزب ترکمن و آشوری و ایزدی زیر این بیانیه امضا کرده‌اند، و این به معنای آن است که این مردم سرنوشت خود را با سرنوشت مردم کُرد یکی می‌دانند، زیرا در کرکوک بعد از کردها بیشترین نفوس را به ترتیب عرب‌ها و ترکمن‌ها دارند، ولی چون با این مردم با تبعیض و به عنوان شهروند درجه دوم برخورد نشده، آن‌ها نیز این بیانیه را امضا کرده و خود را در سرنوشت کرکوک و کردها یکی می‌دانند. با تمام این‌ها دورنمای استقلال کردستان بسیار غبارآلود و مبهم است، زیرا هنوز به طور جدی معلوم نیست که رهبران اقلیم کردستان چقدر می‌توانند در این زمینه خوب بازی کنند و از سوی دیگر مخالفت ایران و ترکیه، این منطقه را از نظر ارتباط تجارتی فلج خواهد کرد. وزارت خارجه روسیه نیز تاکنون واکنش جدی در این مورد نشان نداده و به نظر می‌رسد هنوز به تصمیم جدی در این مورد نرسیده است. اسرائیل و امریکا به دلیل روابط خوب با پیش‌مرگ‌های کُرد در سال‌های اخیر و همچنان وجود منابع سرشار نفتی و در عین حال تنها منطقه باثبات عراق؛ از رفراندوم کردستان استقبال خواهند کرد. اتحادیه اروپا اما با زمان برگزاری این رفراندوم مشکل دارد و این اقدام را یک اقدام یک‌جانبه می‌داند. تمام این‌ها نشان می‌دهد که استقلال کردستان چیز ساده‌ای نیست که به آسانی به دست بیاید و دورنمای این استقلال می‌تواند به درگیری‌های جدیدی در منطقه دامن بزند.
مهدی سرباز- خبرگزار دید
