روابط استراتژیک ترکیه و پاکستان، از جنگ سرد تا امروز
پاکستان همواره از سیاست ترکیه در قبال قبرس حمایت نموده است. در مقابل، ترکیه از موضع پاکستان در خصوص بحران کشمیر حمایت کرده است. انقره، جامو و کشمیر را به عنوان بخشی از پاکستان شناسایی کرده است.
پس از استقلال(ایجاد) پاکستان، روابط این کشور با ترکیه در سال ۱۹۴۷ آغاز گردید. با توجه به حضور پاکستان و ترکیه در اردوگاه غرب در دوران جنگ سرد، همکاری میان دو کشور در قالب پیمان‌هایی نظیر «بغداد» و «همکاری منطقه‌ای برای توسعه» و «سنتو» گسترش یافت. در دوران پس از جنگ سرد نیز روابط انقره و اسلام‌آباد کماکان در قالب دوستانه ادامه یافت، اما همکاری دو کشور طی سال‌های اخیر در ابعاد وسیع‌تری پیگیری شده است، به طوری که هر دو کشور درصدد تبدیل روابط نزدیک خود به «همکاری استراتژیک» هستند. دلایل پاکستان و ترکیه برای توسعه همکاری‌ها را می‌توان شامل موارد زیر دانست:
۱- دلایل تاریخی: پیش از استقلال پاکستان، مسلمانان شبه قاره همواره نسبت به خلفای عثمانی ادای احترام و وفاداری می‌نمودند. به عنوان مثال، در طول جنگ روسیه و ترکیه در سال ۱۸۷۷، در مساجد کلکته برای کمک به زخمی‌های ارتش ترکیه، اقدام به جمع آوری پول نمودند. پس از جنگ جهانی اول و تصمیم فاتحان جنگ برای تقسیم امپراتوری عثمانی، مسلمانان شبه قاره مخالفت آشکار خود را در قبال این مسئله ابراز کردند. محمدعلی جناح بنیانگذار پاکستان پس از استقلال کشورش در خصوص ترکیه اینگونه اظهارنظر نمود:« ترکیه جایگاه مهمی در اندیشه‌های ما داشته است و همواره تحسین ما را به دلیل مبارزه با دست‌های خالی علیه اروپایی‌ها، در راستای کسب استقلال و حاکمیت خود برانگیخته است. مسلمانان پاکستان احساس احترام خود را به کشور شما پیشکش می‌کنند». در طرف مقابل، اردوغان رییس جمهور ترکیه نیز معتقد است ترکیه و پاکستان به معنای واقعی دو کشور دوست و برادر هستند.
۲- عامل فرهنگی و مذهبی: پاکستان و ترکیه به طور متقابل تحت تأثیر فرهنگ عربی، یونانی، ترک-مغول و فارسی هستند. اگرچه پاکستان یک کشور ترک زبان نیست، اما زبان آن، به ویژه اردو، به شدت تحت تاثیر زبان ترکی مغولی قرار گرفته است. توافقنامه همکاری فرهنگی میان ترکیه و پاکستان نیز با هدف گسترش برنامه‌های آموزشی- فرهنگی در سال ۱۹۵۳ امضاء شد. گفته می‌شود حدود یک هزار دانشجوی پاکستانی در ترکیه مشغول به تحصیل هستند. در مارچ۲۰۱۲، سفارت پاکستان در انقره برای اولین بار، هفته فرهنگی برگزار نمود. اردوغان نیز طی دیدار از پاکستان در سال ۲۰۱۳ خبر تأسیس مرکز فرهنگی ترکیه در لاهور را اعلام کرد. دو کشور مسلمان ترکیه و پاکستان عمدتاً پیرو فقه حنفی هستند و در سازمان همکاری اسلامی نیز عضو می‌باشند.
۳- متغیرسیاسی و امنیتی: روابط ترکیه و پاکستان از متغیرهای سیاسی و امنیتی نیز تأثیر پذیرفته است که از جمله آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
الف- از زمان استقلال پاکستان، این کشور همواره با چالش‌های امنیتی مواجه بوده است که عمدتاً این چالش‌ها با نام هند گره خورده است. با توجه به این که افزایش متحدان در عرصه روابط بین‌الملل می‌تواند به صورت بالقوه باعث افزایش وزن و جایگاه کشورها شود، لذا پاکستان با توجه به این مسئله و هم چنین ضمن درنظرگرفتن پیشینه روابط تاریخی، فرهنگی و مذهبی با ترکیه، تمایل به گسترش روابط با این کشور دارد. در حقیقت، با توجه به این که هند طی سال‌های اخیر نفوذ خود را در افغانستان گسترش و روابطش را با ج.ا.ایران نیز وسعت داده و اخیراً نیز در قالب همکاری کابل-دهلی-تهران در بندر چابهار، خواهان حضور بیشتر در منطقه است، لذا مقامات اسلام‌آباد تلاش می‌نمایند تا روابط خود را با سایر کشورهای دوست از جمله ترکیه عمق بیشتری دهند. در طرف دیگر، ترکیه که دورنمای پیوستن به اتحادیه اروپا را چندان مطلوب نمی‌بیند، می خواهد نفوذ بیشتری در جهان اسلام داشته باشد. در این قالب، ترکیه تلاش کرده است ضمن معرفی خود به عنوان یک الگوی موفق به جهان اسلام، با استفاده از روابط دوستانه‌اش با پاکستان، دامنه حضور و نفوذ خود را به منطقه جنوب آسیا و شبه قاره هند نیز گسترش دهد.
ب- پاکستان به این واقعیت واقف است که ترکیه به عنوان عضو ناتو، دارای ارتشی قوی است و یک قدرت منطقه‌ای در غرب آسیا محسوب می‌شود، لذا توسعه روابط با انقره برای اسلام‌آباد موضوعی مهم تلقی می‌شود. در طرف دیگر، انقره به این موضوع توجه دارد که پاکستان به عنوان تنها کشور مسلمانِ دارای سلاح هسته‌ای است، لذا برخورداری از حمایت چنین متحدی برای ترکیه نیز ارزشمند تلقی می‌شود. در همین قالب، ترکیه حامی عضویت پاکستان در گروه تأمین کنندگان هسته‌ای است.
ج- پاکستان همواره از سیاست ترکیه در قبال قبرس حمایت نموده است. در مقابل، ترکیه از موضع پاکستان در خصوص بحران کشمیر حمایت کرده است. انقره، جامو و کشمیر را به عنوان بخشی از پاکستان شناسایی کرده است. مولود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه صراحتاً اعلام کرد که ما در خصوص مسئله کشمیر در کنار پاکستان ایستاده‌ایم.
د- متغیر دیگری که در گسترش روابط سیاسی و امنیتی پاکستان و ترکیه وجود دارد، امریکا است. از یک طرف، با توجه به این که اسلام‌آباد و انقره از زمان جنگ سرد در بلوک غرب به رهبری امریکا قرار داشتند و همواره از حمایت مالی و نظامی واشنگتن برخوردار بوده‌اند، شاهد همکاری میان آن‌ها بوده و هستیم. اما از طرف دیگر، با توجه به این که امریکا در زمان ترامپ، اقدام به اتخاذ سیاست فشار به اسلام‌آباد در زمینه همکاری علیه تروریزم نمود و حتی ارسال کمک‌ها به پاکستان را تعلیق کرد و در مقاطعی نیز اقدام به تحریم ترکیه نمود، اسلام‌آباد و انقره توسعه روابط با یکدیگر را با هدف خالی نبودن دستشان در قبال این گونه اقدامات ترامپ دنبال می‌کنند. در این چارچوب، اردوغان اتهامات ترامپ علیه پاکستان را محکوم نمود. یا این که ترکیه (همراه با عربستان سعودی و چین) در فبروری سال ۲۰۱۸ با اقدام امریکا (و بریتانیا) جهت قراردادن نام پاکستان در لیست کشورهایی که قادر به مقابله با تأمین مالی تروریست‌ها نیستند، مخالفت نمود. در عوض، پاکستانی‌ها نیز در زمان تحریم‌های یک جانبه ایالات متحده علیه دو وزیر ترکیه در آگوست ۲۰۱۸ به دلیل بازداشت کشیش امریکایی، با هدف کمک به انقره اقدام به خرید لیره ترکیه در سراسر کشور نمودند.
ه- از سال ۲۰۰۱ تا سال ۲۰۱۸، حدود ۱ هزار و ۴۴۹ پرسونل نظامی پاکستان در ترکیه آموزش دیده‌اند. ۱۲۵ نفر از پرسونل نظامی ترکیه نیز در کالج‌های نظامی پاکستان و آکادمی ملی دفاع پاکستان برنامه‌های آموزشی دریافت کردند.هم چنین ترکیه در حال حاضر یک فروشنده عمده تسلیحات به پاکستان است و پیوسته از پاکستان سلاح و قطعات جزئی مربوط به صنایع هوایی خریداری کرده است. در می سال ۲۰۱۸، پاکستان و ترکیه بزرگترین قرارداد دفاعی خود را در تاریخ روابط دو کشور امضاء کردند. طبق این قرارداد، پاکستان ۳۰ فروند هلی‌کوپتر ساخته شده در ترکیه به ارزش ۵/۱ میلیارد دالر را خریداری خواهد نمود.
۴- فاکتور اقتصادی: پاکستان در حالی به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و نوسازی زیرساخت‌های کشور نیاز دارد که می‌داند ترکیه در میان بیست اقتصاد برتر جهان قرار دارد. ترکیه نیز در آرزوی کسب بازارهای خارجی از جمله بازارهای منطقه است. هر دو کشور جهت دستیابی به توافقنامه تجارت تلاش دارند. حجم تجارت فعلی بین دو کشور ۷۰۰ میلیون دالر است که به گفته سفیر ترکیه در پاکستان، می‌تواند تا ۱۰ میلیارد دالر نیز افزایش یابد.
خلاصه این که فاصله جغرافیایی ۳ هزار کیلومتری، مانع از برقراری روابط دوستانه میان ترکیه و پاکستان نشده است. علی‌رغم این که ترکیه و پاکستان بعد از جنگ سرد، همکاری استراتژیک منطقه‌ای (به جز جنگ افغانستان در سال ۲۰۰۱) نداشته‌اند و قرارداد تجارت آزاد نیز میان آن‌ها وجود ندارد، اما این دو کشور مسلمان(اسلامی) به خصوص طی سال‌های اخیر اقدام به گسترش روابط سیاسی-امنیتی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی نموده‌اند تا بتوانند مناسبات خود را به سطح روابط استراتژیک ارتقاء دهند.
