روایت تازه حمدالله محب از فروپاشی جمهوریت؛ مقصر واقعی کیست؟

خبرگزاری دید: حمدالله محب مشاور امنیت ملی دولت غنی در بیانیه‌ای که در اتحادیه آکسفورد ایراد کرده، به مسئله سقوط نظام جمهوری، فروپاشی ارتش ملی، پولیس ملی و نیروهای مسلح، مذاکرات صلح امریکا و طا-لبان، خروج نیروهای خارجی و همچنان مسایلی که سبب سقوط افغانستان شد، پرداخته است.

محب در این بیانیه پر حاشیه و جنجالی، گفته است: فروپاشی نیروهای امنیتی افغانستان از مدت‌ها قبل آغاز شد. زمانی که مذاکرات امریکا-طالبان آغاز شد. من در آن زمان در مورد این‌که دولت افغانستان چه می‌شود، اعتراض کردم. آن‌ها (امریکا) به دولت و به دشمن آن (طا-لبان) که ما با آن می‌جنگیدیم، مشروعیت دادند.
محب در این بیانیه به مسئله تطهیر طا-لبان از سوی کشورهای غربی نیز پرداخته و گفته است که افزون بر آن، پشتیبانی از نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان کاهش یافت یا قطع شد.
محب: آن‌ها علاوه بر خروج قدرت هوایی و پشتیبانی هوایی از نیروهای امنیتی افغانستان، پیمان‌کاران را نیز بیرون کردند و این امر باعث وحشت در میان نیروهای امنیتی شد. اما به نظر من روایتی که وجود داشت و آن‌چه اتفاق می‌افتاد و بسیار مخرب بود، عیب‌پوشی از طا-لبان بود؛ سیگنال‌هایی مبنی بر این‌که آن‌ها (طا-لبان) دولتی در انتظار هستند.
به گفته محب، طا-لبان در این مقطع نیازی نمی‌دیدند که با دولت افغانستان مذاکره کنند: باری طا-لبان به خود می‌بالیدند، که نیازی به گفت‌وگو با دولت افغانستان ندارند، زیرا وزرای خارجه زیادی در صف انتظار ملاقات با آن‌ها در قطر هستند. … و تنها کاری که باید انجام می‌دادند، این بود که منتظر بمانند.
مشاور امنیت ملی دولت پیشین: من فکر می‌کنم که همه ما، به شمول خودم و رهبری و دولت افغانستان به طور کل، نخبگانی که پایه‌های نظام بودند، و جمهوریت، پارلمان، رسانه‌ها، جامعه مدنی، ما همه مقصریم و این مسئله در تمام عمر بر ما سنگینی خواهد کرد.
محب در مورد نیروهای امنیتی افغانستان گفت: به نظر من همه افسران ارتش کاری را انجام داد که می‌توانستند. من به همه آن‌ها افتخار می‌کنم، آن‌ها خدمت کردند و برای جلوگیری از آن‌چه اتفاق ‌افتاد، هر کاری که ممکن بود انجام دادند. زمانی افغانستان روزانه ۵۰ سرباز از دست می‌داد، ۵۰ سربازی که برای افغانستان می‌جنگیدند. زمانی بود که آن‌ها به افغانستانی اعتقاد داشتند که جامعه بین‌المللی از آن حمایت می‌کند و این مشروعیت را داشت که بتوانند به جمعیت خود خدمت کنند، اما وقتی گفتمان در مورد دشمنی که ما با آن می‌جنگیدیم که آن‌ها فعالانه می‌جنگیدند، تغییر کرد، و آن‌ها(طا-لبان) دیگر دشمن نبودند بلکه دولتی در حالت انتظار بودند. فکر می‌کنم درک می‌کنید که استدلال برای ادامه جنگ شکننده است.
حمدالله محب: به مرور زمان، بسیاری چیزها واضح‌تر خواهد شد و هم اکنون نیز شده است. بخش بزرگی از کسانی که در بیرون، خشمگین هستند و من کاملاً خشم و ناامیدی آن‌ها را درک می‌کنم در مورد وقایعی است که طی چند روز اخیر اتفاق افتاد. اما افغانستان در چند روز از هم نپاشید. تصمیم‌هایی که در آن زمان گرفته شد به نفع کشور بود. جنایاتی که طا-لبان در حال حاضر انجام می‌دهند، حتی امروز، ما ویدیو‌هایی که از پنجشیر و اندراب دنبال می‌کنیم، و زنان معترض از سراسر کشور که حقوق شان از آن‌ها سلب شده است. ما را در حاشیه بردند تا به آن‌ها (طا-لبان) مشروعیت بدهیم. این چیزی نبود که به نفع هیچ افغانی می‌بود … این اتفاقات ادامه می‌یافت و طا-لبان از آن مشروعیت می‌گرفت.
در رابطه به خروج غرب از افغانستان، محب گفت که ما با خروج ایالات متحده از افغانستان هیچ مشکلی نداشتیم. این امر مدت‌ها پیش تا سال ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده بود. من شخصاً در سال ۲۰۱۹ به امریکا رفتم، به واشنگتن رفتم و از این روند تحت عنوان روند صلح که توافق برای خروج بود، اعتراض و انتقاد کردم. استدلال ما این بود که اگر می‌خواهید خارج شوید، درست است، اما با دولت مشروع افغانستان گفت‌وگو کنید. این امر به ما فرصت مبارزه را می‌داد. من هشدار دادم که اگر به این روند ادامه دهید، مشروعیت را از دولت افغانستان می‌گیرید و این دقیقاً چیزی بود که اتفاق افتاد، نه تنها در مقیاس سیاست داخلی بلکه در مقیاس منطقه‌ای. همسایگان ما شروع به شرط‌‌بندی روی طا-لبان کردند، زیرا تصور می‌کردند که این چیزی است که قرار است اتفاق بیفتد. بعد از توافق‌نامه ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ با طا-لبان، این امر به خاطر آن‌چه در توافق‌نامه وجود داشت، حتی بیشتر آشکار شد.

محب: من روبروی دیپلمات‌های خارجی، سفرا، از جمله بریتانیا نشسته‌ام و استدلال کردم که نباید به طا-لبان اعتماد کرد، اما روایت در آن زمان این بود که آن‌ها تغییر کرده‌اند. آن‌چه آن‌ها اعتقاد داشتند این بود که می‌توانند با مشروط کردن کمک‌ها طا-لبان را مدیریت کنند یا به عقب برانند. اکنون، این امر اشتباه ثابت شده است. ما در آن زمان استدلال کردیم که اگر شما شرایطی را که بر جمهوریت تطبیق کردید که به لحاظ مالی به ایالات متحده و متحدانش وابسته بود، نسبت به آنچه طا-لبان به دنبال مشروعیت هستند، متفاوت است. طا-لبان به مشروعیت جهان اهمیتی نمی‌دهند. چیزی که آن‌ها به مشروعیت اهمیت می‌دهند، جامعه جهادی است.
به گفته محب، آن‌هایی که در دوحه نشسته‌اند از سوی انجو‌ها در مورد چگونگی مذاکره آموزش دیده بودند. آن‌ها دقیقاً می‌دانستند که چه بگویند تا حرف شان شنیده شود. اما آن‌ها می‌دانستند که ما می‌دانستیم که آن‌ها به وعده خود عمل نمی‌کنند و این فقط تاکتیکی برای وقت‌کشی است و چیزی را که می‌خواستند به دست آوردند.
وی با اشاره به رنج‌های مردم افغانستان طی ۴۰ سال جنگ داخلی و تخریب زیربناها گفت: اکنون، لحظه حیاتی بود. وارد مرحله‌ای می‌شدیم که جنگ داخلی دیگری بود و هرچیزی که طی ۲۰ سال گذشته ساخته بودیم را نابود می‌کردیم. موضوع فقط آسمان‌خراش‌ها نیست، بلکه چیزی‌هایی بود که از زیربناها نمایندگی می‌کرد. … در اخیر، وقتی همه چیز از دست‌ می‌رفت، ما به هر حال می‌باختیم. طا-لبان می‌دانستند که طی دوهفته باز می‌گردند و قدرت را کاملاً در دست می‌گیرند، زیرا امریکایی‌ها دیگر رفته بودند، نیروهای امنیتی ما متلاشی می‌شد. هیچ نیروی یکپارچه‌ای وجود نداشت، نخبگان سیاسی افغانستان در کابل همه منقسم شده‌اند و برخی قبلاً به پاکستان، یا سایر پایتخت‌ها در منطقه رفته و معاملاتی برای جان خود انجام داده‌اند.
محب: شهری با بیش از ۵ میلیون جمعیت اکنون با بی‌جاشدگان داخلی ناشی از درگیری در سایر بخش‌های کشور، اکنون متراکم‌تر شده بود، هزاران نفر را از دست می‌دادیم. می‌دانم وقتی مردم در مورد آخرین دو هفته حضور امریکا فکر می‌کنند، میدان‌هوایی کابل به ذهن می‌آید و این‌که چطور میدان‌هوایی مملو از کسانی است که تلاش می‌کردند فرار کنند. اما تصور کنید اکثر مردم، کسانی که در داخل شهر در جنگ گیر مانده‌اند، اگر صدها هزار نباشد، هزاران نفر جان می‌باخت. اکثر کسانی که اکنون زنده هستند و برای تغییر افغانستان می‌جنگند، کشته می‌شدند. و تصمیمانی که ما گرفتیم، برای افغانستان گرفتیم. این‌ها خیلی‌ها را در کشورهای خارجی ناراحت کرده، شرکای کلیدی ما را در ایالات متحده ناراحت کرده، اما این تصمیمی بود که برای افغانستان ضروری بود و فکر می‌کنم که ۱۰ سال بعد، مردم افغانستان با دید متفاوت به آن‌ خواهند دید.
مشاور پیشین امنیت ملی کشور با اشاره به عصبانیت مردم، افزود: به نظر من مهم است که گفت‌وگوهای سازنده در مورد نجات کشورمان داشته باشیم. ما کشوری را از دست داده بودیم که مایه شرم‌ساری تعداد زیادی از افغان‌ها بود. چه کسی با آن موافق باشد و چه مخالف، رییس جمهور کشور از حمایت زیادی برخوردار است و به دار آویخته‌شدن و شرم‌ساری در مقابل جمعیت، کشور را بیش از پیش در هم می‌شکست و دلیل ادامه خواست برای حقوق دموکراتیک که ما مستحق آن هستیم، از بین می‌برد. … عکس این قضیه برای افغانستان خوب نبود.
وی با انتقاد از روند گفت‌وگوهای صلح گفت: در اوایل گفته می‌شد که امریکا برای چند روز مذاکره می‌کند و سپس دولت افغانستان و مردم افغانستان روبروی طا-لبان می‌نشینند و با حسن‌نیت مذاکره می‌کنند، و افغانستان دموکراتیک و مستقل نتیجه مذاکرات خواهد بود، هیچ یک از این موارد اتفاق نیفتاد. قرار بود آتش‌بس شود، آتش‌بس نشد، خشونت‌ها تشدید شد، معاملات مخفی، معاملات نظامی انجام شد که نیروهای امنیتی در جریان آن نبود. به ما گفته شد که در توافق‌نامه با طا-لبان هیچ زندانی ذکر نشده است که این اهرم فشار آن‌ها نیست، نه تنها از پنج هزار زندانی در آنجا نام برده شد، بلکه به ما قویاً گفته شد تا آن‌ها را آزاد کنیم. به ما گفتند که این اهرم فشار ما نیست. خشونت طا-لبان محکوم شد، اما هیچ اقدامی در مورد آن صورت نگرفت. به ما گفته شد که عملیات نظامی، عملیات تهاجمی نظامی نداشته باشیم، ما را از این امر منع کردند زیرا مانعی برای صلح می‌بودیم اما طا-لبان مدام به مراکز افغانستان دست‌درازی می‌کردند.
حمدالله محب با اشاره به توافق با طا-لبان در دقیقه ۹۰ که زلمی خلیلزاد بارها به آن اشاره کرده است، گفت: این باور که در دو هفته باقی مانده امریکایی‌ها خارج می‌شوند و طا-لبان در آن زمان با حسن‌نیت مذاکره می‌کنند و توافق صورت می‌گرفت، اگر کسی در آن زمان این را باور می‌کرد، فکر می‌کنم اوج ساده لوحی بود.

محب همچنین می‌گوید که در آن زمان حرفی از حکومت فراگیر یا ایتلافی نبود، و طا-لبان خواستار تسلیمی کامل بودند.
محب: طا-لبان تسلیمی می‌خواستند، تسلیمی. من شخصاً با مقامات امریکایی در آن زمان صحبت کردم، هیچ کلمه‌ای (همه‌شمول) وجود نداشت یا دولت ایتلافی یا هر چیزی، کلمه مورد استفاده غیرانحصاری بود، بنابراین قرار بود دولتی روی کار آید که کاملاً‌ تحت کنترول طا-لبان باشد. و شاید چند افغانی دیگر که آن‌جا (در حکومت طا-لبان) هستند فقط برای این است که اصطلاح غیر انحصاری را به آن بدهند و سپس آن دولت مشروع باشد.
با این حال، وی می‌گوید که طا-لبان با انجام چنین جنایاتی اگر مشروعیت می‌یافت، قدرت بیشتر و منابع بیشتر دریافت می‌کرد و بیشتر مردم افغانستان را زندانی می‌کرد، اما اکنون صدایی علیه آن‌ها است و هنوز فرصت وجود دارد.
به گفته وی، مردم افغانستان ۲۰ سال در کنار امریکا علیه تروریست‌ها جنگیدند و از امریکا استقبال کردند، اما امریکا بعد از ۲۰ سال گفت ما خسته شده‌ایم و با دشمن مردم افغانستان به طور مستقیم مذاکره کرد و همه چیز را تضعیف کرد و مردم را به حال خود شان رها کرد.
او در مورد جبهه مقاومت علیه طا-لبان گفت: قطعاً، مقاومت ادامه می‌یابد. مقاومت علیه طا-لبان رشد خواهد کرد، این جنگ افزایش خواهد یافت. هر روز که می‌گذرد، مقاومت در برابر طا-لبان چه سیاسی و چه دیپلماتیک تقویت می‌شود.
پاکستان:
محب با اشاره به این‌که بدون حمایت پاکستان از طا-لبان، این گروه توانایی دوام طی ۲۰ سال گذشته را نداشتند، گفت: افغان‌هایی که سعی می‌کنند از نظر سیاسی خود را سازماندهی کنند، در حال حاضر در هیچ یک از کشورهای همسایه قادر به این کار نیستند. پاکستانی‌ها با روابط نزدیک با طا-لبان، واضح است که به این کار اجازه نمی‌دهند. ایرانی‌ها اجازه نمی‌دهند که از کشورشان استفاده شود. آن‌ها نمی‌خواهند با طا-لبان وارد درگیری دیگری شوند. کشورهای آسیای میانه به این فعالیت‌ها اجازه نمی‌دهد. شمار زیادی از نخبگان سیاسی افغانستان به ترکیه رفتند و باز هم دولت این کشور به هیچ فضای سیاسی اجازه نمی‌دهد. من و رییس جمهور غنی به امارات متحده عربی رفتیم، آن‌ها به ارائه فضای سیاسی تمایلی ندارند.
وی همچنین در بخشی دیگر از سخنان خود گفت که وقتی به دفتر شورای امنیت ملی رفته، متوجه اختلافات در تلفات نیروهای امنیتی شده است که به آن‌ها گزارش می‌شد. بنابراین، گزارش‌های تلفات از سوی وزارت داخله و دفاع دریافت می‌کرده است که با ارقامی که استخبارات گزارش می‌داده است، در تضاد بوده است.
محب در پاسخ به سئوالی گفت: ما چهار دهه جنگ را پشت سر گذاشتیم و هر بار و هر بار که یک کشور خارجی که از درگیری در افغانستان حمایت می‌کرد، وارد شد و هر وقت که نیازش برآورده شد، رفت. ما خودمان را سازماندهی نکردیم، حکومت ما سقوط کرد، زیرا وحدت هدف وجود نداشت.
او همچنین از تبلیغات رسانه‌ها به نفع طا-لبان انتقاد کرد و گفت وقتی طلوع نیوز گزارش پشت گزارش در مورد عدم توانایی ارتش افغانستان، پیشروی طا-لبان، ضعف ارتش افغانستان، قوت طا-لبان و تغییر طا-لبان ارائه می‌کند، ارتش افغانستان فکر می‌کرد که این امر برای آن خوب است. قطعا، نخیر.
مشاور امنیت ملی در ادامه بیان داشت که معاش همه نیروهای امنیتی تا آخرین لحظه سقوط دولت پرداخت شده است، و فقط پولیس محلی معاش دریافت نکرده، چون ایالات متحده بودجه آن را در سال ۲۰۲۰ قطع کرد.
او تصمیم‌گیری در باره آینده افغانستان را بر مبنای شایعات، جفا خواند.
محب در باره جنگ اوکراین نیز گفت که اگر اوکراینی‌ها ۳ و نیم ماه در مقابل روسیه جنگیده، مردم افغانستان ۱۰ سال علیه آن جنگید و یک میلیون نفر جان خود را از دست داد.
وی افزود: همه در افغانستان می‌دانند و می‌توانند مبارزه کنند، اما ما باید گردهم آییم و به جنگ نقطه پایان بگذاریم.
مشاور امنیت ملی پیشین خاطرنشان کرد که متحدان افغانستان خود گفتند که دشمن تغییر کرده و جمهوریت مانع صلح است.