شب یا روز؛ یلدا چه زمانی گرامی‌داشته می‌شد؟
شب در فرهنگ آریایی نماد تاریکی، جهل، ناامیدی، بیداد و ستمگری‌‌ست و چهره اهریمنی دارد و در نهایت محکوم به زوال است؛ اما روز نماد روشنایی، رشد، تکامل، پیشرفت، امید، مهربانی و عشق‌ورزی‌ست و چهره اهورایی دارد و پاینده و جاویدانه است یا به عبارت دیگر ازلی و ابدی‌ست.
شب در فرهنگ آریایی نماد تاریکی، جهل، ناامیدی، بیداد و ستمگری‌‌ست و چهره اهریمنی دارد و در نهایت محکوم به زوال است؛ اما روز نماد روشنایی، رشد، تکامل، پیشرفت، امید، مهربانی و عشق‌ورزی‌ست و چهره اهورایی دارد و پاینده و جاویدانه است یا به عبارت دیگر ازلی و ابدی‌ست.
پس با این حساب، شب یلدا نمی‌تواند مبارک باشد. بنابر این باید سراغ فلسفه تجلیل از شب یلدا رفت، چون دانسته تجلیل‌کردن به مراتب بهتر از ندانسته تجلیل‌کردن است.
فلسفه شب یلدا:
یلدا؛ واژه‌‌ای سُریانی‌‌ست که تولد و زایش معنا می‌دهد و مراد از آن زایش دوباره مهر (خورشید) است. در فارسی واژه بومی و پرمفهوم «چله» را به عنوان معادل «یلدا» داریم.
و اما شب یلدا؛ بلندترین شب سال، در حقیقت اوج نبرد تاریکی و روشنایی، ظلمت و نور، اشونان و دُروندان، حق و باطل، نیروی مثبت و نیروی منفی یا به عبارت دیگر نبرد نهایی اهریمن و اهورامزدا در طی سال است. شب نهایت تلاش خود را می‌کند تا سیطره خویش را هم‌چنان حفظ کند و گلیم روشنایی را در هم بپیچد. به همین دلیل این شب در باور آریاییان نحس‌ترین شب سال است. آریاییان برای این‌که با این شب نحس به مبارزه برخاسته باشند، این شب را با روشن‌کردن آتش و شمع و فانوس روشن نگهداشته و به جشن و شادی می‌پرداختند، تا با پخش این انرژی مثبت از خویش به پیروزی اهورامزدا بر اهریمن و روشنایی بر تاریکی کمک کرده باشند. سفره یلدایی پهن کرده و با میوه‌های تر و خشک و با نقل و صندلی و شعر و شور و سرگرمی، به استقبال تولد دوباره خورشید می‌رفتند و این شب را تا صبح بیدار می‌نشستند تا زایش خورشید را به چشم خویش ببینند. مولانای جان، جلال‌الدین محمد بلخی این مفهوم را چقدر زیبا در یک بیت بیان کرده است:
نه شبم نه شب‌پرستم که حدیث خواب گویم
چو غلام آفتابم، همه زآفتاب گویم
بلاخره پس از یک شب طولانی، مهر دوباره زاده شده و جهان را روشن می‌کند و آرییان این اتفاق خجسته را که شکست تاریکی و پیروزی روشنایی باشد، به هم خجسته‌باد عرض کرده و رو به سوی خانه‌های خویش می‌نهادند و با خیال آسوده تا چاشت می‌خوابیدند.
این است فلسفه شب یلدا که بیان کردیم. بنابراین با درنظرداشت پیشینه و فلسفه تجلیل این شب، شب یلدا نحس و روز یلدا مبارک است. پس جمله‌های «شب یلدا مبارک» و «همه شب‌های‌تان یلدا باد» کاربردهای غلط ازین مفهوم است. چون در نخست شب در قاموس آریایی نحس است و دودیگر آرزوکردن تاریکیِ بسیار بر زندگی کسی در حقیقت نفرین است برای آن کس نه دعا. پس صورت درست جمله این است:« یلدای‌تان خجسته باد!» چون واژه یلدا به روز بر می‌گردد، یعنی هنگام زایش خورشید و شبِ پیش از زایش مهر نحس است نه خجسته.
تهماسبی خراسانی
