ترسیم استراتژی: ارزیابی طا-لبان و تصمیم منطقه علیه دا/عش
دا/عش-خراسان از شکاف‌های امنیتی برای گسترش نفوذ و عملیات خود در سراسر افغانستان استفاده می‌کند. حکومت طا-لبان به دلیل نارضایتی‌های سیاسی و اقتصادی مداوم، همدردی با دا/عش را تقویت کرده است. این امر که از اسلام سوء‌استفاده و سلفی‌گری را گسترش می‌دهد، شرایط ایده آلی را برای دا/عش-خراسان جهت جذب افغانستانی‌های رادیکال به وجود آورده است
پس‌زمینه
دا/عش با کنترول سرزمین‌هایی در عراق و سوریه که در آنجا همانند حکومت دفاکتو عمل می‌کرد، به عنوان یک سازمان تروریستی به شهرت رسید؛ بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ بر بیش از ۶ میلیون نفر حکمرانی می‌کرد. داعش که به خاطر تاکتیک‌های خشونت‌آمیزش بدنام است، تلفات متعددی به بار آورد که منجر به کشته شدن بیش از ۳۳ هزار نفر در عراق و سوریه بین ۲۰۱۲-۲۰۱۵ شد. از سال ۲۰۱۸ به این‌سو، این گروه سالانه مسئول بیش از هزار حمله تروریستی بوده است. نفوذ این گروه فراتر از خاورمیانه گسترش یافت و برای افرادی در کشورهای غربی الهام‌بخش بود. با حضور آنلاین پیچیده، داعش به طور موثر از فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی برای جذب پیرو استفاده کرد. علاوه بر این، داعش به‌عنوان الگویی برای سایر گروه‌های تروریستی عمل کرد، چون ایدئولوژی و روش‌های خشونت‌آمیز آن را اتخاذ کردند. داعش همچنین شبکه‌ای از وابستگان منطقه‌ای مانتد داعش-خراسان دارد. حملات اخیر منتسب به داعش در ایران و روسیه، گستردگی و تهدید جهانی این گروه را بیشتر به نمایش گذاشت.
داعش خراسان در سال ۲۰۱۵ پس از بیعت با داعش عراق و شام ظهور کرد. جنگجویان آن متشکل از اعضای سابق طا-لبان و تی‌تی‌پی (TTP) و افراد ناراضی از قبایل محلی بودند. هدف این گروه ایجاد یک نظام اسلامی سخت‌گیرانه در افغانستان، سرنگونی دولت پاکستان و انتقام از ایران به دلیل حمایت از شیعیان افغانستان است. داعش-خراسان که در سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ با مخالفت طا-لبان مواجه شد، قدرتش را از دست داد. با این حال، این گروه که در ابتدا محدود به ولایت‌های ننگرهار و کنر بود، اما پس از روی کار آمدن دوباره طا-لبان، نفوذش را در ۳۴ ولایت افغانستان گسترش داد.
ارزیابی تاثیر حملات اخیر
حملات داعش-خراسان در ایران به تاریخ ۴ جنوری ۲۰۲۴ که منجر به کشته شدن ۸۴ نفر شد، و در روسیه در ۲۲ مارچ ۲۰۲۴ که منجر به کشته شدن ۱۴۰ نفر شد، شهرتش را در ۲۰۲۴ به شدت افزایش داد.
به‌رغم این‌که داعش-خراسان مسئولیت هر دو حمله را بر عهده گرفت. اما اختلافات در مورد جزییات به وجود آمد. در ایران، ادعای داعش-خراسان مبنی بر دو بمب‌گذار انتحاری و ۳۰۰ نفر تلفات، با گزارش مقامات ایرانی مبنی بر انفجار از راه دور و کشته شدن ۸۴ نفر در تضاد بود. به همین ترتیب، ابهاماتی درباره هویت و نقشه‌های شبه‌نظامیان دخیل در حمله روسیه وجود داشت. ایران و روسیه هر دو انگشت خود را به سمت بازیگران دولتی نشانه رفتند و ایالات متحده، بریتانیا و اوکراین را مسئول حمله در روسیه و ایالات متحده و اسراییل را در حمله به ایران مقصر دانستند. بی‌میلی هر دو کشور برای بررسی شفاف و اشتراک‌گذاری اطلاعات منجر به مطرح شدن پرسش‌های حل‌نشده و عدم قطعیت‌های دوامدار شده است. احتمال دخالت دولت‌ها در این حملات وجود دارد، هرچند که در هاله‌ای از رمز و راز نهان مانده است. این امر بر نگرانی‌ها در مورد حساسیت سازمان‌های جهادی و نفوذ سرویس‌های اطلاعاتی پافشاری می‌کند.
طا-لبان و سایر بازیگران منطقه‌ای توانایی و اراده لازم را برای مبارزه موثر با داعش-خراسان ندارند. حکومت تحت رهبری طا-لبان در افغانستان به طور قابل توجهی با مسایل اقتصادی، آموزشی و سیاسی دست و پنجه نرم می‌کند. فقر گسترده همچنان ادامه دارد و بسیاری از افغانستانی‌ها را وادار کرده که به دنبال فرصت در جاهای دیگر باشند. تبعیض جنسیتی با محدودیت دسترسی زنان به آموزش عالی همچنان تقویت شده است.
داعش-خراسان از شکاف‌های امنیتی برای گسترش نفوذ و عملیات خود در سراسر افغانستان استفاده می‌کند. حکومت طا-لبان به دلیل نارضایتی‌های سیاسی و اقتصادی مداوم، همدردی با داعش را تقویت کرده است. این امر که از اسلام سوء‌استفاده و سلفی‌گری را گسترش می‌دهد، شرایط ایده آلی را برای داعش-خراسان جهت جذب افغانستانی‌های رادیکال به وجود آورده است.
این احتمال وجود دارد که داعش-خراسان با توجه به محدودیت‌های طا-لبان، حضور خود را در این کشور حفظ کند.
نکته حایز اهمیت این است که طا-لبان به دنبال سوء‌استفاده از خطر داعش-خراسان در منطقه است. با توجه به پیامدهایی که حضور داعش و القاعده بر جهان غرب دارد، طا-لبان منتظر درخواست غرب است. تهدید ناشی از داعش-خراسان به طور بالقوه می‌تواند به مشروعیت بین‌المللی برای طا-لبان منجر شود، که آن‌ها به شدت به آن نیاز دارند؛ زیرا این امر می‌تواند منجر به لغو تحریم‌ها بر اقتصاد شود.
پس از حمله ۲۲ مارچ ۲۰۲۴ داعش در روسیه، به نظر می‌رسد مسکو تلاش‌های خود را برای مقابله با داعش-خراسان در منطقه در اولویت قرار داده است.
طا-لبان در صورت درخواست مقامات روسی آمادگی خود را برای ارایه حمایت نشان داده اند. روسیه در تلاش برای جلوگیری از انزوای حکومت طا-لبان توسط جهان غرب، استراتژی را اجرا کرد که شامل به رسمیت شناختن نرم طا-لبان است. به عنوان بخشی از این استراتژی، روسیه در ۲۰۲۳ یک مقام طا-لبان را در مسکو تأیید کرد.
از سویی هم، منافع چین در کشف فرصت‌های تجاری و استخراج منابع افغانستان نهفته است. امری که این چشم‌انداز را تقویت کرده که افغانستان تحت کنترل طا-لبان ممکن در طرح کمربند و جاده اشتراک کند. چین از حضور شبه‌نظامیان اویغور در افغانستان ابراز نگرانی کرده است. تا کنون، به نظر می‌رسد که طا-لبان در بازداشت و استرداد این ستیزه‌جویان مردد هستند. با این حال، تقویت روابط می‌تواند راه را برای همکاری جهت رفع مشکل این شبه‌نظامیان در افغانستان هموار کند.
نتیجه‌گیری
روسیه، چین، ایران و افغانستان به‌رغم داشتن منافع متمایز منطقه‌ای، در مقابله موثر با تروریزم با موانعی روبرو هستند. این چالش‌ها شامل فساد، مرزهای متخلخل و همکاری ناکافی امنیتی میان کشورهای همسایه است. هر یک از این ذینفعان منطقه‌ای آرزوها و اهداف منحصر به فردی در تلاش‌ها برای مقابله با داعش-خراسان دارند.
برای افغانستان، هدف از بین بردن دشمن و تهدید مستقیم است، در حالی که برای چین، توجه بیشتر به ستیزه‌جویان اویغور است. هم روسیه و هم ایران درجه‌ای از به رسمیت شناسی دیپلماتیک نسبت به حکومت طا-لبان نشان داده‌اند که عمدتاً به خاطر مخالفت با ایالات متحده است. به‌رغم تجربه نمودن حملات داعش-خراسان، آن‌ها به جای استفاده از اقدامات ضدتروریزم علیه این گروه تروریستی، روی بازیگران دولتی تمرکز کرده‌اند. توانایی آن‌ها برای مبارزه موثر با داعش-خراسان به دلیل پیشرفت ضعیف شان در مبارزه با تروریزم و تکیه بر رویکردهای نظامی سنگین به جای تاکتیک‌های پولیسی غربی، پرسش‌برانگیز است. این راهبردها ممکن است منجر به عواقب ناخواسته شود و به جامعه مسلمانان منطقه آسیب برساند، و حتی باعث تقویت نیروهای داعش-خراسان گردد.
داعش خراسان توانایی انجام حملات تروریستی در جهان غرب را دارد. به همین دلیل است که ایالات متحده از نزدیک داعش را در منطقه رصد می‌کند، چنانچه با اشتراک‌گذاری اطلاعات در مورد حملات داعش-خراسان با روسیه و ایران این امر را نشان داد.
