آزادی اطلاعات، شکل توسعه‌یافته آزادی مطبوعات
با این تعریف، به این نتیجه می‌رسیم که آزادی اطلاعات نه جزء و یا رقیب آزادی مطبوعات، بل که شکل توسعه یافته این آزادی به‌شمار می‌آید؛ چرا که در قطع‌نامه مجمع عمومی ملل متحد، این مفاهیم نظیر توانایی جست‌وجو، انتقال، انتشار و دریافت آزدانه آگاهی‌ها و اندیشه‌ها را دربر می‌گیرد.
در مباحث ارتباطی دنیای امروز به دلیل گسترده‌گی شبکه‌های رسانه‌ای، آزادی اطلاعات کم‌کم جای آزادی مطبوعات را گرفته است. چون در گذشته فرستند‌ه‌ها، پیام‌های ارتباطی شان را از طریق روزنامه‌ها و مجله‌ها به مخاطبان انتقال می‌دادند، این آزادی رد و بدل پیام را آزادی مطبوعات می‌گفتند. اما همان‌گونه که ابعاد مختلف زندگی روز به روز تغییر کرده است، دنیای ارتباطات نیز پیچیده و وسایل آن زیاد شده است. یعنی پس از شکل‌گیری سینما، رادیو، تلویزیون و در این اواخر انترنت، دانشمندان به جای آزادی مطبوعات، مفهوم وسیع‌تر آزادی اطلاعات را به‌کار می‌برند.
به‌عبارت ساده‌تر، مفهوم کهن آزادی مطبوعات، نمی‌تواند این همه وسایل گسترده ارتباطی را پوشش دهد و باید به جای آن از آزادی اطلاعات کار گرفت. هرچند این مباحث به دلیل نبود بسترهای فرهنگی و اجتماعی نسبتاً تازه‌گی دارد، اما از لحاظ تاریخی، این مفهوم قدمت حد اقل نیم‌قرن را دارا است. عبارت آزادی اطلاعات در میانه جنگ جهانی اول و دوم در زمان شکل‌گیری جامعه ملل به عنوان یک بحث جدید مورد تبادل نظر قرار گرفت، اما در سال ۱۹۴۸ در کنفرانس بین‌المللی آزادی اطلاعات در ژنو به آن توجه و حمایت جدی شد.
با این تعریف، به این نتیجه می‌رسیم که آزادی اطلاعات نه جزء و یا رقیب آزادی مطبوعات، بل که شکل توسعه یافته این آزادی به‌شمار می‌آید؛ چرا که در قطع‌نامه مجمع عمومی ملل متحد، این مفاهیم نظیر توانایی جست‌وجو، انتقال، انتشار و دریافت آزدانه آگاهی‌ها و اندیشه‌ها را دربر می‌گیرد.
هرچند کشورهای توسعه‌یافته نظیر فرانسه همین عبارت را به مفاهیم جداگانه نظیر آزادی اطلاع‌رسانی، آزادی اطلاعات و… جداگانه و کاربردی‌تر کرده‌اند، اما در ممالکی چون افغانستان این عبارات هنوز جایگاه مورد قبولی در جامعه نیافته است. ما هر چند به دلیل جریان آزاد اطلاعات در کشور، از انترنت و ابزارهای ارتباطی جدیدی استفاده می‌کنیم؛ اما از حقوق و آزادی‌های این ابزارها کم‌تر در جریان هستیم. بدون شک، این ضعف‌های ما در عرصه رسانه‌ها زمانی تبدیل به نقاط قوت خواهد شد که زمینه‌های پژوهش در این راستا بیش‌تر شود و ما به جای استفاده از منابع نامعتبر در عرصه تحقیقات، از سرچشمه‌های علمی، مستند و پرمحتوا استفاده کنیم.
سید بصیر مصباح، استاد دانشگاه بغلان و پژوهشگر ارتباطات
