آشتی ارگ با زبان فارسی؛ تغییر سیاست یا سیاست بازی؟

به‌رغم تمایل شهروندان فارسی‌زبان افغانستان بر وحدت زبانی با همسایگان ایرانی و تاجیک‌، دولت افغانستان همواره بر جداسازی دری از فارسی اصرار داشته است. فارسی‌زبانان افغانستان آن‌ شیوه را تحمیل نگرش سیاسی به زبان می‌دانند و رد می‌کنند.

نخستین بار بعد از سال ۱۳۴۳ خورشیدی، ارگ ریاست جمهوری افغانستان دو روز پیش نام «فارسی» را در کنار «دری» برای زبان رایج در این کشور به کار برد.
اشرف غنی رییس جمهوری کشور، در همایش «افغانستان: گهواره زبان فارسی دری» شرکت کرد و کشورش را خاستگاه زبان فارسی دری خواند و برای پویایی این زبان ملی، عهد بست.
هرچند دولتمردان افغانستان تا دهه چهل خورشیدی زبان رایج در کشور را «فارسی» می‌خواندند، اما با تصویب قانون اساسی در ۱۳۴۳، «دری» جایگزین آن شد و سیاست دولت بر تمایز فارسی از دری شدت گرفت. اکنون اما چه شده است که ارگ، با زبان فارسی آشتی کرده است و آیا می‌توان آن را تغییر سیاست در بدنه اصلی حکومت دانست؟
زبانی که ۱۱۰ میلیون گویش‌ور در جهان دارد، با سه نام فارسی، دری و تاجیکی در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان شناخته می‌شود.
به‌رغم تمایل شهروندان فارسی‌زبان افغانستان بر وحدت زبانی با همسایگان ایرانی و تاجیک‌، دولت افغانستان همواره بر جداسازی دری از فارسی اصرار داشته است. فارسی‌زبانان افغانستان آن‌ شیوه را تحمیل نگرش سیاسی به زبان می‌دانند و رد می‌کنند.
در افغانستان چند قومی که منازعه بر سر قدرت و هویت، سال‌هاست شکل خونینی به خود گرفته است، بسیاری این تمایز را به انگیزه‌های قومی ربط می‌دهند و دولتمردان را به بی‌مهری و حتی تعصب در قبال زبان فارسی متهم می‌کنند.
استدلال طرفداران ارگ اما در همه این سال‌ها این بوده است که با تغییرات جغرافیایی و ایجاد دولت – ملت‌های مستقل، زبان‌های فارسی در ایران، دری در افغانستان و تاجیکی در تاجیکستان، از دل تمدن زبانی گذشته بیرون‌ آمده‌اند و با یکدیگر متفاوتند.
افغانستان بر این اصل تاکید داشته است که کشور مستقلی با هویت و زبان مستقل است و جزئی از «پان‌ایرانیزم» یا «پان‌فارسیزم» ایران نیست. از این رو، نام فارسی از کتاب‌های مدرسه تا نامه‌های رسمی و از تابلوهای شهر تا گویش‌های محلی حذف شد. اما دولت هیچگاه نتوانسته است دری را در میان مردم عام جایگزین فارسی کند، چنان که اقوام مختلف افغانستان، گویش‌واران فارسی را در زبان شفاهی همچنان «فارسی زبان» می‌گویند.
تلاش فرهنگیان برای توجیه وحدت زبانی هم تاکنون چندان نتیجه ملموسی نداشته است.
اما اشرف غنی رییس جمهوری کشور که بر سر مسئله فارسی و دری مورد انتقاد تند تعدادی قرار دارد، بسیاری را با عبارت «فارسی دری» در عنوان این همایش غافلگیر کرد.
آقای غنی در این همایش گفت:‌ «زبان دری ابزاری برای ایجاد یک قلمرو بزرگ فارسی بوده است و افغانستان در این قلمرو نقش اساسی داشته است، اما این قلمرو در طول تاریخ تنها محدود به ما نیست و باید نوع ارتباطات خود را در ادوار مختلف تاریخ در این قلمرو به‌وضوح بدانیم».
این واژگان از زبان رییس نظامی که پیش از این وزارت فرهنگش تعدادی از خبرنگاران رسانه‌های دولتی را به خاطر کاربرد کلمات «دانشگاه، دانشجو، بیمارستان …» توبیخ کرده بود و دعواهای سختی در آن زمینه در پارلمانش برپا شده بود، شگفت‌آور است.
قنبرعلی تابش استاد زبان فارسی در دانشگاه که همراه با ریاست جمهوری این همایش را در قصر گلخانه برگزار کرده است، به ایندیپندنت فارسی گفت:‌«ایده برگزاری این همایش پنج شش ماه پیش به‌وجود آمد که از خاستگاه زبان فارسی تجلیل شود و آثار گران‌بهای قرون گذشته بازنشر شود. رییس جمهوری دیداری داشتند با ادیبان. از این ایده استقبال کردند. گفتند تصمیم داریم به مناسبت صدمین سالگرد استقلال افغانستان، از هزار سال ادب فارسی در افغانستان تجلیل شود».
او گفت:‌«با تاسف، عده‌ای از اهل سیاست چنین تصوری دارند که دری و فارسی متفاوت است. دو زبان است. خوشبختانه در نگاه رییس جمهوری چنین چیزی وجود ندارد. او هم قبول دارد که این تصور غلطی در جامعه است و باید اصلاح شود. اما در بعضی از سیاستمداران و فعالان سیاسی، چنین برداشت‌هایی وجود داشت. ما مجموعه‌ای از استادان تلاش کردیم که این تلقی را با برگزاری این نشست اصلاح کنیم و بر تعارضاتی که ایجاد می‌شود، خط پایان بگذاریم».
اما این همایش در شرایطی برگزار می‌شود که افغانستان تا دو ماه دیگر پای صندوق‌های رای می‌رود. انتخابات ریاست جمهوری پیش رو که اشرف غنی خواهان انتخاب مجدد در آن است، در ۲۸ سپتمبر سال جاری برگزار می‌شود و او برای پیروزی، به‌شدت به آرای اقوام فارسی‌زبان نیاز دارد. منتقدان او، برگزاری همایش ارگ را یک ترفند دیگر انتخاباتی دانسته‌اند.
ستار سعیدی از نویسندگان افغان اما گفته است:‌«حتی اگر برای کارزار انتخاباتی هم باشد، بعدها می‌شود همانند رویه قضایی، به همین اطلاعیه‌ها و سمینارها استناد کرد و گفت شما خودتان گفتید فارسی و دری از هم جدا نیست».

آقای تابش هم موافق است. او می‌گوید:‌«این یک ترفند انتخاباتی نیست. اما حتی بر فرض هم اگر چنین باشد، از سیاست نباید انتظار کار روحانی و معنوی و در راه خدا را داشت. چه خوب است که تمام تیم‌های انتخاباتی در ایام انتخابات به جای طرح مسایل منفی و شعارهای تند، برای فرهنگ و تاریخ ملت خدمت کند. حتی اگر اهداف سیاسی هم با این کار دنبال شود، باز کار ارزشمند و توجیه‌پذیری است».
به نظر می‌رسد که حتی اگر این آشتی موقتی هم باشد، به تقویت وحدت زبانی کمک خواهد کرد؛ که جغرافیا و سیاست، قلمرو خود را جدا کرده‌اند.