از گوانتانامو تا دوحه؛ طالبان زندانی با امریکاییان زندانبان مذاکره می‌کنند
حالا که ایالات متحده امریکا تصمیم بر خروج نیروهایش از افغانستان گرفته است، تیم مذاکره کننده این کشور به خاطر نیاز عملی به مذاکره با طالبان به تجزیه واژه‌ها رو آورده تا تعریف مشخص از تروریزم پیدا کند که برای طالبان هم قابل قبول باشد.
در سال ۲۰۰۱ میلادی هنگامی که ایالات متحده امریکا به افغانستان حمله کرد و حکومت طالبان را از بین برد، با کسانی که تسلیم شدند هم مثل یک تروریست رفتار شد. آن‌ها بازداشت شدند و با چشمان بسته به زندان گوانتانامو برده شدند. اکنون پنج تن از آن اعضای طالبان در دور میز مذاکره با کسانی نشسته‌اند که آن‌ها را چند سال قبل اسیر کرده بودند.
ملا خیرالله خیرخواه یکی از این پنج مرد می‌گوید:«در جریان اسارت ما در زندان گوانتانامو، حس می‌کردیم که که ما را به ناحق به اینجا آورده‌اند و ما آزاد می‌شویم، اما هرگز فکر نمی‌کردیم که روزی با آن‌ها دور یک میز نشسته و مذاکره کنیم.»
این پنج مقام ارشد طالبان به مدت ۱۳ سال در گوانتانامو زندانی بودند تا این که در سال ۲۰۱۴ میلادی ایالات متحده آن‌ها را در بدل رهایی بوی برگ‌دال، نظامی شناخته شده امریکایی که به عنوان زندانی جنگی در اسارت شورشیان بود، از زندان آزاد کرد.
در ماه‌های اخیر، ایالات متحده امریکا و طالبان برای پایان دادن جنگ در افغانستان مذاکرات فشرده‌ای را آغاز کرده‌اند که این پنج زندانی سابق طالبان نیز شامل تیم مذاکره کننده طالبان است و در دور اخیر گفت‌وگوهای صلح در دوحه قطر هر روز با دیپلمات‌ها و جنرالان امریکایی دور یک میز نشسته‌اند.
در آخرین دور مذاکرات که در ۱۲ مارچ پایان یافت، اعضای طالبان اغلب احساساتی عمل می‌کردند. برخی از آن‌ها سخنان احساساتی درمورد حیاتی بودن خروج کامل نیروهای آمریکایی در مدت شش ماه از افغانستان ارائه کردند. مقامات دخیل در گفت‌وگوها می‌گویند که به غیر از ملا خیرخواه، زندانیان سابق دیگر کمتر تمایلی به صحبت داشتند. وقتی که آن‌ها صحبت می‌کردند، نسبت به بعضی از مذاکره‌کنندگان دیگر طالبان، کمتر خشن و جنجالی به نظر می‌رسیدند. شاید این ملایمت نتیجه سال‌ها سختی یا نگرانی از به خطر افتادن دوباره آزادی شان باشد. طی چند سال گذشته، آن‌ها در دوحه زندگی کرده و با خانواده‌های شان یک جا شده‌اند. اما به درخواست ایالات متحده امریکا تحت نظارت دولت قطر قرار داشتند.
این پنج زندانی سابق گوانتانامو در دوران حکومت طالبان نقش‌های متفاوتی داشتند. ملا خیرخواه به عنوان والی و سرپرست وزارت داخله طالبان کار کرده و عبدالحق واثق، معاون اداره استخبارات طالبان بود. شاید بدنام‌ترین شخص درمیان این پنج نفر ملا فضل مظلوم رییس ارتش طالبان باشد. اتهامات نقض حقوق بشر علیه دیگران به‌طور کلی مبهم است، اما علیه ملا مظلوم شواهد کافی وجود دارد. او متهم به کشتار جمعی و وحشی‌گری است.
ملا مظلوم در جریان محاکمه‌اش در گوانتانامو در قبال عملکردش هیچ ندامتی از خود نشان نداده است. در آن زمان او به دادگاه گفته بود:«جنگ ۲۵ ساله فرد علیه فرد، روستا علیه روستا، شهر علیه شهر، ولایت علیه ولایت و قبیله علیه قبیله جریان داشت. اگر فکر می‌کنید که این جرم است، پس هر فرد در افغانستان باید زندانی شود یا اینجا آورده شود.»
پس از آغاز مذاکرات در ماه گذشته، این پنج مرد، زندانی‌شدن در گوانتانامو را به عنوان مهم‌ترین بخش هویت‌شان دانستند. در پرونده این مردان در گوانتانامو، چندین مورد رفتار خشونت‌آمیز از جمله پرتاب شیر به سوی نگهبانان و پاره کردن دوشک‌های شان ثبت شده است.
در پرونده ملا خیرخواه، علاوه بر ایجاد مزاحمت و خودداری از خوردن و حمام کردن، تلاش برای خودکشی و تشویق دیگران به خودکشی نیز به ثبت رسیده است. اما آقای خیرخواه انجام چنین کارهایی را انکار کرده‌است.
اکثر این مردان پس از آن که تسلیم شده بودند یا حتی پس از شروع همکاری با رهبری دولت جدید در افغانستان بازداشت و به گوانتانامو فرستاده شده بودند.
ملا خیرخواه به زندگی عادی برگشته بود که دست‌گیر شد. او با حامد کرزی که پس از حمله امریکا به افغانستان به قدرت رسیده بود در ارتباط بود. ملا خیرخواه به اتهام قاچاق مواد مخدر و همکاری نزدیک با افراد اسامه بن لادن در گوانتانامو زندانی بود اما او هر دوی این اتهام را در جلسات دادگاه رد کرده بود.
آقای واثق معاون استخبارات طالبان بود که برای دیداری با مأموران سازمان سیا(C.I.A) برای بحث در مورد همکاری با مقامات امریکایی و افغانستان آمده بود. اما او و برخی از همراهانش بازداشت و در حالی که یکی از آن‌ها با فرش پیچیده شده بود به زندان گوانتانامو فرستاده شدند.
ملا مظلوم به جنرال عبدالرشید دوستم که در آن زمان با نیروهای عملیات ویژه ایالات متحده آمریکا همکاری داشت، تسلیم شده بود. جنرال دوستم هزاران تن از افراد ملا مظلوم را به یک زندان بسیار شلوغ فرستاد و شبه‌نظامیانش پس از شورشی در زندان، صدها تن از سربازان ملا مظلوم را به قتل رساندند.
سرانجام، ملا مظلوم و برخی دیگر از اعضای طالبان به امریکایی‌ها تحویل داده شدند.
طالبان در طی روزهای طولانی گفت‌وگو با نمایندگان ایالات متحده امریکا، بر تعیین جدول زمانی برای خروج نیروهای امریکایی از افغانستان اصرار داشتند. اما یکی از موضوعات ناامید کننده، تعریف مشخص از تروریزم بود. از دیدگاه ایالات متحده امریکا تعریف تروریزم این است که از طالبان ضمانت بگیرد که قلمرو افغانستان بار دیگر به عنوان مرکز حملات تروریستی علیه منافع امریکا و متحدانش استفاده نشود.
طالبان قبل از سرنگونی، یک رژیم سرکوبگر بود که شهروندانش را از حقوق اولیه شان محروم کرده بود، دختران اجازه رفتن به مکتب را نداشتند و زنان محکوم به ماندن در پشت دیوارهای خانه بودند و اجازه نداشتند که از خانه بیرون شوند. طالبان در طول ۱۸ سال شورش علیه دولت افغانستان و نیروهای خارجی در این کشور، دست به اعمال تروریستی زیادی از جمله بمب‌گذاری زده است. حالا که ایالات متحده امریکا تصمیم بر خروج نیروهایش از افغانستان گرفته است، تیم مذاکره کننده این کشور به خاطر نیاز عملی به مذاکره با طالبان به تجزیه واژه‌ها رو آورده تا تعریف مشخص از تروریزم پیدا کند که برای طالبان هم قابل قبول باشد.
در برخی از جلسات، جنرال آستین میلر فرمانده نیروهای امریکایی و ناتو در افغانستان با یونیفورم چهارستاره‌اش روبروی زندانیان سابق گوانتانامو نشسته بود. او در ماه اکتوبر سال گذشته، از حمله نفوذی طالبان که در آن جنرال عبدالرازق فرمانده پولیس قندهار کشته شد، نجات یافت. جنرال عبدالرازق در کنار جنرال میلر در یک محوطه محافظت شده در ولایت قندهار قدم می‌زد که توسط یک فرد نفوذی طالبان ترور شد.
براساس گفته‌های مقامات دو طرف که از جزئیات گفت‌وگوها آگاه بودند، جنرال میلر در جریان مذاکرات به طالبان گفته‌است که او آن‌ها را به عنوان جنگ‌جو احترام می‌کند اما این جنگ باید پایان یابد. جنرال میلر همچنین به نیاز مشترک برای مبارزه علیه داعش تأکید کرده‌است.
از جنرال میلر نقل قول شده که او گفته‌است:«ما می‌توانیم به جنگ و کشتن همدیگر ادامه دهیم یا می‌توانیم با هم داعش را نابود کنیم.»
ملا خیرخواه گفت اگر چه دو طرف اینبار نتوانستند که به توافق نهایی دست یابند، اما حداقل منافع مشترک‌شان را برای پایان دادن به جنگ با یکدیگر شریک کرده‌اند.
او گفت: «این جنگ طولانی تلفات و ویرانی‌های زیادی را به بار آورده‌است اما آنچه که ما را امیدوار می‌کند این است که هر دو طرف این مسئله را جدی گرفته‌است. ما در مورد هر مسئله‌ای به گونه جدی بحث می‌کنیم و امیدواریم که اگر کدام مانع جدی برای تخریب روند گفت‌وگوها پیش نیاید، راه بیرون رفت از معضل جنگ افغانستان را پیدا کنیم.»
