افغانستان در سال ۱۴۰۱ (بخش یکم)

افغانستان در سال ۱۴۰۱، عنوان سلسله‌مطالبی است که به بازخوانی مهم‌ترین تحولات افغانستان در عرصه‌های سیاست و امنیت می‌پردازد. این رویدادها به ترتیب وقوع از نظر زمانی و با شماره‌گذاری در تعداد بر اساس ماه‌های سال، بازخوانی می‌شود.

قسمت اول این نوشتار را باهم می‌خوانیم.

حمل

۱

برای نخستین بار در چند ساله پسین، نوروز سال ۱۴۰۱ در افغانستان، نه با مرگ و انفجار، بلکه با جلسه‌ مهم مقامات حکومتی در قندهار آغاز شد؛ جلسه‌ای چهار روزه که در محل استقرار و به ریاست ملا هبت‌ا… آخوندزاده، رهبر امارت اسلامی برگزار شد.

تصمیم‌گیری برای ایجاد تغییر در ترکیب کابینه به هدف کسب مشروعیت سیاسی و نیز «حل اختلافات درونی» از اهداف این نشست اعلام شده بود. 

در این نشست همچنین راه‌های کسب مشروعیت بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت.

اگرچه جزئیات قابل توجهی از آن نشست منتشر نشد، اما به گفته منابع، در آن نشست حداقل ۱۵ وزیر کابینه شرکت کرده بودند.

۲

همزمان با آغاز سال تعلیمی جدید، امارت در اقدامی عجیب و غیرمنتظره، مانع از رفتن دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف ششم به مکاتب شد. در اطلاعیه‌ای که به همین مناسبت منتشر شد، آمده بود که «هرگاه مطابق شریعت، رسم و رواج و فرهنگ افغانی، لباس مکتب طراحی شود»، آنگاه بر اساس حکم رهبری امارت اسلامی، مکاتب دخترانه باز خواهد شد.

این اقدام که برخلاف وعده‌های پیشین مقامات امارت بود، واکنش‌های گسترده ملی و بین‌المللی در پی داشت، از جمله آن که وزارت خارجه امریکا اعلام کرد که دیدار برنامه‌ریزی شده با نمایندگان امارت را در قطر لغو کرده است.

در طول سال، امارت اسلامی از ناحیه تعطیلی مکاتب دخترانه، تحت فشارهای شدید ملی و بین‌المللی قرار داشت و یکی از موانع به رسمیت شناخته شدن حکومت جدید افغانستان نیز همین موضوع بوده است.

افزون بر دولت‌های جهان، نهادهای بین‌المللی نیز کابل را برای بازگشایی مکاتب دخترانه تحت فشار قرار دادند. به عنوان نمونه، در ۲۹ جدی، سازمان علمی فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد «یونسکو» خواستار برگشت بدون قید و شرط دختران افغانستان به مکاتب شد.

این سازمان به مناسبت ۲۴ جنوری روز جهانی آموزش، با نشر اعلامیه‌ای گفت که ممنوعیت آموزش و تحصیل زنان در افغانستان، عامل نابودی دستاوردهای بزرگ دو دهه اخیر شده ‌است.

بر بنیاد اعلامیه یونسکو، تحصیل حق همه است و این سازمان خواستار بازگشت فوری و غیرقابل مذاکره زنان و دختران افغان به مکاتب و دانشگاه‌ها شد.

یونسکو افزود که با بستن در مکاتب به‌روی دختران در افغانستان ۱٫۱ میلیون زن و دختر از آموزش محروم شده‌اند، ۸۰ درصد دختران به سن رفتن به مکتب رسیده‌اند، ۲٫۵ میلیون تن از مکتب دور مانده‌ و ۳۰ درصد از دختران هرگز وارد سیستم آموزش و پرورش افغانستان نشده‌اند.

یونسکو همچنین گفت که با بستن در دانشگاه‌ها در آخرین ماه سال ۲۰۲۲ از سوی امارت اسلامی، ۱۰۰ هزار دانشجوی دختر از رفتن به دانشگاه‌های دولتی و خصوصی محروم شده‌اند.

آمارهای سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد نشان می‌دهد که شمار زنان راه‌یافته به تحصیلات عالی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ افزایش ۲۰ برابری داشته و پیش از ممنوعیت تحصیل، از هر سه زن جوان یک نفر در دانشگاه ثبت نام می‌کرده است.

جدا از دلیل ظاهری بستن مکاتب به روی دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف ششم، انگیزه‌های زمینه‌ای متعددی، چنین اقدامی را پشتیبانی می‌کند. دسته‌ای از انگیزه‌های زمینه‌ای به عوامل مذهبی و اجتماعی برمی‌گردد. در خصوص عوامل مذهبی استدلال بر این است که در متون فقهی، صراحت واضحی وجود ندارد که بتوان در پرتو آنها به دختران اجازه فراگیری آموزش‌ عالی را داد.

با این حال، نه تنها تا پایان سال، فرمانی مبنی بر بازگشایی مکاتب دخترانه صادر نشد، بلکه در فرجام، دروازه‌های دانشگاه‌های دولتی و خصوصی نیز به روی زنان و دختران دانشجو مسدود شد و زنان از حق کار در نهادهای غیر دولتی نیز محروم شدند؛ تصمیمی که مخالفت گسترده جهانی، نتوانست تغییری در آن ایجاد کند.

۳

روز يکشنبه ۱۴ حمل، انفجار در سرای شاهزاده، بزرگ‌ترین بازار ارز کشور، ۸۲ نفر زخمی شدند. سه زن و دو کودک نیز در میان قربانیان بودند.

وزارت داخله گفت که یک سارق مسلح با پرتاب بمب دستی در بازار ارز پایتخت، عامل این حادثه بوده است.

این انفجار در کابل تنها دو روز پس از یک انفجار خونین دیگر در شهرک جبرئیل هرات رخ داد که در آن دست کم چهار نفر کشته و ۲۹ نفر دیگر زخمی شدند.

 در هرات، جمعیتی که برای شرکت در یک بازی سنتی گردهم آمده‌ بودند، آماج انفجار بمب‌ کارگذاری‌شده قرار گرفتند.

مسؤولیت هر دو انفجار را گروه تروریستی داعش بر عهده گرفت.

همزمان در بدخشان نیز یک انفجار مرگبار، آمر امنیت فرماندهی پولیس حکومت را زخمی کرد و دو محافظ او را کشت.

۴

ملا هبت‌ا… آخوندزاده، رهبر امارت اسلامی، با صدور فرمانی، کاشت کوکنار را در سراسر کشور ممنوع اعلام کرد و هشدار داد که تخلف از این فرمان، پیگرد و مجازات خواهد داشت.

بر بنیاد این فرمان که روز یکشنبه ۱۴ حمل اعلام شد، به تمام مردم خبر داده شده که کاشت کوکنار مطلقاً ممنوع است و هیچ‌کس نمی‌تواند از آن تخلف کند.

اما به رغم صدور این فرمان، دفتر مبارزه با مواد مخدر و‌ جرایم سازمان ملل متحد روز سه‌شنبه، ۱۰ عقرب، در گزارشی گفت که کشت خشخاش در افغانستان نسبت به سال گذشته ۳۲ درصد افزایش یافته و ساحه کاشت آن به ۲۳۳ هزار هکتار زمین رسیده است.

بر اساس یافته‌های این گزارش، بخش‌های جنوب غربی افغانستان ۷۳ درصد از کل مساحت کاشت خشخاش را به خود اختصاص داده است.

۵

روز شنبه ۲۷ حمل، جنگنده‌های پاکستانی مناطقی از ولایت‌های کنر و خوست را بمباران کردند. به گفته منابع محلی، شمار قربانیان این حملات به ۴۷ کشته و ده‌ها زخمی رسید.  

گفته می‌شود قربانیان بیشتر از بی‌جاشد‌گان وزیرستان پاکستان بودند که به این روستاها پناه آورده‌اند، اما هرچه باشد این امر، نقض بی‌شرمانه حاکمیت ملی و استقلال سیاسی و تمامیت سرزمینی یک کشور مستقل است و نیازمند پاسخی متناسب می‌باشد.

۶

برای نخستین بار شاخه خراسان گروه داعش در افغانستان، ادعا کرد که پاسگاه‌های نیرو‌های ازبکستان را در شهر مرزی ترمذ مورد حمله قرار داده است. این گروه گفت است که این حمله روز دوشنبه، ۲۹ حمل، با موشک‌های کاتیوشا انجام شده است.

اما وزارت خارجه افغانستان و سخنگوی رییس جمهور ازبیکستان، حمله داعش از خاک افغانستان به سوی ترمذ را تکذیب کردند.

۷

روز سه شنبه ۳۰ حمل، غرب کابل صحنه سه انفجار پی در پی مهیب و مرگبار بود. آموزشگاه ممتاز و مکتب عبدالرحیم شهید، هدف انفجارهایی قرار گرفتند که منجر به قربانی شدن ده‌ها نفر شد.

این انفجارها زمانی رخ داد که دانش‌آموزان در حال بیرون شدن از مکتب بودند.

این سه انفجار دست‌کم ۳۰ کشته و ده‌ها زخمی بر جای گذاشت و آمار مجموعی قربانیان آن از ۱۰۰ نفر بیشتر بود، اما سخنگوی پولیس در توییتر نوشت که قربانیان این انفجار ۶ نفر کشته و ۱۱ نفر زخمی بوده‌اند.

ثور

۱

اول ثور، روز خونینی برای افغانستان بود. در این روز ده‌ها نفر در چهار بمبگذاری در سراسر کشور کشته شدند، اما عمده قربانیان این انفجارها، نمازگزاران شیعه و سنی در بلخ و کندوز بودند.

ظهر پنجشنبه اول ثور، بیش از ۵۰ نمازگزار در بزرگترین مسجد شیعیان در شهر مزار شریف شهید و بیش از ۹۰ نفر دیگر زخمی شدند.

همچنین در انفجاری دیگر در مسجد مولوی سکندر در کندوز که روز جمعه ۲ ثور رخ داد، ۵۰ نفر شهید و بیش از ۵۰ نفر دیگر زخمی شدند.

مسوولیت هردو انفجار را گروه تروریستی داعش بر عهده گرفت.

انفجار مساجد شیعیان و سنی‌های نمازگزار در مزارشریف و کندوز در شمال، در حالی رخ داد که انفجار بمب‌های کنار جاده‌ای در کابل و ولسوالی خوگیانی ننگرهار در شرق، دست‌کم ۴ نیروی حکومت را کشت.

موج انفجارها در یک روز که از شرق تا شمال کشور را درنوردید، به وضوح نشان داد که امنیت همچنان رؤیای گمشده مردم افغانستان است.

حمله داعش بر نمازگزاران شیعه و سنی در ولایات شمالی بلخ و کندوز در حالی رخ داد که دو روز پیشتر از آن این گروه تروریستی با حمله به دو مرکز آموزشی از جمله مکتب عبدالرحیم شهید در غرب کابل، ده‌ها دانش‌آموز و غیرنظامی را به شهادت رسانده و ده‌ها تن دیگر را زخمی کرد.

این در حالی است که روز پنجشنبه ۸ ثور، در انفجار دو موتر بمب‌گذاری‌شده در مزار شریف، ۹ نفر کشته و حداقل ۱۳ تن دیگر زخمی شدند.

محمدآصف وزیری سخنگوی پولیس ولایت بلخ گفت که این دو حمله، دو موتر تونس حامل مسافران شیعه را هدف قرار دادند.

۲

نهم ثور، انفجار در مسجد «خلیفه صاحب» در منطقه علاءالدین کابل، ده‌ها کشته و زخمی بر جای گذاشت. امام جماعت این مسجد گفت که در این انفجار که احتمالاً انتحاری بوده دست کم ۵۰ نفر کشته شدند. اما یکی از سخنگویان وزارت داخله آمار کشتگان را ۱۰ نفر و شمار زخمیان این رویداد تروریستی را ۱۵ نفر اعلام کرد.

این انفجار زمانی رخ داد که نمازگزاران در این مسجد اهل سنت پس از ادای نماز جمعه برای حلقه ذکر، تجمع کرده بودند.

مسئولیت این انفجار را هم داعش بر عهده گرفت.

۳

شاخه خراسان داعش مدعی شد که روز شنبه ۱۷ ثور، به خاک تاجیکستان حمله موشکی انجام داده است.

رسانه‌های تاجیکستان هم به نقل از مقام‌های امنیتی این کشور گزارش دادند که چهار موشک دست‌ساز از نوع BM-1 از ولسوالی خواجه‌غار ولایت تخار به سمت تاجیکستان شلیک شده‌ است.

این رسانه‌ها به نقل از مقامات افغانستان نوشتند که این حمله کار داعش بوده، اما مقام‌های محلی تاجیکستان در مرز افغانستان ادعا کردند که کار جماعت انصارالله، شبه‌نظامیان مخالف دولت این کشور بوده است.

۴

وزارت مالیه روز شنبه ۲۴ ثور، در اطلاعیه‌ای، بودجه سال ۱۴۰۱ را بر اساس تصویب شورای وزیران اعلام کرد.

وزارت مالیه در این اطلاعیه، مجموع بودجه سال مالی ۱۴۰۱ را ۲۳۱ میلیارد افغانی، حدود ۲ میلیارد و ۲۲۵ میلیون دالر، اعلام کرد و گفت که از این مبلغ، ۲۰۳ میلیارد افغانی بودجه عادی و ۲۷٫۹ میلیارد افغانی بودجه توسعه است.

وزارت ادعا کرده‌ که بودجه سال مالی ۱۴۰۱ از عواید داخلی کشور تامین می‌شود و هیچ‌گونه حمایت مالی خارجی در بودجه مد نظر قرار نگرفته است.

مسئولان وزارت مالیه در جلسه‌ای که برای اعلام بودجه در کابل برگزار شد، گفتند بودجه امسال ۴۴ میلیارد افغانی کسری دارد، اما بر اساس برنامه مالی منظم، تا پایان سال به اهداف تعیین‌شده می‌رسند.

وزارت مالیه در بودجه سال ۱۴۰۱ مشخص نکرد که این بودجه برای کدام اهداف و چه برنامه‌هایی استفاده خواهد شد. همچنین روشن نیست که این مبلغ از چه منابعی تامین شده است.