افغانستان در سال ۲۰۲۰
سال ۲۰۲۰ برای افغانستان، سالی پرفراز و فرود و همراه با رویدادهایی بزرگ در حوزه‌های گوناگون سیاسی ـ امنیتی بود.
در یک نگاه گذرا به مهم‌ترین رویدادهای کشور در سال ۲۰۲۰، آنچه بیش از همه برجسته می‌نماید اعلام نتایج نهایی انتخابات و تشکیل دولت مستعجل موازی از سوی عبدالله عبدالله، مذاکرات صلح امریکا و طالبان، توافق سیاسی اشرف غنی و عبدالله، آزادی پنج هزار زندانی طالبان، آغاز مذاکرات بیناافغانی در دوحه قطر، خشونت‌افزایی‌های تروریستی هدفمند و ادامه بیماری کرونا در این سال است.
در زیر، از محورهای فوق، گزارش کوتاهی ارائه می‌شود.
اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری
سرانجام کمیسیون انتخابات، نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری ششم میزان را در ۱۹ جنوری ۲۰۲۰ (۲۹ دلو ۱۳۹۸) اعلام کرد و بر پایه آن، اشرف غنی با به دست آوردن بیش از ۵۰ درصد آرا، به عنوان رییس جمهور ۵ سال آینده افغانستان معرفی شد. این در حالی بود که تیم ثبات و همگرایی، مهم‌ترین رقیب انتخاباتی اشرف غنی، پیش از آن، روند تفتیش ویژه از سوی کمیسیون انتخابات را فاقد مشروعیت قانونی دانسته و از روند انتخابات خارج شده بود و پس از اعلام نتیجه نهایی انتخابات، دست به تشکیل حکومت موازی همه‌شمول زد و با برگزاری مراسم تحلیف جداگانه غنی و عبدالله در ارگ و سپیدار در نهم مارچ (نوزدهم ماه حوت) انتخابات ریاست جمهوری ششم میزان، وارد مرحله فاجعه‌بار سیاسی شد.
پس از آن عبدالله در برخی ولایات شمالی اقدام به تعیین والیانی کرد که از حکومت همه‌شمول مورد نظر وی نمایندگی می‌کردند، اما این کار سرانجام با ممانعت امریکا متوقف شد. امریکا همچنین مانع برگزاری مراسم تحلیف ریاست جمهوری از سوی هر دو تیم پیشتاز انتخاباتی در ۲۷ فبروری (۸ حوت) شد که قرار بود دو روز قبل از امضای توافقنامه صلح میان امریکا و طالبان برگزار شود.
اما درنهایت هر دو رقیب انتخاباتی مدعی پیروزی، مراسم تحلیف جداگانه ریاست جمهوری را به صورت همزمان در ارگ و سپیدار برگزار کردند و تلاش‌های فشرده سفارتخانه‌های خارجی مقیم کابل و بازیگران اصلی در مسایل افغانستان برای حل این بن‌بست، راه به جایی نبرد.
امضای توافقنامه صلح دوحه
نمایندگان امریکا و طالبان، به دنبال یازده دور مذاکره نفسگیر هجده ماهه و همراه با فراز و فرود بسیار، سرانجام در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ (۱۰ حوت ۱۳۹۸) توافقنامه صلح دوحه را طی مراسمی رسمی، امضا کردند.
ضمانت گروه طالبان در عدم استفاده خاک افغانستان علیه امنیت امریکا و متحدان آن، ارائه جدول زمانی خروج کامل نیروهای امریکایی و ناتو ظرف ۱۴ ماه پس از امضای توافقنامه، برگزاری مذاکرات بین‌الافغانی در دهم مارچ سال ۲۰۲۰ و بحث بر سر آتش‌بس همه‌جانبه در مذاکرات بین‌الافغانی، مهم‌ترین محورهای توافقنامه صلح دوحه بود.
بر پایه این توافقنامه، امریکا متعهد شد که ظرف ۱۳۵ روز نیروهای خود را به ۸۶۰۰ نفر کاهش دهد و بقیه نیروهای خود را ظرف نه و نیم ماه از افغانستان خارج کند.
همچنین آزادی ۵ هزار زندانی طالبان از زندان‌های دولت افغانستان و یک هزار تن از کسانی که در دست طالبان اسیرند در بازه زمانی ده روز پس از امضای توافق، در متن آن ذکر شده است.
از تعهدات دیگر امریکا به طالبان، بررسی تحریم‌ها علیه اعضای این گروه با آغاز مذاکرات بیناافغانی و رفع آن تحریم‌ها تا ۲۷ اگست ۲۰۲۰ بود.
بخش دوم این توافقنامه اما مربوط به تعهدات متقابل طالبان است که قطع رابطه با گروه‌های تروریستی، یکی از آنها است.
آزادی زندانیان طالبان
اجرای مفاد مندرج در توافقنامه صلح دوحه، بر اساس زمان‌بندی اعلام‌شده در آن، پیش نرفت و بخش‌های عملیاتی‌شده آن با تأخیر بسیار زیاد، اجرا شد.
آقای اشرف غنی، دستور رسمی آزادی ۵ هزار زندانی طالبان را یک روز پس از مراسم تحلیف ریاست جمهوری و در تاریخ ۱۰ مارچ (۲۰ حوت) صادر کرد.
در حکم صادره از سوی آقای غنی آمده بود که در مرحله اول، آزادی ۱۵۰۰ زندانی طالبان ظرف چهار روز آینده آغاز می‌شود و روزانه ۱۰۰ زندانی طالبان پس از گذراندن مراحل اداری آزاد خواهند شد.
در این حکم آمده که همه زندانیان پیش از آزادی باید در یک تعهدنامه کتبی تضمین دهند که دیگر «به صفوف جنگ» باز نخواهند گشت و همچنین از همه آنها مشخصات بایومتریک گرفته خواهد شد.
توافق اشرف غنی و عبدالله
اگرچه انتخابات ریاست جمهوری ششم میزان ۱۳۹۸، به تکرار تجربه حکومت وحدت ملی منتهی نشد، اما در نهایت، بازهم امضای یک توافق سیاسی میان آقایان غنی و عبدالله بود که به جنجال انتخاباتی پایان داد. این توافقنامه در ۱۷ می ۲۰۲۰ (بیست و هشتم ثور ۱۳۹۹) برای تقسیم قدرت امضا شد و به موجب آن، عبدالله عبدالله رئیس شورای «شورای عالی مصالحه ملی» شد و در تعیین وزرای کابینه هم دارای نقش و سهم است.
یکی از مهم‌ترین دلایل عدم تشکیل دولت و تعویق مذاکرات صلح با طالبان، عدم توافق دو رقیب اصلی انتخابات، آقایان غنی و عبدالله بود.
آغاز مذاکرات بیناافغانی
سرانجام پس از کش و قوس‌های بسیار، مذاکرات صلح بیناافغانی، روز شنبه ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۲ سنبله ۱۳۹۹) در دوحه پایتخت قطر آغاز شد، اما سایه سنگین اختلافات در افتتاحیه مذاکرات بیناافغانی، این فرایند را با تردیدها و تشکیک‌های زیادی مواجه کرد. محتوای سخنرانی‌های نمایندگان و رهبران هیئت‌های مذاکره‌کننده نشان داد که تفاوت و فاصله میان آنها عمیق و گسترده است و رسیدن به نقطه‌ای برای توافق، بسیار دشوار و پرچالش خواهد بود.
عبدالله، رییس شورای مصالحه ملی که در رأس هیئتی ۲۱ نفره از سوی دولت جمهوری اسلامی افغانستان در آیین افتتاحیه مذاکرات بیناافغانی شرکت کرده بود، در سخنرانی خود بر حفظ قانون اساسی تأکید کرد، اما ملا برادر، معاون سیاسی رهبر طالبان و رییس دفتر سیاسی آن گروه در قطر لزوم برپایی یک «نظام اسلامی» در افغانستان را مورد تأکید قرار داد.
طالبان که سالیان درازی به بهانه دست‌نشانده بودن دولت افغانستان، از مذاکره مستقیم با آن خودداری می‌کرد، در نهایت به مواجهه رو در رو در میز مذاکره با دولت تن داد و جامعه جهانی و همسایگان افغانستان، از جمله ایران، از این روند پشتیبانی کردند. آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، این نشست را فرصتی بزرگ برای رسیدن به آرزوی مردم افغانستان (صلح) دانست و گفت که خود افغان‌ها باید فضا و روند مذکرات را تعیین کنند. او افزود که امیدوار است با آغاز مذاکرات آتش‌بس کامل برقرار شود و بیش از این جان غیرنظامیان هدر نرود. دور اول این گفتگوها نتیجه ملموسی نداشت؛ جز آن‌که دوطرف بعد از نزدیک به سه ماه، در خصوص اصول کلی مذاکرات و توقف سه هفته‌ای آن برای مشورت با رهبران خود، توافق کردند. در این مدت، آنچه بیش از گذشته مورد توجه و تمرکز طالبان قرار گرفت، دامن زدن به خشونت‌ها به صورتی بی‌سابقه بود.
حملات تروریستی هدفمند
در یک سال پس از امضای توافق صلح میان امریکا و طالبان و به ویژه در سه ماهه نخست آغاز مذاکرات بیناافغانی، خشونت‌ها و جنگ‌افروزی‌های طالبان، به صورت بی‌سابقه‌ای افزایش یافت.
به گونه‌ای که بر اساس گزارش سیگار، بین ماه‌های جنوری تا سپتامبر ۸۷۶ غیر نظامی کشته و یک هزار و ۶۸۵ غیر نظامی دیگر زخمی شدند.
وزارت امور داخله نیز در اواخر ماه قوس (۲۹ دسامبر ۲۰۲۰) اعلام کرد که در سه ماهه پسین، ۴۸۷ غیرنظامی در حملات طالبان جان باخته و یک هزار و ۴۹ تن دیگر زخمی شده‌‌اند. بر اساس آمارهای ارائه شده توسط وزارت امور داخله، طالبان در این مدت، ۳۵ حمله انتحاری و ۵۰۷ انفجار از طریق جاسازی ماین انجام داده‌‌اند.
در این مدت، ماشین کشتار طالبان در حالی بیش از هر زمان دیگر فعال بود که هیئت‌های مذاکره‌کننده دولت و طالبان در دوحه، پایتخت قطر، سرگرم رایزنی‌های صلح بودند.
آنچه نگران‌کننده است این است که در میان غیر نظامیان، آمار تلفات چهره‌های فرهنگی ـ رسانه‌ای و نخبگان علمی ـ سیاسی و حتی مقامات عالی‌رتبه دولتی نیز در ترورهای زنجیره‌ای هدفمند، افزایش بی‌سابقه یافت، اما این همه اتفاقات تروریستی سال ۲۰۲۰ نبود، بلکه در کنار چهره‌های فرهنگی، شخصیت‌های تأثیرگذار و معتدل دینی نیز قربانی ترورهای زنجیره‌ای شدند.
فراتر از این دامنه اقدامات هدفمند تروریستی در قالب بمب‌گذاری یا حمله گروهی، به مراکز صحی ـ درمانی و علمی ـ آموزشی نیز کشانده شد و شفاخانه ۱۰۰ بستر و کورس کوثر دانش در دشت برچی و دانشگاه کابل، از مراکزی بودند که هدف حملات سنگین و پرتلفات تروریستی قرار گرفتند.
بحران کرونا
در کنار افزایش ناامنی‌ها و بحران سیاسی، همه‌گیری کرونا نیز در سال ۲۰۲۰، مزید بر علت بود و مردم را در تنگنای شدید معیشتی قرار داد. اگرچه در طول سال ۲۰۲۰، میزان ابتلا به کوویدـ۱۹ در افغانستان نسبت به سایر کشورهای جهان بسیار پایین گزارش داده شد، اما تبعات اقتصادی و معیشتی این بیماری برای مردمی که قربانی بیکاری ناشی از ناامنی‌های دائمی هستند، بسیار سنگین و کمرشکن بود؛ به گونه‌ای که یک سخنگوی برنامه جهانی غذا در افغانستان در ماه می ۲۰۲۰ (ثور ۱۳۹۹) گفت که ۴۴ درصد از همه افغانستانی‌ها ـ بیشتر از ۱۶ میلیون نفر ـ وابسته به وسایل امرار معاش ناپایداری هستند که به علت شوک‌های ناشی از کرونا دچار اختلال خواهد شد.
اکنون بیم آن می‌رود که موج دوم شیوع کرونا که به علت جهشی شدن این ویروس، سرعت واگیری بیشتری دارد، شرایط اقتصادی بسیار سخت‌تری را بر مردم تحمیل کند.
