انتحاری؛ از شکست عقلانی تا کالای سیاسی

چرا شخصی حاضر می‌شود برای خاتمه دادن به زندگی دیگران، اول از زندگی خودش بگذرد و پیش از قتل دشمن، نقشه‌ قتل شخص خود را دنبال می‌کند.

انتحاری، نوعی از خودکُشی است که برای صدمه زدن به دیگران «دشمن» مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عمل از گذشته‌های دور وجود داشته، اما در دودهه‌ اخیر بیش‌تر به‌چشم می‌خورد.
بررسی‌ها و آزمایش‌های علمی نشان می‌دهد که عمل انتحار، ریشه‌ ایدئولوژیک و جنبه‌ سیاسی- امنیتی دارد.
یعنی کسانی که توسط ابزارهای گوناگون خودشان را در میان جمعیت بزرگ یا شخصیت‌های مهم می‌کشند تا آن‌ها را نیز به قتل برسانند، توسط مراکز تولید و فروش آماده وتوسط نهادهای استخباراتی و افراد کار کشته‌ امنیتی- نظامی موظف به انجام وظیفه می‌شوند. به‌ این لحاظ، دو پروسه‌ مهم سیاسی و ایدئولوژیک در عقب انتحاری نهفته است.
اما پرسش این است که چرا شخصی حاضر می‌شود برای خاتمه دادن به زندگی دیگران، اول از زندگی خودش بگذرد و پیش از قتل دشمن، نقشه‌ قتل شخص خود را دنبال می‌کند.
در این باره‌، پاسخ‌های روان‌شناختی و آزمون‌های زیادی مطرح شده است. برخی‌ها به‌این باورند که فرد انتحار کننده از طبقه پایین اجتماعی و دارای سرگذشت به‌ شدت اسفبار و تلخی است که نمی‌تواند با زندگی کنار آید. بعضی هم، وجود عقیده‌ به ‌شدت افراطی را در عقب این عمل تاثیرگذار می‌دانند، اما هرچه باشد، عقلانیت معتدل امروز این امر را مردود می‌شمارد.
به بیان دیگر، انتحاری شکست عقلانیت و حمایت از افراطی‌گری است. کسی که دست به انتحار می‌زند، تفکر و تعمق را کنار می‌گذارد و به‌ دنبال احساس، تبلیغ و یا هم دنیای تخیلی می‌رود. اگرچه خیلی نیاز به تحقیق عمیق دارد تا دانسته شود پروسه‌ تغییر فکر افراد و تبدیل آنان به نیروهای انتحاری چه‌گونه است، اما این نکته واضح است که چنین افراد در محیط‌های به ‌شدت افراطی با ابزارهای مدرن از دوران کودکی آموزش می‌بینند. در این جا، عقلانیت انسانی در برابر تفکرات ضدانسانی شاید مقاوت کند، اما با استفاده از امکانات گسترده در نهایت این عقلانیت شکست می‌خورد.
نکته‌ دیگر، تبدیل شدن افراد به انتحاری و کالای سیاسی است. کالا به‌ زبان ساده، شئ است که در برابر پول و یا کالای دیگر مبادله می‌شود. این کالای دیگر، می‌تواند اطلاعات، قدرت و یا چیزی دیگر باشد. مهم این است که امروز، افراد انتحاری پس از گذراندن دوره‌های آموزشی- در مراکزی که هنوز جای آن معلوم نیست- توسط نهادهای امنیتی، استخباراتی و نظامی مبادله می‌شوند و مورد استفاده قرار می‌گیرند. واقعیت این است که انتحاری در مفهوم کل آن، جنبه‌ سیاسی و کالایی پیدا کرده و دست‌های پشت پرده و بزرگ‌تر در تولید و استفاده‌ تجارتی از آن نقش بسیار عظیمی دارند. به‌ این لحاظ، تفکر این‌که مسئله‌‌ای به‌ نام انتحاری از جهان رخت بندد و نابود شود، خطا است، بنابراین برای دفاع از خود هوشیار بود و برنامه‌های دفاعی درست و کارآمدی داشت.
سیدعبدالبصیر مصباح، استاد دانشگاه و پژوهشگر ارتباطات