ترکیه چه نقشی می‌تواند در روند صلح بازی کند؟
اکنون زمان ایجاد یک چارچوب همکاری جدید و مستحکم برای صلح پایدار است. بنابراین، این به ترکیه و افغانستان مربوط می‌شود که بلافاصله رایزنی‌ها را برای دستیابی به این هدف آغاز کنند
از زمانی که ترکیه در سال ۱۹۵۲ به سازمان پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) پیوست، روابطش با ایالات متحده ماهیت استراتژیک داشته است. حملات ۹/۱۱ سپتمبر القاعده علیه ایالات متحده همکاری‌های آنها را در امر مبارزه با تروریزم در همه اشکال و مظاهر آن تقویت کرد و افغانستان تئاتر دیگری بود که این دو در آن رفیق بودند. آنها در تمام عملیات‌ها و ماموریت‌ها در افغانستان کنار هم کار کردند و در سال‌های آینده نیز همین‌طور خواهد بود. بنابر این، این امر تصادفی نیست که دولت بایدن از ترکیه بخواهد از اجلاس سران در باره افغانستان ماه آینده میزبانی کند.
در افغانستان، ترکیه و ایالات متحده از همان ابتدا سربازان خود را در معرض خطر قرار دادند. در هر مرحله حساس، آنها همکاری خود را برای دستیابی به صلح پایدار تقویت کردند. ترکیه دوبار نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت (آیساف) را رهبری کرد و تا ختم ماموریت از آن پشتیبانی کرد. این کشور همچنین به عنوان بخشی از ماموریت حمایت قاطع مسئولت فرماندهی کابل و عملیات‌های میدان هوایی بین‌المللی کابل را به عهده گرفت.
به تاریخ ۷ مارچ، انتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده نامه‌ای به رییس جمهور اشرف غنی فرستاد و بر نیاز فوری دستیابی به صلح در افغانستان پافشاری کرد. او واضح ساخت که پالیسی دولت بایدن هنوز زیر بررسی است، اما حل و فصل صلح‌آمیز جنگ همچنان اولویت است. این نامه به غنی در مورد کنفرانس تحت نظارت سازمان ملل متحد در ترکیه اطلاع داد که در آن ذینفعان بین‌المللی و منطقه‌ای تلاش خواهند کرد به توافق روی آتش‌بس فوری دست یابند. ضمیمه این نامه، نقشه راه تقسیم قدرت، به ویژه «دولت صلح» بود. دولت ترکیه متعاقباً اعلان کرد که این کنفرانس در ماه اپریل برگزار خواهد شد.
به تاریخ ۱۸ مارچ، آنتونیو گوترش سرمنشی سازمان ملل متحد جین آرنولت دیپلمات پیشکسوت فرانسوی را به عنوان نماینده ویژه خود در امور افغانستان و منطقه منصوب کرد. در همان روز، کنفرانس صلح افغانستان به میزبانی «ترویکا»ی گسترده با حضور نمایندگان دو طرف درگیر، ترکیه، قطر و کشورهای نظارت‌کننده در مسکو برگزار شد.
به دنبال تحرکات اخیر، ترتیب تقسیم قدرت ممکن از این کنفرانس بیرون داده شود. ترکیه با توجه به پیوندهای تاریخی عمیق با افغانستان، منطقه و عضویت در ناتو و مشارکت با اتحادیه اروپا، موقعیت منحصر به فردی برای تسهیل حل و فصل صلح‌آمیز بحران افغانستان دارد.
توافق صلح امریکا – طالبان
در دهه گذشته، وقتی مصالحه به عنوان استراتژی خروج از افغانستان برای جامعه بین‌الملل مطرح شد، طالبان همواره از مذاکرات مستقیم با دولت خودداری کردند. در عوض، این گروه مصمم بود که با ایالات متحده به طور مستقیم صحبت کند. در سال ۲۰۱۸، دولت ترامپ تصمیم گرفت به طور مستقیم با طالبان در دوحه قطر، محل دفتر سیاسی این گروه، مذاکره کند. پس از حدود دو سال گفت‌وگو، توافق‌نامه امریکا-طالبان در فبروری سال ۲۰۲۰ امضا شد. طالبان باید روابط خود را با القاعده قطع و با حسن‌نیت برای دستیابی به حل و فصل سیاسی با دولت افغانستان به طور مستقیم گفت‌وگو می‌کرد. همزمان ایالات متحده باید نیروهایش را تا اول ماه می سال ۲۰۲۱ از این کشور خارج کند.
بعد از گفت‌وگوهای فشرده، این توافق‌نامه شامل آزادی ۵ هزار زندانی طالبان و ۱ هزار زندانی نیروهای امنیتی افغانستان قبل از شروع مذاکرات مستقیم بود. سرانجام، سپتمبر گذشته، گفت‌وگوهای مستقیم بین دولت و طالبان آغاز شد. تاکنون، هیچ نتیجه دلگرم کننده‌ای نداشته است.
دولت بایدن در حال بازنگری این توافق‌نامه و استراتژی خود در قبال افغانستان است. سه دیدگاه مختلف در واشنگتن نمایان شده است: پایبندی کامل به این توافق‌نامه از جمله خروج، خروج تدریجی نیروهای امریکایی و ماندن در افغانستان برای جلوگیری از هدر رفتن دستاوردهای دو دهه گذشته. واشنگتن واضح ساخته است که قبل از گرفتن تصمیم نهایی با ناتو و متحدان اروپایی خود رایزنی می‌کند. این امر بخشی از نشست ترکیه است.
روابط ترکیه – افغانستان
برای ترکیه، افغانستان از لحاظ تاریخی و اجتماعی هرگز احساس دوری نکرده است. قرن‌ها پیش، اقوام ترک از خراسان، منطقه باستانی که افغانستان امروزی و فراتر از آن را شامل می‌شود، به آنتالیا مهاجرت کردند. امروز، این روابط هنوز پابرجاست. روابط مردم با مردم و دولت با دولت همچنان قوی است. مردم ترکیه پس از ۱۱ سپتمبر، کمک‌های مهمی به افغانستان کرده‌اند.
از زمان حملات تروریستی ۱۱ سپتمبر و به عنوان بخشی از اقدامات بعدی جامعه جهانی، ترکیه بار دیگر تصمیم گرفت تا به افغانستان کمک کند تا آینده بهتر در صلح و ثبات داشته باشد. ترکیه در تاریخ خود بیشترین کمک را به این کشور کرده و آن را در هر کنفرانس کشورهای کمک‌کننده ادامه داده است. انقره در کنفرانس ۲۰۲۰ جنوا، ۷۵ میلیون دالر برای دو سال دیگر به افغانستان کمک کرد.
ترکیه در چارچوب ماموریت کمک، مشوره و آموزش ناتو، ۵ هزار نظامی و ۱۰ هزار پولیس افغانستان را آموزش داده است. دسمبر گذشته، این کشور تصمیم گرفت حضور نظامی خود را در این کشور ۱۸ ماه دیگر تا جون ۲۰۲۲ تمدید کند، بسیار فراتر از مهلت تعیین‌شده خروج نیروهای امریکایی. هرگونه تنظیم شمار نیروهای ناتو در افغانستان به حضور ترکیه تأثیر نخواهد گذاشت. تصمیم دولت ترامپ برای کاهش شمار نیروهای امریکایی، عقب‌گرد برای تلاش‌های ناتو و مغایر اصل «با هم رفتن، با هم خارج شدن» بود. این تصمیم، در مغایرت با انتقال مسئولیت‌ها از آیساف به حمایت قاطع، ائتلاف را با مشکل چگونگی تنظیم حضورش مواجه ساخت، امری که موضوعی رایزنی‌های فشرده سران ناتو بود.
نقش ترکیه در روند صلح
افغانستان مشغله ناتمام است و به توجه منطقه و جامعه جهانی نیاز دارد. اما توافق امریکا-طالبان، پیشرفت مهم به سمت یک کشور آزاد است که با خود و خارج در صلح باشد. دستیابی به این هدف در زمانی که بخش‌های رادیکال طالبان به حملات خشونت‌بار خود در افغانستان ادامه می‌دهند، دشوار است. به همین خاطر، در طول روند جاری، هوشیار باشیم. تمام بازیگران دخیل باید مراقب باشند تا پیشرفت‌های به دست آمده در دو دهه گذشته را حفظ کنند. آسیب‌پذیری افغانستان و بی‌ثباتی همچنان ادامه دارد.
به نفع ترکیه است تا از روند دوحه کاملاً حمایت کند و تمام کانال‌های گفت‌وگو در این کشور را در نشست آینده حفظ کند. دیپلماسی این کشور می‌تواند به همه همسایگان افغانستان برسد تا به طور جدی غلبه بر چالش‌های مانع صلح و ثبات در کشور را حل کند. این گفت‌وگوی وسیع می‌تواند با تلاش جدید برای ایجاد یک طرح همکاری منطقه‌ای تکمیل شود. روند ۲۰۱۱ استانبول به هدف خود رسید. اکنون زمان ایجاد یک چارچوب همکاری جدید و مستحکم برای صلح پایدار است. بنابراین، این به ترکیه و افغانستان مربوط می‌شود که بلافاصله رایزنی‌ها را برای دستیابی به این هدف آغاز کنند.
ترکیه به ویژه باید تلاش کند پاکستان را تا حد ممکن دخیل بسازد. پاکستان خود از افراط‌گرایی مذهبی و درگیری‌های بین قومی رنج می‌برد و برای غلبه بر این چالش‌ها به حمایت دوستانه نیاز دارد. برای این منظور، انقره باید گفت‌وگوی سه‌جانبه ترکیه-افغانستان-پاکستان را بدون تأخیر آغاز و تقویت کند. در گذشته، این تلاش‌ها نتایج خوبی به همراه داشت. در این مرحله، ابتکار عمل جدید پاکستان در سراسر این کشور می‌تواند شروع خوبی باشد.
صلح و ثبات در افغانستان به مدیریت موفقیت‌آمیز توازن حساس داخلی در میان جوامع مختلف قومی بستگی دارد. این امر گفت‌وگوهای منطقه‌ای نتیجه‌محور را می‌طلبد. در غیر این صورت، تلاش‌ها برای صلح پایدار ممکن دچار مشکلات شود. از این رو، تلاش‌های هماهنگ از داخل افغانستان و گسترش آن در سراسر منطقه ضروری است.
تصمیم ترکیه مبنی بر انتصاب نماینده ویژه برای افغانستان بسیار اقدام به موقع است. این شخص نه تنها باید به مقامات افغانستان، بلکه به کشورهای همسایه نیز ارتباط و دسترسی داشته باشد. این نماینده ویژه باید تلاش‌ها را در افغانستان با ابتکارات منطقه‌ای و تلاش‌های بین‌المللی فراتر از این منطقه هماهنگ کند.
ترکیه همچنین می‌تواند اطمینان حاصل کند که چالش افغانستان در دستور کار ناتو قرار داشته باشد. این امر به اطلاع‌رسانی منظم متحدان از تحولات، از جمله اقدامات منطقه‌ای نیاز دارد. افغانستان در گزارش ۲۰۳۰ ناتو برجسته نبود. با توجه به خروج بالقوه نیروهای ایالات متحده، زمان آن فرا رسیده است که از طرح مشارکت پایدار ناتو بیشتر استفاده کنیم. هدف نهایی واضح است: جلوگیری از تبدیل شدن دوباره افغانستان به پناه‌گاه امن تروریزم و ایجاد زمینه‌های صلح و ثبات.
قبل از اول می ۲۰۲۱، مهم است ترکیه دیدگاه کاهش آسیب احتمالی افغانستان را از ناحیه خروج زودهنگام نیروهای امریکایی با دولت بایدن در میان گذارد. ایالات متحده از خطرات احتمالی قبلاً آگاهی دارد. افغانستان همچنین می‌تواند به عنوان یک بخش ثابت در تعاملات ترکیه با اتحادیه اروپا گنجانده شود. وضعیت مهاجران افغانستان مسئله مهمی است که می‌توان با اتحادیه اروپا مطرح کرد و مکمل ارتباط‌های افغانستان باشد. ترکیه مانند سوری‌هایی که در این کشور پناه گرفته‌اند، ممکن گزینه‌هایی را در مورد مهاجرین افغانستان نیز بررسی کند.
ترکیه همچنین می‌تواند به افزایش اتصال منطقه‌ای افغانستان کمک کند. تعمیق همکاری در پروژه راه لاجورد و اتصال این کشور محاط به خشکه با کشورهای همسایه و همچنین بندرهای دریایی شرق و غرب می‌تواند مثال خوبی باشد. این پروژه بلند‌پروازانه در درازمدت نه تنها به نفع ترکیه و افغانستان است، بلکه همسایگان آنها و اتحادیه اروپا نیز از آن سود خواهد برد.
ترکیه متعهد شده است تا زمانی که افغان‌ها بخواهند، حضور خود را در افغانستان حفظ کند. موقعیت‌اش به پیوندهای پایدار بین دو کشور بستگی دارد که همه اقشار جامعه را بدون هیچ‌گونه تبعیضی در آغوش می‌کشد. در سال ۲۰۲۱، افغانستان بار دیگر در مهد چارراه قرار گرفته است. ترکیه، افغانستان و همچنین جامعه جهانی باید دوباره تلاش‌های خود را برای دستیابی به صلح و ثبات پایدار در این کشور و منطقه روی هم قرار دهند.
