جایگاه معنوی قدس در نگرش اسلام
۴. سرزمین رسالت و برکت
قدس قسمتی از سرزمین فلسطین و در واقع اختر تابانی بر پیشانی آنست. خدای متعال پنج‌بار از آن در قرآن‌کریم به سرزمین مبارک توصیف نموده است: یکم، درآيه نخست سوره اسراء در مقام توصیف از مسجدالاقصی؛ دوم، درآیه هفدهم سوره انبیاء در بیانِ داستان زندگی حضرت ابراهیم؛ سوم درآیه یکصدو سی‌وهفتم سوره اعراف درضمن داستان حضرت موسی و قضیه غرق شدن فرعون؛ چهارم، درآیه هشتادو یکم سوره انبیاء درضمن قصه سلیمان؛ پنجم، درآیه هجدهم سوره سبأ درضمن قصه ملکه سبا.
برخی از مفسران گذشته و معاصر در مورد این فرموده خداوند(ج) درآیه‌های یکم، دوم و سوم سوره التین: ترجمه: « سوگند به انجیر و زیتون و کوه سینا و سوگند به این شهر(مکه) که شهری است امن». می‌گویند مقصود از «تین» و «زیتون» سرزمین بیت‌المقدس است که این دو درخت در آنجا به وفور وجود دارد. بر مبنای تفسیر یا تأویل، آن سوگندها به روشنی کامل باهم ارتباط و انسجام پیدا می‌کند. «البلد الامین» به سرزمین پیدایش و رشد رسالت حضرت محمد(ص) و «طورسینا» به محل نشو و نمای یهود و رسالت حضرت موسی اشاره دارد و «تین و زیتون» نیز به رسالت حضرت عیسی که در جوار بیت‌المقدس متولد گردیده و بالنده شده و موعظه مشهورش را در « کوه زیتون» ایراد نموده است، اشاره دارد.
۵. سرزمین جهاد و مقاومت
به باور مسلمان‌ها، قدس سرزمین جهاد و مقاومت شمرده می‌شود. در واقع، سخن قرآن در باره ارج و اهمیّت مسجدالاقصی، و حدیث پیامبر(ص) درمورد فضیلت نماز در آن از جمله مژده‌ها و بشارت‌ها در خصوص فتح بیت‌المقدس به دست مسلمانان بوده است و اینکه در فرجام این سرزمین در اختیار مسلمانان قرار خواهد گرفت و برای کسب پاداش بزرگ – پنج صد برابر نماز در آن – برای عبادت و برگزاری نماز به سوی آن بار سفر خواهند بست.
بیت‌المقدس در زمان خلافت حضرت عمر فتح گردید. در آن روزگار بیت‌المقدس ‹ایلیا› نامیده می‌شد. ‹صفرونیوس› بزرگ کشیشان آن شهر، تسلیم نمودن ایلیا را به مسلمانان مشروط به این شرط قرار داد که کلید‌های آن را با دست خود در اختیار شخص خلیفه قرار بدهد، نه یک تن از فرماندهان مسلمان. به همین سبب، حضرت عمر در سفری تاریخی و جنجالی عازم بیت‌المقدس گردید و کلید‌های شهر را از رهبر مسیحیان دریافت کرد و با مسیحیان ساکن در آن شهر معاهده‌ای را به تصویب رسانید که در تاریخ به «معاهدۀ عمری» نام گرفته است. بر مبنای آن معاهده، عقاید، شعائر دینی، عبادت‌گاه‌ها و مال و جان مسیحیان در امنیت و حفاظت کامل قرار داشت. حضرت عمر به حفظ و نگهداری و احترام اماکن مسیحی فرمان صادر کرد و این فرمان در گذر تاریخ الگوی عمل مسلمانان بود و حقوق دینی مسیحیان و یهودیان و عبادت‌گاه‌ها و اماکن مقدسشان در طی قرون حکومتداری مسلمانان مصئون شناخته می‌شد. سید حسین نصر می‌گوید: در روزگار کنونی، نگارش تجدید نظرخواهانه تاریخ امریست شایع و متعارف. اما اگر کسی به هر طریقی که بخواهد به سبب ملحوظات سیاسی و ایدئولوژیکی دست به تحریف تاریخ بزند، هیچ شخصی نمی‌تواند از این حقیقت انکار ورزد که یهودیان و مسیحیان قرنها در میان مسلمانان در صلح و امنیت می‌زیستند، هرچند که از تمامی حقوق اکثریت مسلمانان برخوردار نبودند. اما تاریخ اسلام هیچ گاه شاهد حوادثی مانند آنچه که در سال‌های ۱۴۹۲ یا ۱۹۹۲ در اروپا رخ داد (اخراج مسلمانان و یهودیان از اسپانیا و قتل عام مسلمانان در بوسنی)، نبوده است.
۶. مکان حوادث فرجامین
دلیل دیگری که بیانگر ارزش بیت‌المقدس است، به تعالیم آخرت‌شناسانه اسلامی مرتبط می‌باشد. این شهر محل حوادث آخرت واقع شده و سبب اتمام تاریخ می‌گردد. منابع سنتی اسلامی پایان جهان را برابر با ویرانی بیت‌المقدس معرفی می‌کنند. در حدیثی از پیامبر بزرگوار اسلام روایت شده است که قدس سرزمین حشر و نشر است.
۷. مرکز زیارت و مهاجرت
واقعیت‌های مزبور که تعلق خاطر و وابستگی می‌آفریند و برای بیت‌المقدس ارزش مذهبی می‌بخشد، موجب می‌شود تا این شهر به مرکز عمده مهاجرت تبدیل شود و مسلمانان همواره به زیارت آن آهنگ سفر کنند. درخصوص اهمیت زیارت این شهر، مسلمانان، مسیحیان و یهودیان به گونه همسان اشتراک نظر دارند و نیاز به آزادسازی آن به خاطر انجام زیارت توسط مسیحیان و دسترسی آسان به آن یکی از بهانه‌های اقدام به جنگ‌های صلیبی بوده است؛ حال آنکه در خلال ۱۳ قرن از ۱۴ سده‌ای که بیت‌المقدس در اختیار مسلمانان بود، همواره زیارت این شهر برای یهودیان و مسیحیان میسر بوده و اماکن مقدسشان مورد حمایت مسلمانان قرار داشته است.
نتیجه‌گیری
با این مرور سریع، تا جایی به ارزش معنوی بیت‌المقدس پی بردیم و دیدیم که:
- بیت‌المقدس با داشتن اماکن مقدس به ویژه مسجدالاقصی و مسجدالصخره و اماکن مقدس دیگر، در نزد مسلمانان از اهمیت معنوی والایی برخوردار است. مسجدالاقصی که درشهر قدس قرار دارد، قبله نخست مسلمانان بوده است.
- قدس سرزمین اسراء و معراج حضرت محمد خاتم انبیاء و خاستگاه ادیان سماوی و سرزمین پیامبران الهی است.
- قدس سومین شهر مقدس مسلمانان است، نخستین شهر مقدس در اسلام، مکه مکرمه و دومین شهر متبرک مدینه منوره و سومین شهر مکرم بیت‌المقدس است. قرآن کریم در پنج جای، بیت المقدس را شهر مبارک خوانده است.
- قدس سرزمین جهاد و مقاومت است. این شهر در زمان حضرت عمر فتح گردید. سخن قرآن و پیامبر در مورد اهمیت مسجدالاقصی، بشارتی‌ست به فتح آن به دست مسلمانان. و همچنان، پیامبر شهر مزبور را سرزمین حشر و نشر و مکان وقوع حوادث فرجامین خوانده است.
- بیت المقدس باداشتن ویژگی های مزبور، در باور و اندیشه مسلمانان از اهمیت بلندی برخوردار بوده واین مزایا موجبات وابستگی و تعلق خاطر به آن را در روح و روان انسان مسلمان ایجاد کرده و سبب شده است تا این شهر مرکز عمدۀ مهاجرت و مسافرت باشد.
بخش دوم و پایانی
منابع - القرآن الکریم
- برزق، مخلص یحیی، القدس من المسجدالحرام إلی المسجدالأقصی، إصدار: وحدت الدراسات والبحوث مؤسسة القدس، بیروت-لبنان.
- عماره، محمد، القدس الشریف صراع له تاریخ، مجلة دراسات في التراث الثقافي لمدینة قدس، الطبعة الأولی، مرکزالزیتونة للدراسات والاستشارات، بیروت-لبنان.
- العویسی، عبدالفتاح محمد، جذورالقضیة الفلسطینیة، الطبعة الثالثة، دارالخلدونیة- الجزائر.
- قرضاوی، یوسف، خطرجهانی صهیونیزم، چاپ اول، ترجمۀ عبدالعزیز سلیمی، تهران، نشراحسان.
- قطب، سید، في ظلال القرآن، ترجمۀ مصطفی خرمدل، نشر سایت نوار اسلام.
- الکاتب، عبدالحمید، القدس، دارالشروق-القاهره.
- محمدصالح، محسن، الطریق إلی القدس، الطبع الخامس، اصدار: مرکزالزیتونة للدراسات والاستشارات، بیروت-لبنان.
- نصر، سیدحسین، « دیدگاه اسلام درباره اهمیت معنوی بیت المقدس» خاورمیانه شماره ۳۸.
