جستجوی هند برای نقش جدید در افغانستان
شروع مجدد کمک‌های هند به افغانستان نشان‌دهنده رویکرد عمل‌گرایانه نسبت به حکومت طا-لبان است که هنوز جهان‌بینی مستقلی را ایجاد نکرده است. در حال حاضر، باید دید هند چه زمانی گام بزرگ بعدی را بر می‌دارد و سفارت خود را در کابل بازگشایی می‌کند
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
با وخیم‌شدن وضعیت انسانی در افغانستان، پاکستان اعلان کرد که به محموله گندم و کمک‌های صحی هند اجازه ترانزیت به افغانستان می‌دهد، در صورتی که موترهای باربری افغانستان برای انتقال آن استفاده شود. حکومت طا-لبان از این اقدام پاکستان استقبال کرد، اما آیا این امر کاهش درآمد هند در افغانستان را متوقف می‌کند؟
در زمانی که روابط هند و پاکستان در پایین‌ترین سطح خود قرار داشت و روابط دیپلماتیک بین این دو دشمن جنوب آسیا و تعلیق تجارت دوجانبه به دلیل اقدامات یکجانبه هند در جامو و کشمیر در اگست ۲۰۱۹، تصمیم پاکستان نمی‌تواند احساساتی تلقی شود. به احتمال زیاد، اسلام‌آباد درخواست دهلی‌نو را با اکراه زیاد و برخی هشدارها تأیید کرده است.
پیش از روی‌کار آمدن طا-لبان، هند با ۳ میلیارد دالر کمک بشردوستانه، توسعه زیربناها و ظرفیت‌سازی برخی نهادها، بزرگ‌ترین کشور کمک‌کننده منطقه‌ای افغانستان به شمار می‌رفت. دهلی‌نو همچنین در ابتکار سه‌جانبه با ایران اشتراک و تعامل کرد تا نقش دیرینه افغانستان را به عنوان چهارراه جنوب آسیا و آسیای میانه احیا کند. مردم افغانستان و جامعه جهانی هر دو نقش توسعه‌ای هند را تأیید می‌کنند. با ورود پیروزمندانه طا-لبان به کابل، هند افغانستان را ترک کرد و صحنه را برای سازمان اطلاعاتی پاکستان (آی‌اس‌آی) خالی کرد. در حال حاضر، هند هیچ برنامه‌ای برای بازگشایی سفارتش در کابل ندارد. این کشور اکنون محتاطانه به تعامل قدرت نرم خود در افغانستان ادامه می‌دهد و همچنین روحیه و تمایل جهانی غالب برای کمک به مردم افغانستان را حفظ می‌کند تا از سقوط کامل این کشور جلوگیری شود.
با افزایش نگرانی‌ها و تحولاتی که به دنبال قدرت‌گیری طا-لبان رخ داد، هند از سومین گفت‌وگوهای امنیتی منطقه در رابطه به افغانستان به تاریخ ۱۰-۱۱ نوامبر میزبانی کرد. دو نشست اول و دوم آن در سطح مشاوران امنیت ملی در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در تهران دایر شد. هرچند تمامی کشورهای همسایه دعوت شده بودند، چین و پاکستان از اشتراک در این نشست امتناع کردند.
پاکستان پیوسته از دادن هرگونه نقشی به هند برای تصمیم‌گیری در مورد آینده سیاسی افغانستان خودداری کرده است. معید یوسف مشاور امنیت ملی این کشور نتوانست خشم خود را نسبت به هند به خاطر میزبانی از این گفت‌وگوها پنهان کند. با توجه به روابط نزدیک با «برادر آهنین»اش پاکستان، عدم مشارکت چین نیز تعجب آور نبود، به ویژه با توجه به بن‌بست مرزی اخیر بین هند و چین.
اما با توجه به وخامت اوضاع افغانستان، حتی پاکستان نیز نتوانست مانع کمک‌های مورد نیاز هند شود. پاکستان با نگرانی از تبلیغات منفی که ممکن است به دلیل امتناع از ارسال کمک‌های بشردوستانه هند به افغانستان متقبل شود، گزینه‌ای جز تایید این محموله‌ها نداشت. در حال حاضر، اسلام‌آباد فقط اجازه صادرات کالا از افغانستان به هند را می‌دهد، اما اجازه نمی‌دهد صادرات هند از طریق گذرگاه مرزی این کشور به افغانستان برسد.
دهلی نو گفته است که در صورت تحمیل شرایط غیرضروری نمی‌تواند به افغانستان کمک کند. انتقال ۵۰ هزار متریک تن گندم به افغانستان کار آسانی نیست و به ۵ هزار موتر باربری نیاز دارد.
به رغم درخواست رسمی هند در مورد ارسال گندم در اوایل اکتوبر، پاکستان به طور علنی این موضوع را تصدیق نکرد تا این‌که اجتناب از آن دیگر غیرممکن شد. در حاشیه گفت‌وگوهای فارمت مسکو در روسیه، هیئت هندی از نمایندگان طا-لبان خواست تا پاکستان را تحت فشار قرار دهد تا اجازه دهد گندم هند از طریق مرز زمینی به افغانستان منتقل شود. حکومت طا-لبان کمک هند را پذیرفت و برای متقاعد کردن پاکستان موافقت کرد.
هند و پویایی امنیت منطقه
از زمانی که طا-لبان در اگست ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند، هند نگران پیامدهای امنیتی یک افغانستان بی‌ثبات سیاسی است. آخرین چیزی که این منطقه ناآرام به آن نیاز دارد، دور دیگری از درگیری است. از آنجایی که دهلی‌نو به طور مستقیم از دو دهه حضور نظامی ایالات متحده در افغانستان بهره‌مند بود، خروج امریکا به ویژه برای هند دشوار تمام شده و نقش و نفوذ آن را در این کشور به شدت کاهش داده است. با توجه به چالش‌های پکن و مسکو، واشنگتن به دنبال هیچ تعهد نظامی جدیدی در منطقه نیست.
هند گفت‌وگوی امنیت منطقه‌ای را در ماه نوامبر در باره افغانستان سازماندهی کرد؛ در زمانی که همسایگان افغانستان در حال تنظیم رویکرد خود نسبت به حکومت طا-لبان بودند. بیانیه مشترک مقامات امنیت ملی هند، روسیه، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، ازبیکستان، ترکمنستان و تاجیکستان در مورد نیاز به یک دولت «فراگیر» که نماینده تمام اقشار جامعه افغانستان باشد و همچنین بر نگرانی‌های مشترک در مورد تروریزم و تامین مالی تروریزم تاکید کرد. پس از گفت‌وگوهای دهلی‌نو، پاکستان بلافاصله نشست ترویکای گسترده را برگزار کرد که شامل ایالات متحده، روسیه، چین و همچنین حکومت به رهبری طا-لبان بود. موضوع اصلی آجندای آن به رسمیت شناختن حکومت طا-لبان توسط جامعه جهانی بود. پاکستان در حال برنامه‌ریزی برای میزبانی کنفرانس دیگر وزرای خارجه کشورهای اسلامی در مورد بحران افغانستان در ۱۹ دسمبر نیز است. افغانستان پیوندهای عمیق فرهنگی، مذهبی، اقتصادی و سیاسی با پاکستان دارد و از بسیاری جهات طا-لبان پیروز به عنوان یک عامل کلیدی در بحث‌های جاری در مورد هویت ملی پاکستان ظاهر شده‌اند. در حالی که انتظار می‌رود تشکیلات امنیتی پاکستان ابتکارات تحت رهبری هند در افغانستان را با ناکامی روبرو کند، چیز امیدوارکننده این است که به نظر می‌رسد حکومت طا-لبان از ایده عادی‌سازی روابط دهلی‌نو با کابل استقبال می‌کند. اما از آنجایی که طا-لبان تحت سلطه پشتون‌ها آشکارا اعلام کرده‌اند که اسلام چارچوب سازماندهی ساختارهای سیاسی افغانستان خواهد بود، انتظار بازگشت به دوران قبلی روابط گرم هند و افغانستان تحت رهبری طا-لبان ساده‌لوحانه خواهد بود.
ابهام و انعطاف‌پذیری از ویژگی‌های ضروری حیات دیپلماتیک است. ایجاد تعادل بین اخلاق‌گرایی و واقع‌گرایی مستلزم تنظیم مداوم است. اگرچه دهلی‌نو طا-لبان افغانستان را نیابتی پاکستان می‌داند، اما از آغاز مذاکرات صلح دوحه، تعامل با این گروه جریان داشته است. بنابراین، شروع مجدد کمک‌های هند به افغانستان نشان‌دهنده رویکرد عمل‌گرایانه نسبت به حکومت طا-لبان است که هنوز جهان‌بینی مستقلی را ایجاد نکرده است. در حال حاضر، باید دید هند چه زمانی گام بزرگ بعدی را بر می‌دارد و سفارت خود را در کابل بازگشایی می‌کند.
