حضور امریکا در آسیای مرکزی چه عواقبی دارد؟

در حالی که این درگیری‌ها ممکن است تعامل غیرنظامی ایالات متحده در آسیای مرکزی را پیچیده‌تر کند، ایالات متحده باید به درس‌های آموخته‌شده در افغانستان توجه داشته باشد

پیش از نشست سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) در سمرقند ازبیکستان، دو کشور عضو تاجیکستان و قرقیزستان بر سر اختلافات ارضی با هم درگیر شدند. ۲۰ سپتمبر تاریخ امضای رسمی معاهده صلح بود. اگرچه آینده امنیت تاجیکستان و قرقیزستان نامشخص است، اما به نظر می‌رسد ایالات متحده علاقمند تعامل اقتصادی و دیپلماتیک با کشورهای آسیای مرکزی است.

در گزارش اخیر پولیتیکو اشاره شده است که مقامات امریکایی بی سر و صدا در حال مذاکره با ازبیکستان و تاجیکستان بوده‌اند تا ۵۰ هلیکوپتر امریکایی را که سال گذشته توسط خلبانان افغانستان به این دو کشور برده شد در ازای «کمک به شکار تروریست‌ها در افغانستان» و «برای به دست آوردن جای پا در منطقه‌ای که ارتش ایالات متحده دیگر حضور نظامی ندارد»، معامله کنند. این یک اشتباه غم‌انگیز خواهد بود. هرگونه دخالت نظامی ایالات متحده در آسیای مرکزی نباید صورت بگیرد. این امر مسیر دیگری را برای درگیرشدن در جنگ‌های غیرضروری بیشتر با کشورهایی مانند تاجیکستان، قرقیزستان و دیگر قدرت‌های بزرگ باز می‌کند.

درگیری‌های مرزی تاجیکستان و قرقیزستان در چند سال گذشته ادامه داشته است. در صورت عدم اطمینان نسبت به منطقه، ایالات متحده باید نسبت به درگیرشدن در مناقشات آسیای مرکزی محتاط باشد. همزمان با آغاز عملیات نظامی ایالات متحده در افغانستان، پایگاه‌های موقت در چندین کشور آسیای مرکزی مانند ازبیکستان و قرقیزستان ایجاد شد تا به عنوان مرکز حمل و نقل انتقال نیروها و تدارکات به افغانستان عمل کنند. در این دوره، چین و روسیه از جنگ افغانستان به رهبری ایالات متحده حمایت کردند.

اما زمانه تغییر کرده است. ایالات متحده پس از خروج از افغانستان دیگر شریک منطقه‌ای ارزشمندی نیست. تصمیم دولت بایدن برای خروج از افغانستان پس از هزینه بیش از ۲ تریلیون دالر و از دست دادن جان هزاران امریکایی، به نظر می‌رسید نشانه‌ای برای پایان دادن به جنگ‌های بی‌پایان باشد. با این وجود، به نظر می‌رسد که نخبگان سیاست خارجی واشنگتن فکر می‌کنند کل منطقه آسیای مرکزی باید دوباره با نیروهای امریکایی پر شود.

این درگیری تأثیر چندانی بر امنیت ایالات متحده ندارد، بیشتر به دلیل تصمیم خروج از افغانستان. حضور هر نوع نظامی ایالات متحده، آن‌ها را در معرض خطر قرار داد، اما با کاهش مداخله نظامی در امور آسیای مرکزی، بازیگران محلی غیردولتی دلیل کم‌تری برای انتقام‌جویی از ایالات متحده خواهند داشت.

علاوه بر این، با توجه به دوری درگیری از ایالات متحده و عدم وجود خطرات برای امنیت ایالات متحده، امریکا هیچ نقشی در فرونشاندن اختلافات آسیای مرکزی ندارد. این درگیری‌های مرزی برای کسانی که تعهدات امنیتی در آسیای مرکزی دارند، نگران‌کننده‌تر است. سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)که شامل تاجیکستان و قرقیزستان است، باید مسئول حل و فصل اختلافات ارضی اعضای خود باشد. این مداخله به روابط ایالات متحده با شرکای بالقوه اقتصادی و دیپلماتیک در آسیای مرکزی آسیب می‌زند.

گذشته از درگیرشدن در یک جنگ غیرضروری دیگر، اقدامات ایالات متحده در منطقه می‌تواند روسیه را تهدید کند. روسیه سابقه استفاده از نیروهای «حافظ صلح» خود را برای حل و فصل مناقشات داخلی و خارجی اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی دارد. جدیدترین نمونه، اعزام نیروهای «حافظ صلح» آن‌ها به قزاقستان برای کمک به دولت در کنترول اعتراضات خشونت‌آمیز بود که در جنوری گذشته آغاز شد. در هر صورت، این درگیری مرزی با توجه به نزدیک بودن به روسیه، نگرانی امنیتی بالقوه برای روسیه ایجاد کرده است. یکی از کارهایی که ایالات متحده در حال حاضر نمی‌تواند انجام دهد این است که پوتین را بیشتر از او در اوکراین تهدید کند.

چین که یکی از اعضای سازمان همکاری شانگهای (SCO) است، بازیگر دیگری است که دلیل قانع‌کننده‌تری برای کمک به جلوگیری از درگیری‌های مرزی آینده تاجیکستان و قرقیزستان دارد. چین ریشه عمیقی در تأسیس سازمان همکاری شانگهای با امضای معاهده تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی با دیگر اعضا از جمله روسیه دارد. تاجیکستان و قرقیزستان به حضور چین در منطقه که شامل رزمایش‌های نظامی، انتقال تجهیزات نظامی، ساخت زیرساخت‌های امنیتی و استقرار شرکت‌های امنیتی خصوصی است، واکنش نشان داده‌اند. عصبی کردن چین به خاطر کشوری که ارزش استراتژیک چندانی برای ایالات متحده ندارد اشتباه است، آن هم در بحبوحه دخالت در اوکراین و مشکلات ناشی از تورم عظیم.

درگیری خشونت آمیز مرزی تاجیکستان و قرقیزستان یکی از میراث‌های تاسف‌بار سقوط اتحاد جماهیر شوروی است. در حالی که این درگیری‌ها ممکن است تعامل غیرنظامی ایالات متحده در آسیای مرکزی را پیچیده‌تر کند، ایالات متحده باید به درس‌های آموخته‌شده در افغانستان توجه داشته باشد. دخالت نظامی ایالات متحده در مناقشات مرزی محلی به خطراتش نمی‌ارزد.