داعش در افغانستان، پاکستان و هند؛ تحلیل وضعیت در ٢٠٢٤ چگونه خواهد بود؟ (٢)

اگر داعش خراسان ISKP راه‌های جدید/ابتکاری برای فعالیت بیابد، این گروه ممکن است به سطح یک تهدید منطقه‌ای ارتقا پیدا نکند، اما به طور بالقوه می‌تواند نیروهای دولتی پاکستان را به چالش بکشد. این امر می‌تواند به طور جدی دولت پاکستان را به چالش بکشد و قدرت قابل توجهی را در خیبر پختونخوا و مناطق اطراف آن حفظ کند

بحران وجودی؛ داعش در ولایت پاکستان

در پاکستان، داعش بر روی دو کادر فعالیت می‌کند که از نظر اداری توسط یک واحد اختصاصی موسوم به داعش – ولایت پاکستان یا ISPP کنترل می‌شود. داعش-ولایت پاکستان ISPP در ماه می ۲۰۱۹ به وجود آمد و به طور رسمی خود را از داعش-شاخه خراسان ISKP جدا کرد:

الف) اعضای سابق تحریک طا-لبان پاکستان و سلفی‌های غالب در شمال غرب ایالت خیبر پختونخوا (KPK).

ب) وابستگان فرقه‌ای ضد شیعه که در ایالت بلوچستان جنوبی فعالیت می‌کنند.

تفاوت در دستیابی به اهداف سیاسی باعث ایجاد شکاف در شورای المهاجر شد و در نتیجه امیر یک واحد اداری اختصاصی و در عین حال مجزا از داعش برای پاکستان و یک تقسیم‌بندی بر اساس جغرافیا ایجاد کرد: هر کدام یک واحد برای افغانستان و پاکستان. همچنین کارشناسان معتقدند، امیر المهاجر با ایجاد داعش-ولایت پاکستان ISPP می‌خواست قدرت منطقه‌ای را به نمایش بگذارد، تلاشی برای صف‌آرایی جنگجویان و سایه انداختن بر تصاویر سقوط داعش در سوریه و عراق. به گفته این محقق، داعش ولایت پاکستان ISPP تا به امروز هیچ تأثیر قابل توجهی در فعالیت‌های عملیاتی، استراتژی و یا گسترش سربازگیری در منطقه و فراتر از آن نداشته است.

در سال ۲۰۲۱، داعش ولایت ISPP پس از ناتوانی در دفاع/حفظ نفوذ در خیبر پختونخوا که اعضای آن در واحد اداری داعش-خراسان ISKP افغانستان جذب شده‌اند، کاهش یافت. کارشناسان استدلال می‌کنند که بازسازی و احیای داعش-خراسان ISKP برای تجدید تلاش‌های امیر و تقویت مبارزه داعش-خراسان ISKP علیه دولت پاکستان بوده و به دنبال وابستگی حداکثری به جناح‌های کوچک‌تر اسلام‌گرای فعال در خیبرپختونخوا بود.

با این حال، این ادغام، قابلیت‌های عملیاتی داعش خراسان ISKP را صرفاً به فعالیت‌های چریکی محدود کرد (طا-لبان مرزها را تقویت کرد که داعش خراسان را از نظر فراهم‌آوری دایمی ابزار و وسایل و مواد به چالش می‌کشد) که به طور بالقوه به توانایی داعش خراسان برای فعالیت مستقل در منطقه آسیب می‌زند.

در سال ۲۰۲۳، داعش هیچ قابلیتی نشان نداد که بتواند به چالش جدی در دولت پاکستان اشاره کند. در حال حاضر، هیچ مسیر واقع‌بینانه‌ای برای هدف استراتژیک خود ندارد. با توجه به خط سیر کنونی‌اش، بسیار بعید است که این گروه حتی در سال ۲۰۲۴ به پیروزی استراتژیک دست یابد. در خیبر پختونخوا، داعش از تاکتیک‌های کوچک شامل نارنجک انداز RPG برای هدف قرار دادن کاروان‌ها یا افراد با وابستگی‌های ادعایی به جناح‌های دیگر، مجریان قانون، ادارات دولتی و سایر قومیت‌های مختلف استفاده می‌کند. از بمب‌های دست‌ساز محدود علیه همان گروهی استفاده می‌کند که نویسنده تخمین می‌زند در سال ۲۰۲۴ کاهش خواهد یافت.

با این اوصاف، سرعت حفظ شده توسط داعش را می‌توان در حال سقوط در نظر گرفت. این روند در هفت ماه اول سال ۲۰۲۲ شروع به کاهش کرد. داعش حملات کمی انجام داد که در نیمه آخر به تعداد انگشت‌شمار تقلیل یافت. در سال ۲۰۲۳، حملات کمتر شد و مسیر به سمت تعداد انگشت‌شمار در سال ۲۰۲۴ رفت. این نشان می‌دهد که داعش خراسان ISKP هم در افغانستان و هم در پاکستان تحت فشار شدید قرار دارد و این گروه در مناطق جغرافیایی مختلف با چالش‌های متفاوتی مواجه است. در افغانستان، طا-لبان فعالیت ضد شورش را علیه این گروه تشدید کرده است، حملات متعددی انجام داده، و هواداران مظنون را اعدام کرده است که می‌تواند این گروه را تضعیف کند. این امر می‌توانست منجر به کاهش حملات علیه طا-لبان در افغانستان شود، اما در پاکستان این طور نیست، زیرا نویسنده اقدامات اختصاصی متقابل/تهاجمی از سوی دولت پاکستان علیه این گروه نیافته است.

به جرئت می‌توان گفت که حداقل تا حدی، سقوط داعش خراسان ISKP را می‌توان به افزایش/تقویت تی‌تی‌پی TTP نسبت داد. در سال ۲۰۲۳، تی‌تی‌پی TTP شروع به متمرکز کردن کنترول بر گروه‌های وابسته خود نمود و حتی ناراضی‌ترین جناح‌ها را دوباره ادغام کرد. با انجام این کار، تی‌تی‌پی TTP از تکمیل صفوف خود توسط داعش خراسان ISKP خودداری کرده و توانایی آن‌ها را برای سربازگیری از مناطق خیبرپختونخوا و مناطق اطراف آن فلج کرده است. در اواخر سال ۲۰۲۱، افزایش در جلب و جذب داعش خراسان ISKP وجود داشت، طوری که افراد استخدام شده در گذشته با تی‌تی‌پی TTP همسو بودند. کنترول متمرکز تی‌تی‌پی و کارایی نظامی/پیروزی از تغییر وفاداری وابسته‌ها جلوگیری می‌کند و در نتیجه تعداد کم‌تری به داعش خراسان ISKP در سال ۲۰۲۴ می‌پیوندند.

افرادی که جذب داعش خراسان ISKP می‌شوند یا به تفسیر شریعت/ایدیولوژی آن اعتقاد دارند یا اعضای ناراضی تی‌تی‌پی TTP هستند که موافق هدف قرار دادن جوامع به حاشیه رانده شده محلی، قومیت‌ها هستند، یا از طریق اعضای فعال ارتباطات/روابط شخصی دارند. با کنار گذاشتن ایدیولوژی، احتمال جدا شدن اعضای ناراضی از تی‌تی‌پی TTP در آینده نزدیک قابل پیش‌بینی نیست. تا پایان سال ۲۰۲۳، این گروه ممکن است برای صف‌آرایی نیروهای تازه نفس، که در سال ۲۰۲۴ کاهش خواهد یافت، با مشکل مواجه شود.

به‌رغم این کاهش، داعش خراسان ISKP در ماه‌های باقی‌مانده سال ۲۰۲۳ و اوایل سال ۲۰۲۴ حملات بیشتری را با تلفات بیشتر انجام خواهد داد. در سال ۲۰۲۰، داعش خراسان ISKP نه تنها تعداد حملات، بلکه مرگبار بودن حملات را نیز افزایش داد، در حالی که از نظر نظامی تحت فشار نیروهای امنیتی و دفاعی ملی افغانستان قرار گرفت تا مناطقی را که در اختیار داشت تسلیم کند؛ این امر تصور واکنش تحت فشار شدید نظامی را تقویت کرد. گفته می‌شود، این گروه قادر به هماهنگی حملات علیه نیروهای دولتی پاکستان و طا-لبان نیست و ممکن است به جای تأسیسات نظامی، مناطق غیرنظامی را هدف قرار دهد.

اگر به صورت فرضی، داعش خراسان ISKP مناطق غیرنظامی را هدف قرار دهد، از بمب‌گذاران انتحاری جهت وارد آوردن تلفات سنگین استفاده می‌کند. داعش خراسان ISKP تاکتیک‌های انتحاری را از تجربیاتش در عراق و سوریه تکامل داده است که در پاکستان هیچ کمبودی از نظر زرادخانه ندارد؛ راهی ترجیحی برای ایجاد تلفات گسترده. بمب‌گذاری انتحاری اخیر که در راهپیمایی انتخاباتی جمعیت علمای اسلام فضل (JUI-F) انجام شد، در مجموع ۱۶ حمله انتحاری را از سال ۲۰۱۶ به این سو در پاکستان نشان می‌دهد که بیش از هر جناح اسلام‌گرای دیگر در منطقه تلفات بیشتر دارد.

با این حال، داعش خراسان اگر به نشان دادن حضور و قدرت خود از طریق بمب‌گذاری‌های انتحاری ادامه دهد، زمانش فرا رسیده است. داعش خراسان ISKP سابقه هدف قرار دادن اماکن مذهبی را دارد که هم مشهور و هم برای گروه‌های اسلام‌گرای مورد نظر برای جلب وفاداری جذاب است. انتخابات پارلمانی پاکستان در کم‌تر از ۹۰ روز (از زمان انحلال مجلس ملی در ۱۰ اگست) برگزار خواهد شد و رویدادهای سیاسی را در دسترس، مستعد/آسیب‌پذیری می‌سازد و مقیاس حملات را بلند خواهد برد.

فشار نظامی طا-لبان و اتحادهای رو به رشد تحریک طا-لبان پاکستان منجر به کاهش قابل توجه نفوذ داعش خراسان ISKP در منطقه شده است. توسعه یک سیاست ضد تروریزم اختصاصی برای از بین بردن این گروه در حالی که آسیب‌پذیرترین است، عمدتاً بر اقتصادهای منطقه استوار است. یک احتمال ظهور اتحاد ضد تروریزم در قالب سازمان همکاری شانگهای علیه داعش خراسان ISKP است که شامل به اشتراک گذاری منابع، اطلاعات در گروه‌ها و آژانس‌های متحد که شامل تبادل اطلاعات محدود با استخبارات GDI طا-لبان در شرایط سخت نیز می‌شود.

فرضاً، داعش خراسان ISKP تحت فشار شدید هم در پاکستان و هم در افغانستان زنده می‌ماند، فعالیت آن‌ها تنها به یک تهدید محلی در خیبر پختونخوا و در بهترین حالت بلوچستان محدود نخواهد ماند. با توجه به نکات بالا، این گروه همچنان به اثبات انعطاف‌پذیری خود در عراق و سوریه ادامه می‌دهد. سرزمین‌های دشوارگذر در مرز پاکستان و افغانستان ممکن است به آن‌ها مهلت و فرصت دهد و برای داعش خراسان ISKP پناهگاهی فراهم کند تا خسارات خود را تقلیل دهد. اگر چنین وضعیتی پیش بیاید، داعش خراسان ISKP باید تاکتیک‌های خود را به انجام ترورهای سیاسی و حملات انتحاری برجسته در مناطق غیرنظامی خیبرپختونخوا و بلوچستان محدود کند.

با توجه به مسیر فعلی این گروه، سرنوشت داعش خراسان ISKP را می‌توان در سه سناریوی ممکن در سال ۲۰۲۴ تجزیه و تحلیل کرد:

الف) اگر داعش خراسان ISKP راه‌های جدید/ابتکاری برای فعالیت بیابد، این گروه ممکن است به سطح یک تهدید منطقه‌ای ارتقا پیدا نکند، اما به طور بالقوه می‌تواند نیروهای دولتی پاکستان را به چالش بکشد. این امر می‌تواند به طور جدی دولت پاکستان را به چالش بکشد و قدرت قابل توجهی را در خیبر پختونخوا و مناطق اطراف آن حفظ کند. با توجه به سناریوی افراطی، داعش خراسان ISKP در بهترین حالت می‌تواند پناهگاه‌های امنی را در مناطق شمال غرب پاکستان ایجاد کند که به آن اجازه می‌دهد تا نفوذ این گروه را در مرزها و مناطق اطراف گسترش دهد و به طور بالقوه همسایگان نزدیک از جمله هند را تهدید کند. سناریوهایی مانند این برای اقتصادهای همسایه از جمله هند بسیار بزرگ است، اما ممکن است خود را به عنوان یک تهدید منطقه‌ای قوی ثابت نکند حتی اگر تی‌تی‌پی TTP نفوذ خود را در منطقه از دست بدهد.

ب) اگر تحریک طا-لبان پاکستان و طا-لبان به فشار آوردن بر این گروه در پاکستان و افغانستان ادامه دهند، و داعش خراسان ISKP نتواند قدرت خود را تقویت یا نشان دهد، این احتمال وجود دارد که این گروه در سایه عدم فعالیت پیش برود و حتی ممکن است بیشتر وفادارانش فرار از خدمت را تجربه کند. در چنین سناریویی، داعش خراسان ISKP قدرت عملیاتی خود را از دست خواهد داد، به واحدهای کوچک‌تر کشیده می‌شو و نیروهای غیرنظامی و نظامی را هدف قرار می‌دهد، با کم‌ترین تأثیر، و در بهترین حالت به افزایش خشونت در منطقه کمک می‌کند، بدون اینکه توانایی به چالش کشیدن سایر جناح‌های اسلام‌گرای فعال در منطقه مرزی پاکستان-افغانستان را داشته باشد.

ج) نویسنده عملیات مشترک انجام شده توسط نیروهای نظامی دولتی پاکستان و طا-لبان یا همکاری بین این دو نهاد علیه داعش فعال در مرزها را با توجه به اختلاف نظر آن‌ها در مورد موضوع پشتونستان پیش‌بینی نمی‌کند. نهادهای دولتی پاکستان نگران نفوذ تی‌تی‌پی  TTP در منطقه هستند و به گفته منابع طرفدار داعش خراسان ISKP، گروه‌هایی را در داخل داعش خراسان ISKP آموزش داده‌اند تا تعادل ایجاد کنند. با توجه به موارد ذکر شده، داعش خراسان ISKP پس از از دست دادن کنترول ارضی در افغانستان اقداماتی را برای سازگاری انجام داد و ممکن است دوباره عملیات خود را از سر بگیرد. این امر می‌تواند در درازمدت، این گروه را به چیزی بیش از یک تهدید محلی محدود کند، تا زمانی که تغییر شدیدی در سناریوهای فعلی/منطقه‌ای ایجاد شود و این گروه را قادر به انجام حملات مداوم در منطقه و فراتر از آن کند.