داعش چقدر خطرناک است؟

صرف نظر از اینکه ارزیابی کوریلا چقدر دقیق است، اما یادآوری می‌کند که جهان نباید تهدیدات دولت اسلامی عراق و شام و گروه‌های وابسته به آن را نادیده بگیرد

هفته گذشته جنرال مایکل کوریلا رییس فرماندهی مرکزی ایالات متحده در سخنرانی خود در کمیته قوای مسلح مجلس سنای امریکا ارزیابی نگران‌کننده‌ای در مورد ظرفیت‌های داعش-شاخه خراسان (IS-K)، گروه وابسته به دولت اسلامی عراق و شام ارایه کرد: او گفت که ظرف شش ماه، این گروه می‌تواند منافع ایالات متحده را در خارج یا غرب هدف قرار دهد.

از زمان آغاز فعالیت در سال ۲۰۱۵، داعش حملات بی‌شماری را در افغانستان انجام داده است، اما حملات برون‌مرزی نسبتاً اندک است. این گروه مسئولیت چندین حمله در پاکستان، از جمله بمب‌گذاری انتحاری مسجد شیعیان در پیشاور را بر عهده گرفته است. در ماه‌های اپریل و می سال گذشته، داعش مسئولیت حملات راکتی بر ازبیکستان و تاجیکستان را بر عهده گرفت، هرچند دولت‌های هر دو کشور وقوع چنین حملاتی را رد کردند. این گروه مدت‌هاست که توانایی خود را برای سازگاری نشان داده است – و هشدار کوریلا را نباید بی‌اهمیت تلقی کرد.

زمانی که داعش شاخه خراسان IS-K هشت سال پیش تأسیس شد، افغانستان خانه گروه‌های شبه‌نظامی متعدد و تحت کنترول دولتی بود که تلاش می‌کرد قدرت خود را فراتر از کابل گسترش دهد. اگرچه این شرایط ممکن به نفع داعش بود، اما این گروه با چالش‌هایی نیز مواجه بود: اکثر بازیگران در افغانستان، از جمله طا-لبان که با القاعده همسو بود، رقیب سرسخت داعش نیز بودند. ارتش افغانستان، نیروهای ناتو و طا-لبان همگی برای مبارزه با داعش آماده بودند.

با این وجود، داعشIS-K توانست وحشی‌ترین گروه تروریستی در افغانستان شود. بر اساس ارزیابی دقیق «امیرا جادون»، یکی از برجسته‌ترین محققان کهنه‌کار داعش، این گروه ۲۱۱ حمله را بین اگست ۲۰۱۵ تا جولای ۲۰۱۸ انجام داد. علاوه بر این، حضور خود را در ولایت‌های کنر و ننگرهار مستحکم ساخت. (این گروه حتی پس از اینکه دولت ترامپ بزرگ‌ترین بمب غیرهسته‌ای در زرادخانه ایالات متحده را روی مخفی‌گاه داعش در ننگرهار در سال ۲۰۱۷ پرتاب کرد، از بین نرفت.)

داعش پس از تسلط طا-لبان بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، فعال‌تر شد و مسئولیت ۲۲۴ حمله را در سال پس از آن برعهده گرفت. این حملات شامل حمله به جمعیتی در خارج از میدان‌هوایی کابل نیز می‌شود که در روزهای پایانی خروج نیروهای ایالات متحده ۱۷۰ نفر از جمله ۱۳ سرباز امریکایی را کشت، در حالی که هزاران نفر ناامیدانه تلاش می‌کردند تا از این کشور خارج شوند.

در سال‌های اولیه، داعش با حملات وحشیانه غیرنظامیان، اقلیت‌های مذهبی، به ویژه هزاره‌ها را هدف قرار داد. از زمان تسلط طا-لبان، این گروه حملات خود را بر اهداف طا-لبان تشدید کرده است و به دنبال تضعیف قدرت آن‌هاست. این گروه همچنین به حملات علیه غیرنظامیان ادامه داده است تا مشروعیت طالبان را تضعیف کند و این روایت رژیم طا-لبان را مبنی بر این که تسلط آن‌ها صلح و ثبات را برای افغانستان به ارمغان آورده است، درهم بشکند.

به نظر می‌رسد تسلط طا-لبان و خروج ایالات متحده از افغانستان، داعش را تقویت کرده است. هزاران جنگجوی داعش – از جمله بیش از ۴۰۰ عامل خارجی – در هرج و مرج قدرت‌گیری طا-لبان، از زندان فرار کردند. فروپاشی ارتش افغانستان و خروج نیروهای ناتو به این معنی است که داعش دیگر هدف حملات هوایی قرار نمی‌گیرد. طا-لبان ظرفیت نیروی هوایی اندک دارند. در عوض، حکومت آن‌ها بر حملات زمینی تکیه کرده است؛ حملاتی که نه تنها این گروه را سرکوب بلکه خشم جوامع محلی را نیز برانگیخته است.

بحران انسانی وخیم افغانستان نیز به نفع داعش بوده است. کسانی که از مشکلات اقتصادی رنج می‌برند یا مشتاق مبارزه با طا-لبان هستند، می‌توانند هدف سربازگیری باشند. برخی مردم افغانستان ممکن است با پیوستن به نیروهای ضد طا-لبان مستقر در ولایت پنجشیر به بحران جاری واکنش نشان دهند، اما این نیروها ضعیف هستند. در حال حاضر، برخی گزارش‌ها از پیوستن نیروهای امنیتی سابق افغانستان به داعش وجود دارد. صفوف پیشین طا-لبان که در تلاش برای سازگاری با زندگی پس از جنگ بودند، ممکن است وسوسه شوند و از کشتی خارج شوند.

تا این دم، خسارات حملات داعش تا حد زیادی بر افغانستان وارد شده است. برای توسعه ظرفیت‌های فراملی، این گروه نیازمند حمایت بنیادی داعش مادر و روابط عمیق‌تر با افراد و نهادهایی است که ظرفیت حملات فراملی را دارند. این ارتباطات می‌تواند شامل جریان‌های جدید جنگجویان خارجی داعش یا حتی گروه‌های دیگری باشد که حملاتی را در خارج از منطقه انجام داده‌اند.

صرف نظر از اینکه ارزیابی کوریلا چقدر دقیق است، اما یادآوری می‌کند که جهان نباید تهدیدات دولت اسلامی عراق و شام و گروه‌های وابسته به آن را نادیده بگیرد. باراک اوباما رییس‌جمهور سابق ایالات متحده، زمانی این گروه را به‌عنوان «تیم JV»(بازیگران فرعی رقابت) توصیف کرد. دونالد ترامپ رییس‌ جمهور سابق ایالات متحده اعلام کرد که داعش چندین بار نابود شد. هر دو اشتباه کردند.

اگرچه جو بایدن رییس جمهور ایالات متحده از زمان خروج این کشور از افغانستان اظهارات زیادی در مورد داعش نداشته است، اما تاریخ نشان می‌دهد که این گروه را نباید ساده گرفت.