رباعی و زیبایی‌های منحصر به فردش؛ نگاهی به مجموعه شعر «انکار»

چهارمین مجموعه شعر آقای ثاقبی شاعر جوان بلخی گواه این امر است. با این که شاعر چهار مجموعه شعر در طول چندین سال اخیر نشر کرده است ولی به لحاظ زیبایی شناسی نتوانسته است جایگاه خویش را به عنوان شاعر و به صورت خاص رباعی سرا میان شاعران معاصر به دست آورد.

تاریخ ادبیات پارسی مملو از شعر است و شعر در قالب‌های مختلف توانسته است زیبایی‌های منحصر به فردش را به نسل‌های آینده منتقل کند. قالب‌های مختلف شعر پارسی دارای ویژگی‌های خاصی با زیبایی شناسی خاص خود است و این امر ماندگاری این قالب‌‌ها را در دوره‌های مختلف نشان می‌دهد.
قصیده، مثنوی، غزل، دوبیتی، رباعی، ترجیع بند، قطعه و بسیاری دیگر از قالب‌هایی که هر کدام برای نوع خاصی از مضامین و عواطف تجربه‌های ادبی متفاوتی را تا امروز به دوش کشیده است. اما بیش از هر قالبی رباعی وضعیت متفاوتی را پشت سرگذاشته است. رباعی همزمان با تحولات اجتماعی- سیاسی جامعه ادبی پارسی زبان‌ها، چهره‌های مختلفی از خود نشان داده است. اما ماناترین چهره آن، نگاه خیام گونه این قالب شعری است که باعث ماندگاری آن در ذهن عموم مردم در اقصی نقاظ جهان شده است. ترجمه موفق اشعار خیام به زبان انگلیسی و یا بهتر است بگوییم بازسرایی این اشعار؛ نگاه جهان به شعر پارسی را متحول کرده است. اکثر شرق شناسان شعر فارسی را با عرفان یکی می‌پنداشتند و زبان پارسی را زبان شعر و عرفان تصور می‌کردند و به متون فلسفی کمتر برخورده بودند و حداقل در شعر این تجربه‌ها را کمتر مشاهده کرده بودند به همین دلیل شعر پارسی را شعر عرفان و عشق می‌دانستند، اما با رباعیات خیام دریچه نوی به شعر پارسی و جهان اندیشه پارسی باز شد و تفکر فلسفی و درونیات فردی شاعر با رویکردی ابن‌الوقت گرا، به جهان پیرامون معرفی شد.
رباعی به عنوان قالبی کوتاه در کنار دوبیتی به قوالب مردمی تبدیل شد و بسیاری از اشعار مردمی و بومی به این قوالب باقی مانده است. اشعار بومی گاه با محتوای عاشقانه، حماسی، میهنی و گاه عرفانی و فلسفی در عالی‌ترین سطح امروزه به دست ما رسیده است. رباعی‌های خیام، مولانا، بیدل، سعدی و شاعران معاصر که به دوره مدرن نیز شهرت یافته است، نشان از ظرفیت این قالب در پذیرش مفاهیم جدید مختلف دوره‌های زمانی مختلف است.
شاعران معاصر با سرودن در این قالب اشعار ماندگاری از خود به یادگار گذاشته‌اند، سید حسن حسینی با سرودن مجموعه همصدا با حلق اسماعیل که مجموعه‌ای آیینی بود تلاش کرد مفاهیم آیینی و مذهبی را تجربه کند و تجربه‌های وی نقش مهمی در خرق عادت و زیبایی شناسی شعر داشته و دارد. نسل جوان شاعران پارسی نیز با استقبال از این قالب شعرهای متفاوتی را به مخاطبانش تقدیم کرده‌اند.
در افغانستان متاسفانه شعر در طول چهل سال اخیر با مشکلات عدیده‌ای روبرو بوده است. شعر نتوانست هیچگاه نقش تعیین کننده تاریخی خود را مانند گذشته در کشور حفظ کند و همیشه با مشکلات مختلف از جمله بی‌ثباتی و هرج و مرج دچار گسست تاریخی و تمدنی شده است. با این حال شاعران زیادی در داخل و خارج کشور مسئولیت تاریخی خویش را فراموش نکرده و برای حفظ این نظم کهن از هیچ تلاشی دریغ نورزیدند.
شکل گیری شعر مقاومت و مهاجرت در میان شاعران افغان مقیم پاکستان و ایران و بالندگی آن‌ها و جریان سازی شان در شعر امروز افغانستان نشان از اهمیت والای شعر پارسی در کشور دارد. اما قالب رباعی متاسفانه چندان مورد استقبال قرار نگرفت، ولی گاه گداری به صورت تفننی مورد توجه واقع شده اما، کار متفاوت و خاصی که ظرفیت این قالب دارا است؛ صورت نگرفته است. چهارمین مجموعه شعر آقای ثاقبی شاعر جوان بلخی گواه این امر است. با این که شاعر چهار مجموعه شعر در طول چندین سال اخیر نشر کرده است ولی به لحاظ زیبایی شناسی نتوانسته است جایگاه خویش را به عنوان شاعر و به صورت خاص رباعی سرا میان شاعران معاصر به دست آورد.
هرچند این مجموعه شعر از نظر تجربه و زبان دارای موفقیت‌های درخوری است و توانسته است بسیاری از اتفاقات اجتماعی و سیاسی جامعه‌اش را بازتاب دهد، ولی نتواسته است این مفاهیم و آبشخورهای ادبی را به لحاظ زیبایی شناسی نیز به مراتب کمال برساند. به همین دلیل در بسیاری از موارد شعارزدگی به چشم می‌خورد و این شعارزدگی سطح ادبی شعر را به چالش کشیده است. آنچه توقع از شعر می‌رود این است که بتواند با تحولات اجتماعی محیط خویش پا به پا حرکت کند و زبان گویای محیط خویش باشد، زبان نسل خویش و زمانه خویش باشد تا بتواند مخاطب عام و خاص را به دست آورد.
با توجه به اهمیت زمان در عصر حاضر و کوتاه و کوچک شدن قالب‌های ادبی مانند داستان «مینیمال» وشعر «هایکو»(نوعی قالب شعر جاپانی) نشان از تعیین‌کنندگی روش شناسی علوم و فلسفه در حوزه علوم انسانی دارد. به همین دلیل قالب رباعی نیز می‌تواند در این زمانه در شعر جایگاه خاص خود را بیابد و همگام با دیگر قالب‌های ادبی و هنری رابطه بهتری با مخاطب امروزی برقرار کند. این اقبال عام امتیاز مهمی در عرصه شعر به حساب می‌آید.