یکشنبه ۱۸ سرطان ۱۳۹۶ نقطۀ عطفی در تاریخ عراق و سایر کشورهای آسیب‌دیده از پدیده رعب‌آوری به نام داعش بود. چون در این روز، به زانو درآمدن داعش در موصلِ عراق، به صورت رسمی اعلام شد. مسجد جامع موصل، جایی بود که «ابوبکر بغدادی» با ردای خلافت، اعلام موجودیت کرد و به گفته خبرنگاران نیویارک تایمز، اکنون در همان مسجد، سربازان عراقی با گرفتن «سِلفی» به تحقیر نظامیان و نظام خلافت اسلامی خودخوانده آنان پرداخته‌اند. شکست داعش در موصل، برای «دولت اسلامی عراق و شام» یا به تعبیر نخست‌وزیر عراق، «دولت خرافه»، بسیار سنگین و جبران‌ناپذیر است. آنان در واپسین نفس‌‌های شان از سر درماندگی، تن به ذلتِ خودکشیِ دسته‌جمعی دادند و با نابودکردن خودشان، جمعی را از رنج و کابوس وحشتناکی به نام داعش رها ساختند. اکنون به قول تحلیلگران خارجی، «هوبارد» و «اریک اشمیت»، خلافت بغدادی، با در پیش گرفتن سیر نزولی خود، در مسیر فروپاشی قرار گرفته است.
با وجود اینکه داعش در «موصلِ» عراق و «رقه» در سوریه، شکست بزرگی خورده است، نباید تلقی شود که داعش به صورت کامل از میان رفته است، به این دلیل که گروه داعش دارای «تفکرات تکفیری و عملیاتی» در سطح بین‌المللی است و به این سادگی از میان نخواهد رفت. پدیده‌ای که برای از بین‌بردنش تنها امریکایی‌ها، از سال ۲۰۱۴ بدین‌سو، روزی حداقل ۹ میلیون دالر هزینه کرده است و از اثر بمباران‌های متوالی‌اش حداقل روز صد نفر جان خود را از دست داده‌اند… و تا اواخر دسامبر ۲۰۱۶ هزینه متوسط روزانه عملیات علیه داعش از ۴/ ۱۱ میلیون دالر هم فراتر رفته بود.
بدون تردید با وجود تمام مسایل فوق، از جمله کشته شدن نیروهای داعش در عراق و سوریه، و مهم‌تر از همه، کشته‌شدن خلیفه نظام «خلافت اسلامی» (ابوبکر بغدادی) در دوسه ماه پیش، حضور و فعالیت گروه داعش و وابستگان آنها در دیگر کشورها، از جمله در کشورهای افریقایی و خاورمیانه، بسیار ضعیف‌تر از پیش خواهد شد.
در افغانستان نیز این نگرانی و تشویش وجود دارد که آیا پس از شکست داعش در عراق و سوریه، هواداران و جنگجویان آنان در افغانستان هم از بین خواهد رفت یا این وضعیت ادامه خواهد داشت و هر روز، تعدادی از مردم بی‌گناه ما قربانی توطئه‌ها و کشتارهای بی‌رحمانه آنان خواهد شد؟ با توجه به مطالب یادشده و زمینگیر شدن داعش در عراق و سوریه، جنگجویان داعش در افغانستان هم تضعیف خواهد شد و حداقل از نظر نظامی و عملیات انتحاری، مانند گذشته نخواهند بود. این گمان زمانی تقویت می‌شود که چندی پیش دبیرکل سازمان ملل در گزارشی اعلام کرده بود که داعش از نظر مالی، در وضعیت بسیار بحرانی به سر می‌برد و از لحاظ نظامی در افغانستان، عراق، لیبی و سوریه به وضعیت دفاعی درآمده و با انجام ارتباطات، عضوگیری‌های پنهانی و توسعه مناطق حمله، تا حدودی خودش را با اوضاع وفق داده است. ارتباطات داخلی و سربازگیری‌های داعش هم به شدت کاهش یافته و کمپاین‌های نظامی علیه داعش تاثیر چشمگیری داشته و در عین حال مناطق بسیاری از قلمرو خود را هم از دست داده است.
علاوه بر ضعف فیزیکی و تسلیحاتی و نیروهای انسانی، ضعف مالی نیز کار آنها را زار نموده است؛ زیرا این گروه تروریستی از بدو پیدایی‌اش، بزرگ‌ترین منابع مالی را در اختیار داشته و اکنون در حال از دست دادن آن است. به گزارش تسنیم، به نقل از فارن‌پالیسی، داعش نسبت به سال ۲۰۱۵، حدود ۸۰ درصد از درآمدها و دو سوم اراضی تحت حاکمیت خود را از دست داده است.
به گزارش موسسه تحلیلی «آی‌اچ‌اس مارکیت» مستقر در لندن نشان می‌دهد که درآمد ماهانه گروه داعش از ۸۱ میلیون دالر در چهارماهه دوم سال ۲۰۱۵ به ۱۶ میلیون دالر در چهارماهه دوم سال ۲۰۱۷ کاهش یافته است که بیانگر افتی ۸۰ درصدی است.
با توجه به شکست فزیکی و روانی داعش در عراق و سوریه و کاهش درآمدهای مالی فراوان آنها، آگاهان سیاسی بر این باورند که «خاورمیانه پسا داعش» چندان امن نخواهد بود؛ لذا این احتمالات را مطرح می کنند:
رو آوردن به جنگ‌های چریکی و تخریب زیرساخت‌های اساسی کشورها، و محقق ساختن تئوری ابوبکر ناجی، نظریه‌پرداز استراتژیک داعش، تا «حداکثر خسارت را به حداکثر ساکنان و حداکثر زیرساخت‌ها» وارد آورند. در حقیقت، پیاده‌کردن سیاست زمین سوخته است. هدف داعش این است که پس از عقب‌نشینی، تمام زیرساخت‌های منطقه درگیر را به کلی نابود کند تا از این طریق، بتوانند بیش‌ترین خسارات را وارد سازند و آنجا را به زمین سوخته و کاملاً ویران‌شده تبدیل کنند.
آماده‌شدن برای «انحیازالصحرا» یا «عقب‌نشینی موقت به بیابان». یعنی پس از شکست، به بیابان‌ها فرار خواهند کرد تا خود را برای عملیاتی دیگر آماده کنند. عقب‌نشینی موقت به بیابان را اولین مرتبه «ابومحمد العدنانی» سخنگوی داعش، پیش از شکار شدنش توسط جنگنده‌های امریکا، در آخرین سخنرانی‌اش مطرح کرده بود. وی در این زمینه گفته بود که از دست‌دادن قلمرو به معنای شکست داعش نیست و آنها به بیابان‌ها روی خواهند آورد و دوباره با آمادگی کامل، به شهرها باز خواهند گشت.
روی‌آوردن به عملیات انتحاری زنان با کودکان در بغل داشته شان: این امکان نیز وجود دارد که همانند عملیات‌های قبلی شان در عراق، دولت‌ها را بار دیگر با یک ارتش مخفی و نامنظم مؤنث، مواجه خواهند ساخت. در صورتی که چنین شود، بر پیچیدگی عملیات و مبارزه علیه آنان به مراتب بیشتر و دشوارتر خواهد شد.
تشدید عملیات انتحاری فردی یا به تعبیر دیگر، هجوم «گرگ‌های تنها» به شهرها و اهداف مورد نظر: بعد از این، به دلیل اینکه عملیات گروهی و گستردۀ نظامی، متضمن مخارج هنگفت و تجمع نیروهای انسانی زیاد است، ممکن است آنها رو به عملیات انتحاری فردی بیاورند و یا حداکثر، در قالب عملیات چند نفری دست به اقدامات انتحاری بزنند؛ چنانکه اکنون هم دست به این‌گونه عملیات می‌زنند.
در مجموع، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که داعش در حال حاضر از نظر فیزیکی و منابع مالی رو به ضعف است؛ اما از نظر ایدئولوژیکی، ممکن نیست به این زودی‌ها از بین برود و با توجه به احتمالات فوق، منابع و مراکز مهم اقتصادی و نظامی بسیاری از کشورهای خاورمیانه و قسمتی از قاره سیاه، آماج هجوم «گرگ‌های زخمی» بقایای گروه داعش خواهند بود.
داکتر فضایلی- خبرگزاری دید
