سیاست جدید امریکا در قبال افغانستان؛ واکنش‌ها و پیامدها
دوشنبه ۳۰ اسد سال روان، دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا از اعلام استراتژی جدید کشورش در قبال افغانستان یاد کرد و در قرارگاه «فورت مایر» در حضور بیش از دوهزار فرمانده و سرباز ارتش کشورش در مورد استراتژی جدید کشورش در قبال افغانستان سخن راند. اعلام استراتژی جدید امریکا در افغانستان، واکنش‌های زیادی را در پی داشته است. رییس‌جمهور غنی با ابراز قدردانی از حکومت امریکا افزوده که از رییس‌جمهور ترامپ و مردم امریکا به‌خاطر اعلام حمایت شان از تلاش‌های حکومت افغانستان برای دستیابی به‌خودکفایی و مبارزه مشترک برای غلبه بر تروریزم و رهایی منطقه از تهدید و خطر این پدیده سپاس‌گزاری می‌کند. ارگ ریاست جمهوری افغانستان این استراتژی را بخشی از کمک امریکا برای توانمند سازی افغان‌ها جهت کاهش فقر، سرمایه‌گذاری اقتصادی و تجهیز بهتر نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان دانسته‌است. همچنین عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت وحدت ملی با ستودن این استراتژی آن را دلیلی برای تغییر مسئله جنگ به نفع مردم و استقلال نیروهای امینتی افغانستان دانست. این در حالی است که رییس‌جمهور اسبق افغانستان حامد کرزی، با تقبیح راهبرد جدید امریکا در مورد افغانستان گفته است که امریکا به‌جای تمرکز روی صلح به ادامه‌ی جنگ در افغانستان تاکید کرده است:« خواست افغان‌ها تامین صلح و امنیت دایمی در افغانستان و منطقه است نه گسترش جنگ و کشتار و تخریب.»
اعلام استراتژی جدید امریکا در قبال افغانستان واکنش‌های بین‌المللی و کشورهای منطقه را نیز در پی داشته است؛ چین و پاکستان از مخالفان این سیاست هستند، سفر روسیه ضمیر کابلوف نیز چندی قبل خواستار خروج نیروهای امریکایی از افغانستان شده بود و در پی آن طالبان نیز طی نامه‌ای از امریکا خواستند تا تمرکز خود را روی خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، قرار دهد. اما در کنار این کشورها افغانستان، هند و امریکا از مدافعان استراتژی جدید امریکا در قبال افغانستان هستند. در ادامه کوشیده‌ایم تا دلیل این موافقت‌ها و مخالفت‌ها را به بررسی بگیریم. نخست باید دانست چه چیزی باعث این واکنش‌ها شده است؟ آن‌چه باعث واکنش‌های زیاد در این زمینه شده است، دو سخن بسیار مهم رییس‌جمهور امریکا در سخنرانی خود بود. نخست؛ هشدار دادن به پاکستان مبنی بر این‌که امریکا دیگر نمی‌تواند حضور و خانه امن تروریستان در خاک پاکستان را تحمل کند و نکته مهم دیگر؛ تقدیر و درخواست همکاری بیش‌تر از هند در قبال صلح در افغانستان، از زبان آقای ترامپ، باعث شده که واکنش‌های مختلفی را در منطقه شاهد باشیم. امریکا پس از سال‌ها مشارکت سیاسی با کشور پاکستان، می‌خواهد بر این کشور مبنی بر جا دادن تروریستان در خاک کشورش فشار بیاورد. و از سوی دیگر می‌خواهد سیاست استراتژیک خود را با هند نزدیک‌تر بسازد.
چرا امریکا دست به تغییر سیاست استراتژیک خود در منطقه زده، چرا واکنش چین در این میان حمایت از پاکستان بوده و کشور روسیه چه واکنشی نشان خواهد داد؟ این‌ها سوال‌هایی است که نویسنده این سطور در ادامه کوشش می‌کند به آن‌ها جواب بدهد.
چرا امریکا می‌خواهد از پاکستان فاصله بگیرد؟
دونالد ترامپ بارها اظهار کرده است، که او وارث طولانی‌ترین جنگ ناموفق تاریخ امریکا یعنی افغانستان است. وی برای همین نیز ماه‌ها استراتژی جدید امریکا نسبت به افغانستان را معطل نگهداشت، زیرا از نظر او ادامه استراتژی قبلی امریکا نسبت به افغانستان ناکام بوده و برای همین در طول این ۱۶ سال به نتیجه مطلوب نرسیده است. از سوی دیگر دولت امریکا و سازمان اطلاعاتی این کشور(CIA) حاضر به قبول این نیست که استراتژی ۱۶ ساله امریکا در افغانستان اشتباه بوده است، برای همین پاکستان انتخاب شده تا دلیل اصلی ناکامی سیاست امریکا در افغانستان را توجیه کند و تمام اشتباهات امریکا با مقصر مطرح کردن پاکستان لاپوشانی شود. عمران خان، رهبر حزب تحریک انصاف پاکستان در صفحه توئیتر خود نوشته است که «ایالات متحده یکبار دیگر به‌خاطر سیاست “عمیقاً ناقص و شکست‌‌خورده” در مورد افغانستان، پاکستان را مقصر می‌داند.» دلیل بعدی فاصله گرفتن از پاکستان این است که طالبان دیگر جذابیت سابق را ندارند و به عنوان مهره‌های سوخته به حساب می‌آیند و چه بسا که روابط این گروه با روسیه و ایران نیز به رسانه‌ها درز کرده است. که موجوب ناخشنودی امریکایی‌هاست. در آخرین واکنش وقتی ضمیر کابلوف، نماینده روسیه در امور افغانستان، خواستار خروج نیروهای امریکایی از افغانستان شد، طالبان نیز طی نامه‌ای روی همین مسئله پافشاری کردند که خود نشان‌گر منافع مشترک این گروه با روسیه است.
چرا چین در این میان از پاکستان حمایت کرد؟
وزارت خارجه چین در واکنش به سخنان رییس‌جمهور امریکا با اعلام حمایت از اسلام‌آباد اظهار کرده است که: پاکستان در خط مقدم مبارزه با تروریزم است و تاکنون به موفقیت‌های بزرگی در این باره دست یافته و همکاری‌های خوبی نیز برای مبارزه با تروریست‌ها داشته است. وزیر خارجه چین اضافه کرده است که: جامعه بین‌المللی باید پاکستان را به عنوان کشوری مبارز در مسیر حذف تروریزم بشناسد.
چین و پاکستان دو متحد نزدیک و قدیمی یکدیگر هستند و روابط دیپلوماتیک، اقتصادی و امنیتی بسیار نزدیکی باهم دارند. از سوی دیگر، هردو کشور مشکل مشترک مرزی با هند دارند و هردوی این کشورها نیز با هند وارد جنگ شده‌اند. پاکستان تاکنون سه بار با هند وارد جنگ شده و چین نیز یکبار در سال ۱۹۶۲ با هند وارد جنگ شد، این جنگ که در ارتفاعات بیش از ۴۰۰۰ کیلومتر میان مرز مورد مناقشه چین و هند(دولکام) درگرفت، با آتش‌بس یک‌طرفه چین پایان یافت. پس از آن نیز چین و هند بارها دچار تنش شده‌اند و حتی به طور غیرمستقیم یکدیگر را تهدید به جنگ کرده‌اند. در کنار همه این‌ها، علت اصلی حمایت چین از هند را می‌توان چنین بیان کرد که چین می‌پندارد دلیل رویکرد استراتژیک امریکا نسبت به هند این است که توسط هند چین را مهار کند. بدبینی چین نسبت به مهار این کشور توسط هند چندان بی‌جا هم نیست، تنها تا سال ۲۰۱۵ ارزش قراردادهای تسلیحاتی چین و امریکا به بیش از ۱۵ میلیارد دالر رسید، در کنار آن شاهد قراردادهایی همانند قرارداد ۷۳۷، میلیون دالری هند و امریکا برای خرید ۱۴۵ قبضه توپ بسیار سبک ام.۷۷۷ برای استقرار در مرز هند و چین بودیم.
واکنش احتمالی روسیه چه خواهد بود؟
قبل از اعلام استراتژی جدید امریکا نسبت به افغانستان سفیر روسیه در کابل خواستار خروج نیروهای امریکایی از افغانستان شد. به تازه‌گی نیز بعد از اعلام این استراتژی، وزارت خارجه روسیه اعلام کرده است که: مسکو منتظر «توضیحات مفصل» امریکا درباره راهبرد جدید این کشور در قبال افغانستان است. شکی در این‌که روسیه از حضور نیروهای امریکایی در افغانستان خوشبین نیست، وجود ندارد. اما آن‌چه سوال‌برانگیز است این است که با تغییر سیاست امریکا نسبت به پاکستان و نزدیکی با هند، واکنش روسیه چه خواهد بود؟ روسیه تاکنون روابط بسیار نزدیکی با هند داشته است هند از هم‌پیمانان دیرینه روسیه به شمار می‌رود. این روابطه به سال‌های ۱۹۶۲ برمی‌گردد هنگامی که هند برای نخستین‌بار بالگرد، هواپیماهای ترابری و جنگنده‌های میگ-۲۱ را از شوروی دریافت کرد. در همین سال هند و پاکستان با تحریم تسلیحاتی غرب مواجه شدند و همین امر زمینه را برای ورود گسترده شوروی سابق به صنعت دفاعی و نظامی هند فراهم آورد؛ به گونه‌ای که در آستانه فروپاشی شوروی، ۷۰ درصد تجهیزات نیروی زمینی، ۸۰ درصد تجهیزات نیروی هوایی و ۸۵ درصد تجهیزات نیروی دریایی هند ساخت شوروی بود. تاکنون نیز این کشور نه تنها در بخش دفاعی بلکه در بخش تامین انرژی و حتی در بخش هسته‌ای وابسته به روسیه می‌باشد و از سوی دیگر، روسیه در تامین تسلیحات نظامی هند با کشورهای غربی از جمله امریکا و تا حدی اسرائیل رقابتی جدی را دنبال می‌کند. هند به عنوان مشتری سنتی تسلیحات روسی و کشوری که هنوز ۷۰ درصد نیازهای تسلیحاتی خود را از روسیه تامین می‌کند. برای این کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اهمیت این کشور برای روس‌ها هنگامی بهتر قابل درک است که توجه داشته باشیم سهم روس‌ها از بازار تسلیحاتی جهان، از ۴۴ درصد در اواخر دوران شوروی، به ۴ درصد در اواخر دهه ۱۹۹۰ کاهش یافت و آنان با تلاش‌های بسیار و نفوذ در بازارهایی چون هند و چین، توانسته‌اند این سهم را به ۲۳ درصد در سال ۲۰۰۹ برسانند. با این حساب نزدیک شدن امریکا به هند بدگمانی‌های زیادی را میان چین و هند رقم خواهد زد، این در حالی است که در گذشته روسیه تنها بخاطر روابط متشنج هند با شریک استراتژیک خودش یعنی چین دچار پریشانی بود، اما حالا با نزدیک شدن امریکا به این کشور و کوشش بر این‌که جای روسیه را در هند پُر کند، روسیه مجبور است تا بر عمق استراتژی خود نسبت به هند بیافزاید، زیرا هند از یک‌سو بازار خوبی برای فروش تسلیحات روسی است و از سوی دیگر شریک قابل اعتماد، اما نزدیک شدن امریکایی‌ها به هند هردو مسئله را دچار ابهام و شک خواهد کرد.
پیامدها:
استراتژی جدید امریکا نسبت به افغانستان نه تنها افغانستان را در بر می‌گیرد که استراتژی است برای تمام منطقه و کشورهای همجوار افغانستان. چنان که دونالد ترامپ در سخنرانی خود با هشدار به پاکستان گفت «ما برای شما هم برنامه داریم.» دولت امریکا و سیاست جدید این کشور برای کشورهای همجوار افغانستان، پاکستان، هند، چین و روسیه همه و همه برنامه دارد. با این حساب، شاهد بازی جدیدی در منطقه خواهیم بود که اگر امریکا تمرکز خود را بیش‌تر بر همکاری همه جناح‌هایی که می‌توانند در صلح افغانستان نقش خوبی بازی کنند، متمرکز نکند. ما دچار جنگ‌های نیابتی جدیدی در افغانستان خواهیم بود. امریکا باید به نقش پاکستان، هند، چین، روسیه و ایران در افغانستان توجه نشان داده و آن‌ها را نیز در استراتژی جدید خود در قبال صلح افغانستان شریک سازد، در غیر این صورت تک‌روی امریکا در افغانستان چنان‌که در ۱۶ سال گذشته نتیجه مطلوب را نداد، در آینده نیز بسیار دشوار خواهد بود که به نتیجه‌ای مطلوب رسیده و افغانستان را از آتش جنگ‌های خانمان سوز رها گرداند.
مهدی سرباز- خبرگزاری دید
