طرح «کمربند و جاده» چین چیست، بدیل غربی آن قرار است چه باشد؟

اروپا ۳۰۰ میلیارد دالر و امریکا ۲۰۰ میلیارد دالر برای مشارکت در طرحی که قرار است مشابه غربی طرح «کمربند و جاده» باشد، وعده داده‌اند

رهبران فرانسه و بریتانیا هنگام معرفی طرح سرمایه‌گذاری جهانی حضور نداشتند ولی کشورهای آنها هم در این طرح مشارکت دارند.
رهبران گروه هفت (جی ۷) در نشست خود در آلمان، از جمله درباره طرحی برای سرمایه‌گذاری ششصد میلیارد دالری توافق کرده‌اند با نام «همکاری برای زیرساخت و توسعه جهانی»؛ ایده‌ای که پاتک غرب برای برنامه چند هزار میلیارد دالری چین موسوم به «کمربند و جاده» شناخته می‌شود.
آلمان، امریکا، ایتالیا، بریتانیا، جاپان، فرانسه و کانادا وعده داده‌اند که با بودجه دولت و همین‌طور سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پنج سال چنین رقمی را برای سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه خرج کنند. از جمله برای نصب کابل مخابراتی جدید در اقیانوس هند به طول ۱۰۰۰ مایل از سنگاپور تا مصر، ساخت نیروگاه خورشیدی در آنگولا، بیمارستان‌سازی در ساحل عاج و کارخانه واکسین‌سازی در سنگال.
این طرح را امریکا ابتدا در نشست سال گذشته گروه هفت پیش‌نهاد کرده بود ولی چون پیش‌رفتی نکرد، امسال با عنوان جدیدی از نو ارائه کرده است.
«کمربند و جاده» یعنی چه؟
طرحی که چین از یک دهه پیش و به رهبری رییس‌ جمهور شی جین‌پینگ راه انداخته، بزرگ‌ترین برنامه زیرساختی در تاریخ شناخته می‌شود که چهار قاره جهان را در می‌نوردد و جاده ابریشم کهن را از یک سو به اروپا و افریقا و در سوی دیگر به چین پیوند می‌دهد.
نام این طرح چین از دو بال آن می‌‌آید: «کمربند» آن از «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» که شامل مسیرهای زمینی حمل‌‌ونقل جاده‌‌ای و ریلی در آسیای میانه در طول «جاده ابریشم» تاریخی معروف است. «جاده» آن هم از «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم» است شامل مسیرهای دریایی که از جنوب‌‌شرقی آسیا تا جنوب آسیا و بعد خاورمیانه و آفریقا کشیده می‌‌شود.
بندر، آسمان‌‌خراش، راه‌‌آهن، جاده، پل، فرودگاه، سد، نیروگاه‌‌های زغال‌‌سنگی، و تونل‌‌های راه‌‌آهن در کشورهای مختلف، اجزای این طرح اند.

سرمایه‌‌گذاری چین چه‌‌قدر است؟
نهادهای پژوهشی در غرب برآورد می‌کنند که این طرح چین بیش از یک‌هزار میلیارد دالر هزینه دارد. آخرین برآوردها این است که این رقم به بیش از ۱۳۰۰ میلیارد دالر رسیده است. ۱۰ برابر هزینه طرح مارشال، طرح امریکا پس از جنگ جهانی دوم برای نوسازی اروپا ست که آن‌زمان ۱۳۰ میلیارد دالر بود. هرچند اگر تورم در نظر گرفته شود، قیمت امروز طرح مارشال به حدود ۱۵۰۰ میلیارد دالر می‌‌رسید و هزینه چین برای «کمربند و جاده» هم‌‌چنان به پای آن نمی‌‌رسد.
شینهوا خبرگزاری رسمی چین می‌گوید دست‌کم ۷۰ کشور در پهنه این طرح هستند و شامل دست‌کم ۳۶ بندر در خارج چین می‌شود.
این طرح چین که پیش‌‌تر به نام «یک کمربند، یک راه» شناخته می‌‌شد، از اجزای سیاست اساسی حکومت چین برای رهبری در مسائل جهانی است.
تا آغاز بهار امسال ۱۴۶ کشور به این طرح پیوسته بودند که البته به این معنی نیست که در همه این کشورها هنوز در عمل اقدامی در توسعه این برنامه انجام شده باشد.
دموکراسی در برابر اقتدارگرایی؟
جو بایدن رییس ‌جمهوری امریکا در حاشیه نشست گروه هفت گفت که ۲۰۰ میلیارد دالر مشارکت امریکا در این طرح، «خیریه» نیست و همه از آن سود می‌‌برند.
رییس ‌جمهور ایالات متحده گفته که این طرح، فایده همکاری با دموکراسی‌های جهان را نشان خواهد داد؛ طعنه‌ای به چین که هم‌‌چنان به صورت تک‌‌حزبی و با نظامی اقتدارگرا اداره می‌‌شود و موارد گسترده‌‌ای از نقض حقوق‌‌بشر توسط حکومتش ثبت شده است؛ از جمله سرکوب اقلیت مسلمان اویغور.
تحلیلگران هنگام بررسی تبعات طرح چین بیش از همه به پی‌آمدهای سیاسی و اقتصادی این‌که چین در خیلی از این کشورها دست بالا را بگیرد، اشاره می‌کنند.
چین می‌گوید هدفش توسعه جهانی است اما رقبایش در پایتخت کشورهای غربی، حکومت چین را متهم به تصاحب زمین در کشورهای دیگر، بهره‌برداری نظامی و گیرانداختن این کشورها در وام‌هایی با بهره سنگین متهم می‌کنند.
اورسولا فون‌درلاین رییس کمیسیون اروپایی گفته که طرح گروه هفت، یک زیرساخت «پایدار و با کیفیت» ارائه می‌دهد (که منظورش این است آن‌چه یک دهه است چین در طرح «کمربند و جاده» ارائه داده، چنین نیست)، و این‌که گروه هفت «به‌دقت به حرف کشورهای دریافت‌کننده این کمک‌ها گوش می‌کند».‌‌
«تله وام» چیست؟

توافق چین با خیلی از کشورهای این طرح، شامل وام‌هایی است که چین به ‌صورت «محرمانه و بدون انتشار جزئیات» به کشورهای کم‌‌درآمد یا در حال توسعه می‌دهد که اگر سر وقت پس ندهند، دارایی‌ها و زیرساخت‌های آن کشور در اختیار چین قرار می‌‌گیرد. نمونه آن، وام ۳۶۱ میلیون دالری است که سری‌لانکا از اگزیم‌بانک چین گرفت که چون سری‌لانکا نتوانست آن را سر موعد بازپرداخت کند، بندر هامبنتوتا به مدت ۹۹ سال در اجاره چین رفت. درباره وام‌هایی که مالیزیا و پاکستان هم گرفته‌اند، نگرانی‌ها علنی شده است.
منتقدان این شیوه آن را «تله وامی» چین می‌‌نامند.
تا کنون جزئیاتی که درباره این وام‌های کلان چین معلوم شده، این است که قرارداد این وام‌ها محرمانه است و کشورهای وام‌گیرنده اجازه انتشار محتوای آن را ندارند. وضعیتی که البته برای دولت‌های این کشورها هم این امکان را فراهم می‌کند که آسوده‌تر و دور از گزند نقد و ارزیابی رقبای داخلی‌شان این قراردادها را ببندند. وضعیتی مشابه آن‌چه در ایران بعد از اعلام قرارداد ۲۵ سال با چین پیش آمد.
گزارش‌هایی منتشر شده درباره این‌که چین در ازای این وام‌ها، حتی کشورهای خارجی را به حمایت از خود در مجامع بین‌المللی وادار می‌کند. سازوکاری که البته در دهه‌های گذشته از جانب قدرت‌های غربی هم استفاده شده است.
سهم هر کشور در طرح غرب چیست؟
در نشست خبری‌ که برای معرفی‌ طرح در حاشیه نشست گروه هفت برگزار شد، رییس‌ جمهور امریکا سخنرانی کرد و رهبران آلمان، ایتالیا، جاپان و کانادا هم حرف زدند. رهبران فرانسه و بریتانیا حضور نداشتند ولی کشورهای آنها هم در این طرح مشارکت دارند.
اروپا ۳۰۰ میلیارد دالر و امریکا ۲۰۰ میلیارد دالر برای مشارکت در طرحی که قرار است مشابه غربی طرح «کمربند و جاده» باشد، وعده داده‌اند. مبالغ دیگری هم به طور مشترک قرار است سرمایه‌گذاری کنند که در مجموع به ۶۰۰ میلیارد دالر می‌رسد.
وعده کشورهای گروه هفت این است که سالانه ۰.۷ درصد (۷ در هزار) از درآمد ناخالص ملی‌شان را در کمک به توسعه کشورهای دیگر خرج کنند ولی به طور میانگین این ۰.۳۲ درصد است که کمتر از نصف وعده آنهاست.