طی دو دهه گذشته، سیاست دهلی نو این بود که با سیاست ایالات متحده در افغانستان هماهنگ پیش برود، توسعه روابط این کشور با افغانستان فقط به خاطر حضور نظامی ایالات متحده امکان پذیر گردیده است. با این حال، با خروج امریکا هند به گزینه دیگری نیاز خواهد داشت.
در حالی که افغانستان می‌داند پاکستان نمی‌تواند پسا خروج نیروهای ایالات متحده از سیاست خارجی و استراتژیک خود دست بکشد، کابل آگاه است که توافق برای صلح پایدار نیازمند حمایت اسلام‌آباد و بخصوص راولپندی (مقر آی اس آی) می‌باشد.
راه پیش رو برای پایان دادن مناقشه افغانستان دشوار است و این به نفع هند است تا قدم جلو گذاشته و برای کابل ایده بدهد، تا مذاکرات بین‌الافغانی باید به معنی واقعی آن «به رهبری افغان‌ها» و «متعلق به افغان‌ها» باشد.
عبدالله عبدالله رییس شورای عالی مصالحه ملی قصد دارد به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای بهبودی روابط دوجانبه بین افغانستان و پاکستان ازین کشور دیدار کند.
مذاکرات بین‌الافغانی به عنوان جزء لاینفک توافقنامه فبروری ۲۰۲۰ ایالات متحده – طالبان وارد مرحله مهم روند صلح گردیده است، عبدالله مشتاق است تا از چرخه بی‌اعتمادی و متهم بازی فراتر رود.
محمد عمر داوودزی فرستاده ویژه تازه منصوب شده(رییس جمهور غنی) برای پاکستان با تاکید بر لزوم حفظ روابط قوی دوجانبه با پاکستان، اخیراً اظهار داشت که «پاکستان نقش مثبت در گفت‌وگوهای صلح ایالات متحده –طالبان داشته و اکنون می‌تواند نقش بسیار مهمی در مذاکرات قریب‌الوقوع بین‌الافغانی داشته باشد».
با توجه به شرایط خاص جیوپولتیکی، تاریخی و فرهنگی، روابط افغانستان و پاکستان برای سیاست هند و منافع بزرگ استراتژیک آن در آسیای میانه چالش اساسی ایجاد می‌کند؛ زیرا اولویت‌های اساسی پاکستان در برابر افغانستان دو گانه است.
اول، ایالات متحده باید از افغانستان بیرون شود – اما نه با عجله شبیه خروج اتحاد جماهیر شوروی پس از سال ۱۹۸۰٫ دوم، پاکستان به دنبال یک رژیم طرفدار پاکستان و ترجیحاً ضد هند در افغانستان است.
پاکستان میکانیزم تقسیم قدرتی را دوست دارد که شریک آن نیروی نیابتی آن کشور یعنی طالبان باشد.
استدلال ساده است: اگر طالبان در ساختارهای دولت افغانستان قرار گیرند، کابل با پاکستان رابطه دوستانه‌تری خواهد داشت.
اثبات این تحلیل که درست است یا خیر هنوز روشن نیست، اما این چیزی است که نهادهای امنیتی پاکستان به آن باور دارند، با این حال تردید وجود دارد که از خروج نیروهای ایالات متحده سود خالص نصیب پاکستان گردد.
روابط افغانستان و پاکستان به ندرت عاری از اختلاف بوده و هر کدام دیگری را به حمایت از تروریزم متهم می‌کند.
در فواصل دورانی، سازمان اطلاعاتی ارتش پاکستان خواستار بهبود روابط با افغانستان بوده است. این موضوع در دوره راحیل شریف رییس کل ستاد ارتش(پاکستان) اتفاق افتاد و بار دیگر تحت رهبری جنرال قمر جاوید باجوا آغاز شد.
با در نظر داشت حملات فزاینده طالبان در افغانستان، دشوار است تصور کنید که اکنون عمق استراتژیک پاکستان آماده ادامه فعالیت در این کشور باشد.
از دید پاکستان، رییس جمهور غنی و داکتر عبدالله هردو نزدیک به کشور هند به نظر می‌رسند، (رییس جمهور) غنی پس از رییس جمهور شدن در دور اول انتخابات برای نخست تلاش کرد تا از دهلی نو فاصله گرفته و با اسلام‌آباد نزدیک شود، اما این اقدام کارگر واقع نگردید و پاکستان از تغییر سیاست خود امتناع ورزید. بنابرین غنی به سیاست حامد کرزی مبنی بر حفظ رابطه خوب با هند برگشت.
اکنون عبدالله نیز خیلی تلاش دارد تا از هند فاصله گرفته و با پاکستان رابطه ایجاد کند، در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۹ دهلی نو مانند واشنگتن از غنی حمایت کرد.
هند در همراهی با رییس جمهور فعلی، به دنبال ثبات و استمرار رابطه دوجانبه بود در حالی که پاکستان ممکن دسترسی به عبدالله را امتحان کند.
برای سرویس‌های امنیتی پاکستان دشوار و فراتر از درک است که با عبدالله به عنوان تنها بخشی از پشتون‌ها حرکت کنند، یا فراموش کنند که او یکی از اعضای کلیدی جبهه ضد طالبان در دهه ۱۹۹۰ بوده است.
پاکستان مانند گذشته به دنبال استفاده از تجارت ترانزیت به عنوان راهی برای بازگرداندن اعتماد با افغانستان بوده است.
اخیراً اسلام آباد برای توسعه فعالیت‌های تجاری دو مسیر تجارتی مهم نقطه «انگور حده» در جنوب وزیرستان و گذرگاه «خرلاچی» در منطقه «کرم ایجنسی» و در ماه جون، گذرگاه تورخم در خیبر پختونخوا، چمن در بلوچستان و بندر غلام خان در منطقه وزیرستان شمالی را باز کرد.
اگرچه پاکستان از نظر فنی با صادرات افغانستان از طریق بندر واگه به هند موافقت کرده است، اما این ترتیبات هنوز هم اجازه نمی‌دهد کالاهای هندی بر کامیون‌ها برای انتقال به افغانستان بارگیری شود.
گفت‌وگوهای سه جانبه میان وزارت‌های خارجه چین، افغانستان و پاکستان دوباره احیا گردید. این چنین جلسات قبلاً در سپتامبر ۲۰۱۹ برگزار گردیده بود، در حالی که نشست اخیر این سه کشور در ماه جولای برگزار شد.
درحالی که چنین اقدامات مورد استقبال قرار می‌گیرد، همیشه بین آنچه پاکستان وعده می‌دهد و آنچه در واقع انجام می‌دهد یک خلا وجود دارد.
ساده است که باور کنیم پاکستان به طور اساسی جهت‌گیری استراتژیک خود در قبال افغانستان و یا روابط این کشور با هند را تغییر داده باشد.
در مورد بهبود روابط پاکستان با افغانستان هنوز هم توپ در میدان اسلام‌آباد است. وعده‌های امیدوار کننده این کشور می‌تواند روابط تیره دو کشور را دوباره احیا کند.
متاسفانه، هنوز هیچ نشانه وجود ندارد که نخبگان حاکم پاکستان از روایت دلسوزانه به گروه‌های جهادی دست کشیده باشند. چندی پیش عمران خان نخست‌وزیر پاکستان از اسامه بن لادن رهبر گروه تروریستی القاعده به عنوان «شهید» یاد کرد.
خروج نیروهای امریکایی از افغانستان با کاهش فشار بر پاکستان برای اقدام علیه تروریست‌هایی که در قلمرو آن فعالیت می‌کنند، همراه شده است.
علی‌رغم ادعاهای پاکستان مبنی بر این که اجازه نخواهد داد از خاک آن به عنوان پناهگاه‌های امن تروریستان استفاده شود، شبکه حقانی همچنان در منطقه وزیرستان شمالی پاکستان مستقر است.
وزارت خارجه امریکا تایید کرد که شبکه حقانی و طالبان افغانستان در پاکستان پناهگاه‌های امن دارند.
درست است که پس از منازعات نظامی هند با چین، فضای ذهن دهلی جدید با فرایند جدایی از هیمالیا اشغال شده است
با این وجود، هند نمی‌تواند افغانستان را به عنوان یک اولویت استراتژیک در حساب سیاست خارجی خود بنویسد.
طی دو دهه گذشته، سیاست دهلی نو این بود که با سیاست ایالات متحده در افغانستان هماهنگ پیش برود، توسعه روابط این کشور با افغانستان فقط به خاطر حضور نظامی ایالات متحده امکان پذیر گردیده است. با این حال، با خروج امریکا هند به گزینه دیگری نیاز خواهد داشت.
دهلی نو باید همچنان در تنظیمات روابط دو جانبه و چند جانبه با ایالات متحده و سایر ذی‌نفعان جهانی اصرار داشته باشد که پاکستان در صورت تمایل به منافع اقتصادی و دیپلماتیک به دلیل نقش خود در تسهیل مذاکرات صلح امریکا و طالبان باید صداقت خود را در مقاطعه با تروریزم نشان دهد.
فشارهای سازمان مالی اقدامات ویژه بر ضد پولشویی و تامین مالی تروریزم(FATF) و شورای امنیت سازمان ملل باید همچنان ادامه پیدا کند.
تصمیم ایران مبنی بر کنار گذاشتن هند از برنامه ایجاد خط ریل از بندر چابهار به زاهدان در مرز افغانستان عقب گشت برای هند است.
وصل بندر چابهار از طریق ایران با مرز افغانستان به عنوان پاسخ دهلی نو به امتناع اسلام‌آباد از استفاده افغانستان از ترانزیت از طریق بندر واگه دیده می‌شود.
روابط نزدیک چین و ایران همراه با روابط عمیق چین و پاکستان برای دهلی نو به عنوان یک چالش موجود است.
هند نمی‌تواند پاکستان را از ترمیم رابطه شکسته خود با افغانستان متوقف سازد، اما دهلی نو باید متوجه تحولات بوده و اطمینان حاصل کند که آن‌ها به ثبات افغانستان و منافع هند آسیب نمی‌رساند.
منافع یا هدف اصلی جیوپولتیکی پاکستان در افغانستان همواره تضعیف یا شکستن روابط دوستانه دهلی – کابل بوده و از طریق متحدین سیاسی و شورشیان برای پیگیری منافع خود استفاده می‌کند. بنا بر این، همکاری جدی دهلی نو و کابل برای امنیت هند و افغانستان بسیار مهم است. هردو باید برای تعمیق پیوندهای اجتماعی، اقتصادی و دیپلماتیک خود همکاری کنند و هرکدام از یکدیگر قوت گرفته و به منافع مشترک خود می‌رسند.
هند باید سیاست روابط خوب خود را با عموم مردم و نخبگان افغانستان ادامه دهد؛ زیرا این همان چیزی است که هند را کمک کرده است تا چنین تصویری را از این کشور داشته باشد.
