نگاه ازبیکستان به جنوب آسیا؛ افغانستان کلید آرزوی تاشکند است

کلید این قراردادها افغانستان است زیرا بین ازبیکستان و پاکستان قرار دارد. سه کشور سابقه همکاری در پروژه‌های زیرساختی و تجاری بزرگ دارند. یک نمونه معروف پروژه راه‌آهن مزار شریف-کابل-پیشاور است

ازبیکستان اولین محموله ترانزیتی خود را از طریق پاکستان و افغانستان تحت کنترول طا-لبان دریافت کرد. برای ازبیکستان، این به معنای اولویت دادن به سیاست با محوریت جنوب است، زیرا به دنبال اثبات هویت خود در منطقه و ایجاد شرکای تجاری جایگزین مناسب است.
بر بنیاد گزارش‌ها، یک تاجر خصوصی هندی ۱۴۰ تن محموله، عمدتاً شکر را از طریق پاکستان و افغانستان به ازبیکستان صادر کرد. این مسیر شامل حمل و نقل باری دریایی و زمینی بود و محموله ابتدا از هند به بندر کراچی در پاکستان ارسال شد. سپس، این محموله از پاکستان به افغانستان منتقل شد و از مرز تورخم عبور کرد و به سمت کابل حرکت کرد. این لاری‌ها از کابل به مزار شریف و آز آن‌جا به ترمذ در ازبیکستان رفتند.
اگرچه این محموله متوسطی بود، اما می‌تواند نشان‌دهنده تغییر بزرگی در مسیرهای تجاری برای این کشور محاط به خشکه آسیای مرکزی باشد. همچنین وابستگی حیاتی‌اش را به ایران و روسیه کاهش می‌دهد و ازبیکستان را قادر می‌سازد تا سیاست تجاری مستقل‌تری داشته باشد.
روسیه از لحاظ تاریخی شریک تجاری کلیدی و مسیر اصلی ورود کالاهای ازبیکستانی به بازارهای جهانی بوده است. تجارت دوجانبه بین دو کشور در حال حاضر ۷٫۵ میلیارد دالر است.
ازبیکستان، محصور در خشکی است، بنابراین همیشه در حاشیه بازارهای بزرگ جهانی باقی مانده است. با این حال، از زمانی که شوکت میرضیایف در سال ۲۰۱۶ به قدرت رسید، ازبیکستان به طور هدفمند برای رسیدگی به این موضوعات و تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری خود حرکت کرده است. با انجام این کار، نگاهی به سمت جنوب داشته و مسیر پاکستان بیشترین توجه را جلب کرده است.
نقطه شروع استراتژی ازبیکستان دسترسی به بنادر دریایی پاکستان بوده است. توافق‌نامه تجارت ترجیحی (PTA) که در ماه مارچ ۲۰۲۲ بین پاکستان و ازبیکستان امضا شد در مجموع شامل ۳۴ کالا می‌شود. این معامله شامل دو تغییر کلیدی است: در وهله اول، PTA کاهش عوارض این محصولات را که در حال حاضر بین ۲۰ درصد تا ۱۰۰ درصد است، هدف قرار داده است. دوم، موانع غیرتعرفه‌ای باید با به رسمیت شناختن متقابل معیارها و تسهیل رویه‌ها به حداقل برسد.
این امر از توافق‌نامه تجارت ترانزیتی پاکستان و ازبکستان (AUPTT) ناشی می‌شود که دو کشور در جولای ۲۰۲۱ امضا کردند. بر اساس این توافق‌نامه، لاری‌های ازبیکستان اجازه دارند کالاها را به طور مستقیم از طریق افغانستان به بندرهای پاکستان در کراچی، گوادر و بن قاسم حمل کنند. همچنین بارگیری مجدد آن‌ها در لاری‌های پاکستانی در مرز افغانستان و پاکستان و بالعکس. این توافق‌نامه بر تسهیل قوانین مهاجرت و به رسمیت شناختن متقابل گواهی‌نامه‌های رانندگی تأکید کرد.
کلید این قراردادها افغانستان است زیرا بین ازبیکستان و پاکستان قرار دارد. سه کشور سابقه همکاری در پروژه‌های زیرساختی و تجاری بزرگ دارند. یک نمونه معروف پروژه راه‌آهن مزار شریف-کابل-پیشاور است؛ پروژه سه‌جانبه‌ای که هدف آن اتصال ازبیکستان به بندرهای کراچی، بن قاسم و گوادر پاکستان از طریق افغانستان است. این فرصت‌ها، نگرانی‌های امنیتی را با خود به همراه دارد. چالش‌های عملی جدی همچنان وجود دارد زیرا افزایش اختلافات داخلی بین گروه‌های مختلف طا-لبان همراه با انزوای بین‌المللی می‌تواند اداره مسیر ازبیکستان-افغانستان-پاکستان را دشوار کند.
اجرای مسیرهای تجاری به بنادر دریایی پاکستان نگرانی‌های به مراتب بیشتر ازبیکستان را در خود دارد. وقایع اخیر در قزاقستان و اوکراین باعث ناراحتی شده است. آجندای بین‌المللی نامنظم مسکو توانایی تاشکند را برای مانور در میان بسیاری از طرفین‌اش پیچیده کرده است.
رویدادهای اخیر در اوکراین به‌ ویژه سیاست جنوبی میرضیایف را تسریع کرده است. تحریم‌های روسیه گزینه‌های تجاری این کشور را تقریباً فلج کرده و همچنین اقتصاد ازبیکستان را به ‌شدت تحت تأثیر قرار داده است. بزرگ‌ترین شرکت‌های حمل و نقل، صادرات از طریق دریای سیاه به کشورهای مشترک المنافع (CIS) که شامل روسیه و ازبیکستان می‌شود را به حالت تعلیق درآورده‌اند.

موقعیت ازبیکستان در مرکز آسیای میانه منبع قدرت و همچنین آسیب‌پذیری است. برای ازبیکستان، بهترین جایگزین مسیرهای تجاری روسیه، جنوب آسیا است. دلیل آن جغرافیایی است. ازبیکستان موقعیت مرکزی در آسیای میانه را به خود اختصاص داده است. این کشور محل تقاطع همه مسیرها، هم از شمال به جنوب و هم از غرب به شرق بوده است که هسته مرکزی اوراسیا را با حاشیه هند و اقیانوس آرام پیوند می‌دهد. با این حال، مسیرهای حمل و نقل فعلی ازبیکستان برای پاسخگویی به نیازهای دولت متمرکز شوروی ساخته شده است که جریان‌های تجاری را به شمال هدایت می‌کند. بنابراین، غلبه بر دورافتادگی جغرافیایی ازبیکستان و تغییر ساختارهای اقتصادی به تلاش چند دهه‌ای ازبکستان تبدیل شده است. بخش مهمی از این امر شناسایی و گسترش آن به بازارهای غیرسنتی است و به نظر می‌رسد پاکستان و افغانستان کلید بازگشایی آرزوهای ازبیکستان در منطقه هستند.